ਜੂਨਾਗੜ੍ਹ ਕਿਲ੍ਹਾ
| ਜੂਨਾਗੜ੍ਹ ਕਿਲਾ | |
|---|---|
| ਬੀਕਾਨੇਰ, ਰਾਜਸਥਾਨ (ਭਾਰਤ) | |
| |
| ਜੂਨਾਗੜ੍ਹ ਫੋਰਟ ਆਰਕੀਟੈਕਚਰ ਦਾ ਫਰੰਟ ਵਿਊ | |
| |
| ਕਿਸਮ | India Rajasthan |
| ਸਥਾਨ ਵਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ | |
| Controlled by | ਰਾਜਸਥਾਨ ਸਰਕਾਰ |
| Open to the public |
ਹਾਂ |
| ਸਥਾਨ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ | |
| Built | 1589-1594 |
| Built by | ਬੀਕਾਨੇਰ ਦੇ ਰਾਜਾ ਰਾਏ ਸਿੰਘ ਦੇ ਅਧੀਨ ਕਰਣ ਚੰਦ |
| Materials | Red sandstones (Dulmera) and marbles (including Carrara) |
ਜੁਨਾਗੜ ਕਿਲ੍ਹਾ (ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ: Junagarh Fort), ਰਾਜਸਥਾਨ, ਬੀਕਾਨੇਰ ਸ਼ਹਿਰ ਦਾ ਇੱਕ ਕਿਲ੍ਹਾ ਹੈ। ਕਿਲ੍ਹੇ ਨੂੰ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਚਿੰਤਾਮਨੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਅਤੇ 20 ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਅਰੰਭ ਵਿੱਚ ਜਨਾਗੜ ਜਾਂ "ਪੁਰਾਣਾ ਕਿਲ੍ਹਾ" ਦਾ ਨਾਮ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਦੋਂ ਹਾਕਮ ਪਰਿਵਾਰ ਕਿਲ੍ਹੇ ਦੀ ਹੱਦ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਲਾਲਗੜ੍ਹ ਪੈਲੇਸ ਚਲੇ ਗਏ ਸਨ। ਇਹ ਰਾਜਸਥਾਨ ਦੇ ਕੁਝ ਵੱਡੇ ਕਿਲ੍ਹਿਆਂ ਵਿਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ, ਜੋ ਇੱਕ ਪਹਾੜੀ ਦੀ ਚੋਟੀ 'ਤੇ ਨਹੀਂ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਬੀਕਾਨੇਰ ਦਾ ਆਧੁਨਿਕ ਸ਼ਹਿਰ ਕਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਦੁਆਲੇ ਵਿਕਸਤ ਹੋਇਆ ਹੈ।[1][2][3]
ਕਿਲ੍ਹਾ ਕੰਪਲੈਕਸ, ਬੀਕਾਨੇਰ ਦੇ ਛੇਵੇਂ ਸ਼ਾਸਕ, ਰਾਜਾ ਰਾਏ ਸਿੰਘ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਕਰਨ ਚੰਦ ਦੀ ਨਿਗਰਾਨੀ ਹੇਠ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਿਸਨੇ 1571 ਤੋਂ 1611 ਈ. ਤੱਕ ਰਾਜ ਕੀਤਾ। ਕੰਧ ਅਤੇ ਉਸ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਖੰਬੇ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ 1589 ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ ਸੀ ਅਤੇ 1594 ਵਿੱਚ ਪੂਰਾ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਇਹ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਅਸਲ ਕਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਬਾਹਰ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਕੇਂਦਰ ਤੋਂ ਲਗਭਗ 1.5 ਕਿੱਲੋਮੀਟਰ (0.93 ਮੀਲ)। ਪੁਰਾਣੇ ਕਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਕੁਝ ਅਵਸ਼ੇਸ਼ ਲਕਸ਼ਮੀ ਨਾਰਾਇਣ ਮੰਦਰ ਦੇ ਕੋਲ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਹਨ।[4]
