ਰਸਮ
ਰਸਮ / ਰੀਤੀ-ਰਿਵਾਜ ਕਿਰਿਆਵਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਲੜੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਇਸ਼ਾਰੇ, ਸ਼ਬਦ, ਕਿਰਿਆਵਾਂ, ਜਾਂ ਵਸਤੂਆਂ ਸ਼ਾਮਲ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ, ਜੋ ਇੱਕ ਨਿਰਧਾਰਤ ਕ੍ਰਮ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ।[1][2] ਰਸਮਾਂ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੀਆਂ ਪਰੰਪਰਾਵਾਂ ਦੁਆਰਾ ਨਿਰਧਾਰਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਧਾਰਮਿਕ ਭਾਈਚਾਰਾ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ। ਰੀਤੀ-ਰਿਵਾਜਾਂ ਨੂੰ ਰੂਪਵਾਦ, ਪਰੰਪਰਾਵਾਦ, ਅਸਮਾਨਤਾ, ਨਿਯਮ-ਸ਼ਾਸਨ, ਸੈਕਰਲ ਪ੍ਰਤੀਕਵਾਦ, ਅਤੇ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਦੁਆਰਾ ਦਰਸਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਪਰਿਭਾਸ਼ਿਤ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ।[3]
ਰਸਮਾਂ ਸਾਰੇ ਜਾਣੇ-ਪਛਾਣੇ ਮਨੁੱਖੀ ਸਮਾਜਾਂ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਹਨ।[4] ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਨਾ ਸਿਰਫ ਸੰਗਠਿਤ ਧਰਮਾਂ ਅਤੇ ਸੰਪਰਦਾਵਾਂ ਦੇ ਪੂਜਾ ਸੰਸਕਾਰ ਅਤੇ ਸੰਸਕਾਰ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ, ਬਲਕਿ ਇਸ ਦੇ ਲੰਘਣ ਦੇ ਸੰਸਕਾਰ, ਪ੍ਰਾਸਚਿੱਤ ਅਤੇ ਸ਼ੁੱਧੀਕਰਨ ਦੀਆਂ ਰਸਮਾਂ, ਵਫ਼ਾਦਾਰੀ ਦੀਆਂ ਸਹੁੰਆਂ, ਸਮਰਪਣ ਸਮਾਰੋਹ, ਤਾਜਪੋਸ਼ੀ ਅਤੇ ਉਦਘਾਟਨ, ਵਿਆਹ, ਅੰਤਿਮ ਸੰਸਕਾਰ ਅਤੇ ਹੋਰ ਵੀ ਬਹੁਤ ਕੁਝ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ। ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਹੱਥ ਮਿਲਾਉਣ ਅਤੇ "ਹੈਲੋ" ਕਹਿਣ ਵਰਗੀਆਂ ਆਮ ਕਿਰਿਆਵਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਰਸਮਾਂ ਕਿਹਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਰਸਮ ਅਧਿਐਨ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਇਸ ਸ਼ਬਦ ਦੀਆਂ ਕਈ ਵਿਰੋਧੀ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵੇਖੀਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ। ਕੀਰੀਆਕਿਡਿਸ ਦੁਆਰਾ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਇੱਕ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਇੱਕ ਰਸਮ ਇੱਕ ਨਿਰਧਾਰਤ ਗਤੀਵਿਧੀ (ਜਾਂ ਕਿਰਿਆਵਾਂ ਦੇ ਸਮੂਹ) ਲਈ ਇੱਕ ਬਾਹਰੀ ਵਿਅਕਤੀ ਜਾਂ "etic" ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਹੈ, ਜੋ ਬਾਹਰੀ ਵਿਅਕਤੀ ਲਈ, ਤਰਕਹੀਣ, ਗੈਰ-ਅਨੁਕੂਲ, ਜਾਂ ਤਰਕਹੀਣ ਜਾਪਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਸ਼ਬਦ ਨੂੰ ਅੰਦਰੂਨੀ ਜਾਂ "ਏਮਿਕ" ਕਲਾਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਵੀ ਇਸ ਗੱਲ ਦੀ ਪੁਸ਼ਟੀ ਵਜੋਂ ਵਰਤਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਕਿਰਿਆ ਨੂੰ ਅਣਜਾਣ ਦਰਸ਼ਕ ਦੁਆਰਾ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ
ਮਨੋਵਿਗਿਆਨ ਵਿੱਚ, ਰਸਮ ਸ਼ਬਦ ਨੂੰ ਕਈ ਵਾਰ ਤਕਨੀਕੀ ਅਰਥਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਦੁਹਰਾਉਣ ਵਾਲੇ ਵਿਵਹਾਰ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਕਿਸੇ ਵਿਅਕਤੀ ਦੁਆਰਾ ਚਿੰਤਾ ਨੂੰ ਬੇਅਸਰ ਕਰਨ ਜਾਂ ਰੋਕਣ ਲਈ ਯੋਜਨਾਬੱਧ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ; ਇਹ ਜਨੂੰਨੀ-ਲਾਜ਼ਮੀ ਵਿਕਾਰ ਦਾ ਲੱਛਣ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਪਰ ਜਨੂੰਨੀ-ਮਜਬੂਰੀ ਵਾਲੇ ਰੀਤੀ-ਰਿਵਾਜਾਂ ਵਾਲੇ ਵਿਵਹਾਰ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਅਲੱਗ-ਥਲੱਗ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।
ਵਿਉਂਤਪੱਤੀ[ਸੋਧੋ]
ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਸ਼ਬਦ ਰਸਮ ਲਾਤੀਨੀ ਰੀਤੀ ਰਿਵਾਜਾਂ ਤੋਂ ਲਿਆ ਗਿਆ ਹੈ, "ਉਹ ਜੋ ਰੀਤੀ (ਰਿਤੂਆਂ) ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਹੈ"। ਰੋਮਨ ਨਿਆਂਇਕ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਵਰਤੋਂ ਵਿੱਚ,[5] ਰਸਮ ਕੁਝ ਕਰਨ ਦਾ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮਾਣਿਤ ਤਰੀਕਾ (mos) ਸੀ, ਜਾਂ "ਸਹੀ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ, ਰਿਵਾਜ"। ਰੀਤੂਆਂ ਦਾ ਮੂਲ ਸੰਕਲਪ ਵੈਦਿਕ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਦੇ ਤਾਤਾ ("ਦ੍ਰਿਸ਼ਟਮਾਨ ਕ੍ਰਮ)" ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ, [6]"ਬ੍ਰਹਿਮੰਡੀ, ਦੁਨਿਆਵੀ, ਮਨੁੱਖੀ ਅਤੇ ਰੀਤੀ ਰਿਵਾਜਾਂ ਦੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਦੀ ਆਮ ਦੀ ਕਾਨੂੰਨੀ ਅਤੇ ਨਿਯਮਿਤ ਵਿਵਸਥਾ, ਅਤੇ ਇਸ ਲਈ ਸਹੀ, ਕੁਦਰਤੀ ਅਤੇ ਸੱਚੀ ਬਣਤਰ।[7]
ਲੱਛਣ[ਸੋਧੋ]
- ਰੂਪਵਾਦੀ
- ਪਰੰਪਰਾਵਾਦ
- ਅਸਮਾਨਤਾ
- ਨਿਯਮ- ਪ੍ਰਸ਼ਾਸ਼ਨ
- ਸੈਕਰਲ ਪ੍ਰਤੀਕਵਾਦ
- ਕਾਰਗੁਜ਼ਾਰੀ
ਕਿਸਮਾਂ[ਸੋਧੋ]
ਦਾਅਵਤ, ਵਰਤ ਰੱਖਣ, ਅਤੇ ਤਿਉਹਾਰਾਂ ਦੀ ਰਸਮ[ਸੋਧੋ]
ਦਾਅਵਤ ਅਤੇ ਵਰਤ ਰੱਖਣ ਦੇ ਸੰਸਕਾਰ ਉਹ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਰਾਹੀਂ ਇੱਕ ਭਾਈਚਾਰਾ ਜਨਤਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਦੇਵੀ-ਦੇਵਤਿਆਂ ਦੀ ਮੌਜੂਦਗੀ ਦੀ ਬਜਾਏ ਬੁਨਿਆਦੀ, ਸਾਂਝੀਆਂ ਧਾਰਮਿਕ ਕਦਰਾਂ-ਕੀਮਤਾਂ ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਨੂੰ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਦੁੱਖ ਦੇ ਸੰਸਕਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਪਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਦਾਅਵਤ ਜਾਂ ਵਰਤ ਵੀ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ. ਇਸ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਦੁਆਰਾ ਰਮਜ਼ਾਨ ਦੌਰਾਨ ਫਿਰਕੂ ਰੋਜ਼ੇ ਰੱਖਣਾ; ਨਿਊ ਗਿਨੀ ਵਿੱਚ ਸੂਰਾਂ ਦਾ ਕਤਲੇਆਮ; ਕਾਰਨੀਵਾਲ ਦੇ ਤਿਉਹਾਰ; ਜਾਂ ਕੈਥੋਲਿਕ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਸਜ਼ਾ-ਯਾਫਤਾ ਜਲੂਸ।
ਪਾਣੀ ਦੀਆਂ ਰਸਮਾਂ[ਸੋਧੋ]
ਪਾਣੀ ਦੀ ਰਸਮ ਇੱਕ ਰਸਮ ਜਾਂ ਰਸਮੀ ਰਿਵਾਜ ਹੈ ਜੋ ਪਾਣੀ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਕੇਂਦਰੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਵਜੋਂ ਵਰਤਦਾ ਹੈ। ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ, ਕਿਸੇ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਧਾਰਮਿਕ ਸਿੱਖਿਆ ਜਾਂ ਰਸਮ ਸ਼ੁੱਧੀਕਰਨ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਕ ਵਜੋਂ ਡੁਬੋਇਆ ਜਾਂ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਦਾਹਰਣਾਂ ਵਿੱਚ ਯਹੂਦੀ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਮਿਕਵੇਹ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਸ਼ੁੱਧੀਕਰਨ ਦਾ ਇੱਕ ਰਿਵਾਜ ਹੈ; ਸ਼ਿੰਤੋ ਵਿੱਚ ਮਿਸੋਗੀ, ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਅਤੇ ਸਰੀਰਕ ਸ਼ੁੱਧੀਕਰਨ ਦੀ ਇੱਕ ਰਵਾਇਤ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਕਿਸੇ ਪਵਿੱਤਰ ਝਰਨੇ, ਨਦੀ, ਜਾਂ ਵਿੱਚ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕਰਨਾ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ
ਜਣਨ-ਸ਼ਕਤੀ ਦੀਆਂ ਰਸਮਾ[ਸੋਧੋ]
ਜਣਨ ਸ਼ਕਤੀ ਦੇ ਸੰਸਕਾਰ ਧਾਰਮਿਕ ਰਸਮਾਂ ਹਨ ਜੋ ਮਨੁੱਖਾਂ ਜਾਂ ਕੁਦਰਤੀ ਸੰਸਾਰ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਜਨਨ ਨੂੰ ਉਤੇਜਿਤ ਕਰਨ ਲਈ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਅਜਿਹੇ ਸੰਸਕਾਰਾਂ ਵਿੱਚ "ਇੱਕ ਮੁੱਢਲੇ ਜਾਨਵਰ ਦੀ ਬਲੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਉਪਜਾਊਪਣ ਜਾਂ ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਦੇ ਕਾਰਨ ਵੀ ਕੁਰਬਾਨ ਕੀਤਾ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ"।
ਜਿਣਸੀ ਰਸਮਾ[ਸੋਧੋ]
ਜਿਨਸੀ ਰਸਮਾਂ ਦੋ ਸ਼੍ਰੇਣੀਆਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ: ਸਭਿਆਚਾਰ-ਨਿਰਮਿਤ, ਅਤੇ ਕੁਦਰਤੀ ਵਿਵਹਾਰ, ਮਨੁੱਖੀ ਜਾਨਵਰ ਨੇ ਪ੍ਰਜਣਨ ਲਈ ਵਿਕਾਸਵਾਦੀ ਪ੍ਰਵਿਰਤੀਆਂ ਤੋਂ ਸੈਕਸ ਰਸਮਾਂ ਵਿਕਸਤ ਕੀਤੀਆਂ ਹਨ, ਜੋ ਫਿਰ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਏਕੀਕ੍ਰਿਤ ਹੋ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਅਤੇ ਵਿਆਹ ਦੀਆਂ ਰਸਮਾਂ, ਨਾਚਾਂ ਆਦਿ ਵਰਗੇ ਪਹਿਲੂਆਂ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰਨ ਲਈ ਵਿਸਤ੍ਰਿਤ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਕਈ ਵਾਰ ਜਿਨਸੀ ਰਸਮਾਂ ਬਹੁਤ ਹੀ ਰਸਮੀ ਅਤੇ/ਜਾਂ ਧਾਰਮਿਕ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ।
