ਰਾਜਾ ਰਵੀ ਵਰਮਾ

ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ, ਇੱਕ ਅਜ਼ਾਦ ਗਿਆਨਕੋਸ਼ ਤੋਂ
ਰਾਜਾ ਰਵੀ ਵਰਮਾ
ਜਨਮ29 ਅਪਰੈਲ 1848[1]
ਮੌਤ2 ਅਕਤੂਬਰ 1906 (58 ਸਾਲ)
ਪੇਸ਼ਾਪੇਂਟਰ
ਦਸਤਖ਼ਤ

ਰਾਜਾ ਰਵੀ ਵਰਮਾ (ਮਲਿਆਲਮ: രാജാ രവി വര്‍മ്മ) (29 ਅਪਰੈਲ 1848 – 2 ਅਕਤੂਬਰ 1906) ਨੂੰ ਤ੍ਰਾਵਨਕੋਰ (ਹੁਣ ਕੇਰਲ) ਦੀ ਇੱਕ ਰਿਆਸਤ ਦਾ ਇੱਕ ਮੰਨਿਆ-ਪ੍ਰਮੰਨਿਆ ਚਿੱਤਰਕਾਰ ਤੇ ਕਲਾਕਾਰ ਸੀ ਜਿਸ ਨੂੰ ਵਧੇਰੇ ਮਕਬੂਲੀਅਤ ਭਾਰਤੀ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਸਾਹਿਤ ਵਿਚਲੇ ਪਾਤਰਾਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਕਰ ਮਹਾਂਕਾਵਿ ਰਾਮਾਇਣ ਅਤੇ ਮਹਾਂਭਾਰਤ ਦਿਆਂ ਚਿੱਤਰਾਂ ਤੋਂ ਮਿਲੀ| ਉਸਨੂੰ ਭਾਰਤੀ ਚਿੱਤਰਕਲਾ ਦੇ ਮਹਾਨ ਚਿੱਤਰਕਾਰਾਂ ਵਿਚੋਂ ਇੱਕ ਗਿਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤੇ ਉਸਦਿਆਂ ਚਿੱਤਰਾਂ ਨੂੰ ਭਾਰਤੀ ਕਲਾ ਤੇ ਯੂਰਪੀਨ ਕਲਾ ਦੇ ਸੁਮੇਲ ਦੀ ਉੱਤਮ ਉਦਾਹਰਨ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਵਰਮਾ ਨੇ ਆਪਣੇ ਚਿੱਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਔਰਤ ਨੂੰ ਸਾੜੀ ਪਹਿਨੀ ਬਹੁਤ ਮਨਮੋਹਣੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਦਿਖਾਇਆ ਤੇ ਇਹੀ ਇਸ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਭਾਰਤੀ ਔਰਤ ਦੀ ਪਛਾਣ ਬਣ ਗਈ|[2]

ਕਲਾ ਤੇ ਜੀਵਨ[ਸੋਧੋ]

ਵਰਮਾ ਨੂੰ ਤ੍ਰਾਵਨਕੋਰ ਦੇ ਮਹਾਰਾਜਾ ਅਯੀਲਿਅਮ ਥਿਰੁਨਲ ਦੀ ਤਵੱਜੋ ਹਾਸਿਲ ਸੀ|[3] ਉਸਨੇ ਮਦੁਰਾ ਤੋਂ ਮੁਢਲੀ ਚਿੱਤਰਕਾਰੀ ਸਿੱਖੀ ਤੇ ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਰਾਮਾ ਸਵਾਮੀ ਨਾਇਡੂ ਤੋਂ ਜਲ-ਚਿੱਤਰਕਲਾ ਅਤੇ ਡਚ ਚਿੱਤਰਕਾਰ ਥੀਓਡਰ ਜੈਨਸਨ ਤੋਂ ਤੇਲ-ਚਿੱਤਰਕਲਾ ਸਿੱਖੀ|

The studio used by Varma during his stay at the Laxmi Vilas Palace

1873 ਵਿੱਚ ਵਿਆਨਾ ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਇੱਕ ਚਿੱਤਰ-ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨੀ ਵਿੱਚ ਵਰਮਾ ਦੇ ਚਿੱਤਰ ਵੀ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋਏ ਜਿਸ ਨਾਲ ਉਹ ਇੱਕ ਵੱਡੇ ਸਨਮਾਨ ਦਾ ਹਕ਼ਦਾਰ ਬਣਿਆ| ਵਰਮਾ ਦੇ ਚਿੱਤਰ ਵਿਸ਼ਵ ਕੋਲੰਬੀਅਨ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨੀ ਵਿੱਚ ਵੀ ਗਏ ਜੋ ਤਿੰਨ ਸਨ-ਤਗਮਿਆਂ ਨਾਲ ਨਵਾਜ਼ੇ ਗਏ|.[4] ਉਹ ਵਿਸ਼ਿਆਂ ਦੀ ਤਲਾਸ਼ ਵਿੱਚ ਸਾਰੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਫਿਰਿਆ| ਉਸਨੇ ਦਖਣੀ ਭਾਰਤ ਦੀ ਕਈ ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਚਿਹਰਿਆਂ ਦੇ ਆਧਾਰ ਤੇ ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ ਦੇਵੀਆਂ ਦੇ ਚਿਹਰੇ ਚਿਤਰੇ| ਰਵੀ ਵਰਮਾ ਨੇ ਨਲ-ਦਮਿੰਤੀ ਅਤੇ ਦੁਸ਼੍ਯੰਤ-ਸ਼ਕੁੰਤਲਾ ਸੰਵਾਦ ਆਧਾਰਿਤ ਚਿੱਤਰ ਵੀ ਬਣਾਏ| ਅਜੋਕੇ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਵੀ ਭਾਰਤੀ ਮਿਥਿਆਸ ਦੀ ਜੋ ਕਲਪਨਾ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੇ ਹੈ ਜਾਂ ਉਸ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਉਸ ਵਿੱਚ ਰਾਜਾ ਰਵੀ ਵਰਮਾ ਦਾ ਬਹੁਤ ਵੱਡਾ ਯੋਗਦਾਨ ਹੈ। ਉਸ ਦੇ ਚਿੱਤਰ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਜਿੰਨੇ ਸਰਾਹੇ ਗਏ ਓਨੇ ਹੀ ਨਕਾਰੇ ਵੀ ਗਏ| ਉਸ ਦੇ ਲਗਭਗ ਸਾਰੇ ਚਿੱਤਰ ਲਕਸ਼ਮੀ ਵਿਲਾਸ ਭਵਨ, ਵਡੋਦਰਾ ਵਿੱਚ ਸੰਭਾਲੇ ਹੋਏ ਹਨ।

ਸਨਮਾਨ[ਸੋਧੋ]

1904 ਵਿੱਚ ਵਾਇਸਰੋਏ ਲਾਰਡ ਕਰਜ਼ਨ ਨੇ ਬਰਤਾਨਵੀ ਰਾਜੇ ਦੇ ਵੱਲੋਂ ਰਵੀ ਵਰਮਾ ਨੂੰ ਕੇਸਰ-ਏ-ਹਿੰਦ ਗੋਲਡ ਮੈਡਲ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਉਸ ਦੇ ਸਨਮਾਨ ਵਜੋਂ ਮਾਵੇਲਕਰ (ਕੇਰਲ) ਵਿੱਚ ਕੋਮਲ ਕਲਾਵਾਂ ਸੰਬੰਧੀ ਕਾਲਜ ਵੀ ਖੋਲਿਆ ਗਿਆ। ਕਿਲੀਮਨੂਰ ਵਿੱਚ ਜਿਸ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਉਹ ਪੜਿਆ ਸੀ, ਉਸ ਦਾ ਨਾਮ ਵੀ ਉਸ ਦੇ ਨਾਮ ਤੇ ਰਖ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਉਸ ਦੇ ਕਲਾ ਨੂੰ ਦਿੱਤੇ ਯੋਗਦਾਨ ਨੂੰ ਦੇਖਦੇ ਹੋਏ ਕੇਰਲ ਸਰਕਾਰ ਨੇ “ਰਾਜਾ ਰਵੀ ਵਰਮਾ ਪੁਰੁਸਕਾਰਮ” ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਜੋ ਹਰ ਸਾਲ ਕਲਾ ਤੇ ਸਭਿਆਚਾਰ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਨਿੱਜੀ ਜੀਵਨ[ਸੋਧੋ]

