ਅਮੁਲ
| |
| ਕਿਸਮ | ਰਾਜ ਸਰਕਾਰ ਸਹਿਕਾਰੀ ਸਭਾ |
|---|---|
| ਸਥਾਪਨਾ | 14 ਦਸੰਬਰ 1946; 76 ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ |
| ਬਾਨੀ | ਤ੍ਰਿਭੁਵਨਦਾਸ ਪਟੇਲ |
| ਮੁੱਖ ਦਫ਼ਤਰ | ਆਨੰਦ, ਗੁਜਰਾਤ, ਭਾਰਤ |
| Products | Dairy |
| ਮਾਲੀਆ |  ₹52,000 crore (US$6.5 billion) (2022)
|
| ਮਾਲਿਕ | ਗੁਜਰਾਤ ਕੋਆਪਰੇਟਿਵ ਮਿਲਕ ਮਾਰਕੀਟਿੰਗ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ |
| Website | amul.com |
ਆਨੰਦ ਮਿਲਕ ਯੂਨੀਅਨ ਲਿਮਿਟੇਡ (AMUL) ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਡੇਅਰੀ ਰਾਜ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਸਹਿਕਾਰੀ ਸਭਾ ਹੈ, ਜੋ ਆਨੰਦ, ਗੁਜਰਾਤ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ।[1][2] 1946 ਵਿੱਚ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ, ਇਹ ਇੱਕ ਸਹਿਕਾਰੀ ਬ੍ਰਾਂਡ ਹੈ ਜਿਸਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਗੁਜਰਾਤ ਕੋਆਪ੍ਰੇਟਿਵ ਮਿਲਕ ਮਾਰਕੀਟਿੰਗ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ ਲਿਮਿਟੇਡ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। (GCMMF), ਜੋ ਅੱਜ ਗੁਜਰਾਤ ਦੇ 3.6 ਮਿਲੀਅਨ ਦੁੱਧ ਉਤਪਾਦਕਾਂ ਅਤੇ ਗੁਜਰਾਤ ਦੇ 13,500+ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿੱਚ ਫੈਲੀ 13 ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਦੁੱਧ ਯੂਨੀਅਨਾਂ ਦੀ ਸਿਖਰ ਸੰਸਥਾ ਦੁਆਰਾ ਸਾਂਝੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਨਿਯੰਤਰਿਤ ਹੈ।[3] ਅਮੁਲ ਨੇ ਭਾਰਤ ਦੀ ਚਿੱਟੀ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕੀਤਾ, ਜਿਸ ਨੇ ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਦੁੱਧ ਅਤੇ ਦੁੱਧ ਉਤਪਾਦਾਂ ਦਾ ਦੁਨੀਆ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਉਤਪਾਦਕ ਬਣਾਇਆ।[4]
ਸਰਦਾਰ ਵੱਲਭਭਾਈ ਪਟੇਲ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਤ੍ਰਿਭੁਵਨਦਾਸ ਕਿਸ਼ੀਭਾਈ ਪਟੇਲ ਸੰਸਥਾ ਦੇ ਸੰਸਥਾਪਕ ਚੇਅਰਮੈਨ ਬਣੇ ਅਤੇ 70 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਸੇਵਾਮੁਕਤੀ ਤੱਕ ਇਸ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ। ਉਸਨੇ 1949 ਵਿੱਚ ਵਰਗੀਸ ਕੁਰੀਅਨ ਨੂੰ ਨੌਕਰੀ 'ਤੇ ਰੱਖਿਆ ਅਤੇ ਉਸਨੂੰ ਮਿਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣ ਅਤੇ ਮਦਦ ਕਰਨ ਲਈ ਮਨਾ ਲਿਆ।[5][6] ਤ੍ਰਿਭੁਵਨਦਾਸ ਦੀ ਪ੍ਰਧਾਨਗੀ ਹੇਠ, ਕੁਰੀਅਨ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਜਨਰਲ ਮੈਨੇਜਰ ਸਨ ਅਤੇ ਅਮੂਲ ਦੇ ਤਕਨੀਕੀ ਅਤੇ ਮਾਰਕੀਟਿੰਗ ਯਤਨਾਂ ਵਿੱਚ ਮਾਰਗਦਰਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕੀਤੀ। 1994 ਵਿੱਚ ਤ੍ਰਿਭੁਵਨਦਾਸ ਕਿਸ਼ੀਭਾਈ ਪਟੇਲ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕੁਰੀਅਨ ਥੋੜ੍ਹੇ ਸਮੇਂ ਲਈ ਅਮੂਲ ਦੇ ਚੇਅਰਮੈਨ ਸਨ। ਕੁਰੀਅਨ, 30 ਸਾਲਾਂ (1973-2006) ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਮੇਂ ਲਈ GCMMF ਦੇ ਸੰਸਥਾਪਕ-ਚੇਅਰਮੈਨ, ਨੂੰ ਅਮੂਲ ਦੀ ਮਾਰਕੀਟਿੰਗ ਦੀ ਸਫਲਤਾ ਦਾ ਸਿਹਰਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।[7]