ਰਾਜਨੈਤਿਕ ਰਸਮਾਂ[ਸੋਧੋ]
ਮਾਨਵ-ਵਿਗਿਆਨੀ ਕਲਿਫੋਰਡ ਗੀਰਟਜ਼ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਰਸਮਾਂ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਸ਼ਕਤੀ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ; ਅਰਥਾਤ, ਬਾਲੀਨੀਜ਼ ਰਾਜ ਦੇ ਆਪਣੇ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਵਿੱਚ, ਉਸ ਨੇ ਦਲੀਲ ਦਿੱਤੀ ਕਿ ਰਸਮਾਂ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਸ਼ਕਤੀ ਦਾ ਗਹਿਣਾ ਨਹੀਂ ਹਨ, ਪਰ ਇਹ ਕਿ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਅਦਾਕਾਰਾਂ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਰਸਮਾਂ ਅਤੇ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡੀ ਢਾਂਚੇ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਕਰਨ ਦੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਯੋਗਤਾ 'ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਦੇ ਅੰਦਰ ਰਾਜੇ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਾਲੀ ਸਮਾਜਿਕ ਦਰਜੇਬੰਦੀ ਨੂੰ ਕੁਦਰਤੀ ਅਤੇ ਪਵਿੱਤਰ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਹਵਾਲੇ[ਸੋਧੋ]
- ↑ "Definition of RITUAL". www.merriam-webster.com (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ).
- ↑ Turner, Victor Witter (1973). "Symbols in African Ritual (16 March 1973)". Science. 179 (4078): 1100–1105. Bibcode:1973Sci...179.1100T. doi:10.1126/science.179.4078.1100. PMID 17788268.; Quote: "A ritual is a stereotyped sequence of activities involving gestures, words, and objects, performed in a sequestered place, and designed to influence preternatural entities or forces on behalf of the actors' goals and interests."
- ↑ Bell 1997, pp. 138–169.
- ↑ Brown, Donald (1991). Human Universals. United States: McGraw Hill. pp. 139.
- ↑ Festus, entry on ritus, p. 364 (edition of Lindsay).
- ↑ Boudewijnse, "British Roots of the Concept of Ritual," p. 278.
- ↑ Boudewijnse, "British Roots of the Concept of Ritual," p. 278, citing the Oxford English Dictionary.