ਰਵੀ ਵਰਮਾ ਦਾ ਜਨਮ ਕੇਰਲ ਦੀ ਤ੍ਰਾਵਨਕੋਰ ਰਿਆਸਤ ਵਿੱਚ ਕਿਲੀਮਨੂਰ ਨਾਮੀ ਥਾਂ ਤੇ ਹੋਇਆ| ਉਸ ਦੇ ਪਿਤਾ ਨੀਲਕੰਠਨ ਭੱਤਰੀਪਦ ਇੱਕ ਵਿਦਵਾਨ ਸੀ ਤੇ ਉਸ ਦੀ ਮਾਂ ਉਮਾਂਬਾ ਇੱਕ ਕਵਿੱਤਰੀ ਸੀ ਜਿਸ ਦੀ ਨਾਮੀ ਲਿਖਤ “ਪਾਰਵਤੀ ਸਵੰਬਰ” ਨੂੰ ਰਵੀ ਵਰਮਾ ਨੇ ਉਸ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਛਾਪਿਆ| ਵਰਮਾ ਦਾ ਵਿਆਹ ਮਾਵੇਲਕਰ ਦੇ ਸ਼ਾਹੀ ਪਰਿਵਾਰ ਦੀ ਪੁਰੁਰੁਟੱਥੀ ਨਲ ਭਗਰਥੀ ਨਾਲ ਹੋਇਆ ਤੇ ਉਸ ਤੋਂ ਦੋ ਮੁੰਡੇ ਤੇ ਤਿੰਨ ਕੁੜੀਆਂ ਹੋਈਆਂ|

ਨਾਮਵਰ ਚਿੱਤਰਾਂ ਦੇ ਸੂਚੀ[ਸੋਧੋ]

ਹੇਠਾਂ ਰਵੀ ਵਰਮਾ ਦੇ ਨਾਮਵਰ ਚਿੱਤਰਾਂ ਦੇ ਸੂਚੀ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਹੈ:

ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਵਿਚ[ਸੋਧੋ]

  • ਬੌਲੀਵੁਡ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਕੇਤਨ ਮੇਹਤਾ ਨੇ ਰੰਗ ਰਸੀਆ ਨਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਫਿਲਮ ਬਣਾਈ ਜੋ ਇਸ ਕਲਾਕਾਰ ਦੇ ਜੀਵਨ ਉੱਪਰ ਆਧਾਰਿਤ ਸੀ| ਰਣਦੀਪ ਹੁੱਡਾ ਨੇ ਇਸ ਵਿੱਚ ਮੁਖ ਕਿਰਦਾਰ ਨਿਭਾਇਆ|
  • ਭਾਰਤੀ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਲੈਨਿਨ ਰਾਜੇਂਦਰਨ ਨੇ ਮਕਰਮੰਜੂ ਨਾਂ ਦੀ ਮਰਾਠੀ ਫਿਲਮ ਬਣਾਈ ਜੋ ਜੋ ਇਸ ਕਲਾਕਾਰ ਦੇ ਜੀਵਨ ਉੱਪਰ ਆਧਾਰਿਤ ਸੀ|
  • ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਸਟੇਟ ਬੋਰਡ ਨੇ ਪਾਠ ਪੁਸਤਕ ਵਿੱਚ 'अपूर्व भेट' ਨਾਂ ਦਾ ਪਾਠ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕੀਤਾ ਹੈ ਜੋ ਰਵੀ ਵਰਮਾ ਦੀ ਸਵਾਮੀ ਵਿਵੇਕਾਨੰਦ ਨਾਲ ਹੋਈ ਮੁਲਾਕਾਤ ਬਾਰੇ ਹੈ।