ਇਤਿਹਾਸਕ ਰਿਕਾਰਡ ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਦੁਸ਼ਮਣਾਂ ਦੁਆਰਾ ਕਿਲ੍ਹੇ 'ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰਨ ਲਈ ਵਾਰ-ਵਾਰ ਕੀਤੇ ਗਏ ਹਮਲਿਆਂ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਇਸ ਨੂੰ ਕਾਮਰੇਨ ਮਿਰਜ਼ਾ ਦੁਆਰਾ ਇਕੱਲੇ ਇਕੱਲੇ ਕਬਜ਼ੇ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਨਹੀਂ ਲਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਕਾਮਰਾਨ ਮੁਗਲ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਬਾਬਰ ਦਾ ਦੂਜਾ ਪੁੱਤਰ ਸੀ ਜਿਸਨੇ 1534 ਵਿੱਚ ਬੀਕਾਨੇਰ ਉੱਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਸੀ, ਜਿਸ ਉੱਤੇ ਰਾਓ ਜੈਤ ਸਿੰਘ ਦੁਆਰਾ ਸ਼ਾਸਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।[5]
5.28 ਹੈਕਟੇਅਰ ਵਿਸ਼ਾਲ ਕਿਲ੍ਹਾ ਮਹਿਲ, ਮੰਦਰਾਂ ਅਤੇ ਮੰਡਲਾਂ ਨਾਲ ਬੰਨ੍ਹਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਇਹ ਇਮਾਰਤਾਂ ਇੱਕ ਸੰਯੁਕਤ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਜੋ ਆਰਕੀਟੈਕਚਰਲ ਸ਼ੈਲੀਆਂ ਦੇ ਮਿਸ਼ਰਣ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਗਟ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ।[6]
ਭੂਗੋਲ[ਸੋਧੋ]
ਜੂਨਾਗੜ ਕਿਲ੍ਹਾ ਰਾਜਸਥਾਨ ਦੇ ਥਾਰ ਮਾਰੂਥਲ ਦੇ ਸੁੱਕੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ, ਪੱਛਮੀ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਪਹਾੜਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਲੜੀ ਅਰਾਵਲੀ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਦੇ ਉੱਤਰ ਪੱਛਮ ਵਿੱਚ ਸਰਹੱਦ ਹੈ। ਮਾਰੂਥਲ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਬੀਕਾਨੇਰ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਤਿੰਨ ਮਾਰੂਥਲ ਦੇ ਤਿਕੋਣ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ; ਦੂਸਰੇ ਦੋ ਸ਼ਹਿਰ ਜੈਸਲਮੇਰ ਅਤੇ ਜੋਧਪੁਰ ਹਨ। ਉਸ ਜਗ੍ਹਾ ਦਾ ਨਾਮ ਜਿੱਥੇ ਬੀਕਾਨੇਰ ਸ਼ਹਿਰ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਉਸ ਸਮੇਂ ਜੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।[3][7]
ਢਾਂਚਾ[ਸੋਧੋ]
- ↑ Michell p. 222
- ↑ Ring pp. 129-33
- ↑ 3.0 3.1 "History". National Informatics centre, Bikaner district. Archived from the original on 2009-12-12. Retrieved 2009-12-07.
- ↑ "Junagarh Fort:Fort of Interiors". History. Junagarh.org. 2008. Archived from the original on 2010-09-08. Retrieved 2010-02-08.
{{cite web}}: Unknown parameter|dead-url=ignored (|url-status=suggested) (help) - ↑ "A fort that was ruled by Yaduvanshis". The Tribune. 2001-01-13. Retrieved 2009-12-09.
- ↑ "Junagarh Fort:Fort of Interiors". Architecture. Junagarh.org. 2008. Archived from the original on 2010-12-17. Retrieved 2010-02-08.
{{cite web}}: Unknown parameter|dead-url=ignored (|url-status=suggested) (help) - ↑ "Geography of Rajasthan". Retrieved 2009-12-09.