ਪੁਸਤਕ ਸੂਚੀ[ਸੋਧੋ]

ਰਵੀ ਵਰਮਾ ਬਾਰੇ ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ੀ ਪੁਸਤਕਾਂ[ਸੋਧੋ]

  • Raja Ravi Varma: Painter of Colonial Indian by Rupika Chawla, Pub: Mapin Publishing, Ahmedabad, March 2010, ISBN 978-0-944142-41-7
  • Raja Ravi Varma – Oleographs Catalogueby Dr. D.Jegat Ishwari, Pub: ShriParasuraman, Chennai, 2010, ISBN 9788191002614
  • Ravi Varma Classic: 2008, Genesis Art Foundation, Cochin-18;45 clour plate with text by Vijayakumar Menon.
  • Raja Ravi Varma – The Most Celebrated Painter of India: 1848–1906, Parsram Mangharam, Bangalore, 2007
  • Raja Ravi Varma – The Painter Prince: 1848–1906, Parsram Mangharam, Bangalore, 2003
  • Raja Ravi Varma and the Printed Gods of India, Erwin Neumayer & Christine Schelberger, New Delhi, Oxford University Press, 2003
  • Raja Ravi Varma: The Most Celebrated Painter of India: 1848 – 1906, Classic Collection, Vol I & II. Bangalore, Parsram Mangharam, 2005
  • Raja Ravi Varma: Portrait of an Artist, The Diary of C. Raja Raja Varma/edited by Erwin Neumayer and Christine Schelberger. New Delhi, Oxford University Press, 2005
  • Divine Lithography, Enrico Castelli and Giovanni Aprile, New Delhi, Il Tamburo Parlante Documentation Centre and Ethnographic Museum, 2005
  • Photos of the Gods: The Printed Image and Political Struggle in India by Christopher Pinney. London, Reaktion Book, 2004
  • Raja Ravi Varma:Raja Ravi Varma:E.M Joseph Venniyur,former director of AIR
  • Raja Ravi Varma: A Novel,Ranjit Desai -Translated by Vikrant Pande, Pub: Harper Perennial (2013), ISBN 978-350296615.

ਰਵੀ ਵਰਮਾ ਬਾਰੇ ਮਰਾਠੀ ਪੁਸਤਕਾਂ[ਸੋਧੋ]

  • Ravi Varma – A critical study by Vijayakumar Menon, Pub: Kerala Laitha Kala Akademy, Trissur, 2002
  • Raja Ravi Varmayum chitrkalayum, Kilimanoor Chandran, Department of Cultural Publications, Kerala Government, 1999.
  • Chithramezhuthu Koyithampuran, P. N. Narayana Pillai.
  • Raja Ravi Varma, N. Balakrishnan Nair.
  • "Raja Ravi Varma", a novel by Marathi language novelist Ranjit Desai translated into English by Vikrant Pande.
  1. Joshi, Om Prakash (1985). Sociology of Indian art. Rawat Publications. p. 40.
  2. Mitter, Partha (1994). "5 – The Artist as Charismatic Individual – Raja Ravi Varma". Art and nationalism in colonial India, 1850–1922: occidental orientations. Cambridge University Press. pp. 179–215. ISBN 978-0-521-44354-8. Retrieved 12 December 2011.
  3. "The Diary of C. Rajaraja Varma"
  4. Kilimanoor Chandran, Ravi Varmayum Chitrakalayum(in Malayalam), Department of Culture, Kerala, 1998

ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ[ਸੋਧੋ]

ਹਵਾਲੇ[ਸੋਧੋ]