ਅਮੂਲ ਨੇ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਬਾਜ਼ਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਕਦਮ ਰੱਖਿਆ ਹੈ।[8]
ਤਕਨੀਕੀ ਸਫਲਤਾ[ਸੋਧੋ]
1955 ਵਿੱਚ, ਉਸਦੇ ਡੂੰਘੇ ਤਕਨੀਕੀ ਗਿਆਨ ਅਤੇ ਇੰਜਨੀਅਰਿੰਗ ਸਮਰੱਥਾਵਾਂ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਗੁਜਰਾਤ ਵਿੱਚ ਅਮੂਲ ਡੇਅਰੀ ਵਿੱਚ "ਨੀਰੋ ਐਟੋਮਾਈਜ਼ਰ", ਦੁਨੀਆ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਮੱਝ ਦੇ ਦੁੱਧ ਦੇ ਸਪਰੇਅ-ਡ੍ਰਾਇਅਰ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਹੋਈ।
ਅਮੂਲ ਦੀ ਕਾਮਯਾਬੀ ਪਿੱਛੇ ਹਰੀਚੰਦ ਮੇਘਾ ਦਲੀਆ ਚੁੱਪ ਬਲ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਕਿ ਤ੍ਰਿਭੁਵਨਦਾਸ ਕਿਸ਼ੀਬਾਈ ਪਟੇਲ ਨੂੰ ਇਸਦਾ "ਪਿਤਾ" ਅਤੇ ਵਰਗੀਸ ਕੁਰੀਅਨ ਨੂੰ ਇਸਦਾ "ਪੁੱਤਰ" ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਐਚ.ਐਮ. ਦਲਾਇਆ ਨੂੰ ਇਸਦਾ "ਪਵਿੱਤਰ ਭੂਤ" ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਦੇ ਯੋਗਦਾਨ ਨੇ ਭਾਰਤੀ ਡੇਅਰੀ ਫਾਰਮਿੰਗ ਦੇ ਭਵਿੱਖ ਨੂੰ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ।[9]
ਇਤਿਹਾਸ[ਸੋਧੋ]
ਛੋਟੇ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿੱਚ ਵਪਾਰੀਆਂ ਅਤੇ ਏਜੰਟਾਂ ਦੁਆਰਾ ਸੀਮਾਂਤ ਦੁੱਧ ਉਤਪਾਦਕਾਂ ਦੇ ਸ਼ੋਸ਼ਣ ਦੇ ਜਵਾਬ ਵਜੋਂ ਅਮੂਲ ਸਹਿਕਾਰੀ 19 ਦਸੰਬਰ 1946 ਨੂੰ ਰਜਿਸਟਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੁੱਧ ਦੀਆਂ ਕੀਮਤਾਂ ਮਨਮਾਨੇ ਢੰਗ ਨਾਲ ਤੈਅ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਸਨ। ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਪੋਲਸਨ ਨੂੰ ਕੈਰਾ ਤੋਂ ਦੁੱਧ ਇਕੱਠਾ ਕਰਨ ਅਤੇ ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮੁੰਬਈ ਨੂੰ ਸਪਲਾਈ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਏਕਾਧਿਕਾਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ।[10][11]
ਤ੍ਰਿਭੁਵਨਦਾਸ ਪਟੇਲ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ, ਵਰਗੀਸ ਕੁਰੀਅਨ ਅਤੇ ਐਚ.ਐਮ. ਦਲਾਇਆ ਦੇ ਯਤਨਾਂ ਦੁਆਰਾ ਸਹਿਕਾਰੀ ਨੂੰ ਹੋਰ ਵਿਕਸਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਮੱਝ ਦੇ ਦੁੱਧ ਤੋਂ ਸਕਿਮ ਮਿਲਕ ਪਾਊਡਰ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਦਲਾਇਆ ਦੀ ਨਵੀਨਤਾ ਇੱਕ ਤਕਨੀਕੀ ਸਫਲਤਾ ਸੀ ਜਿਸਨੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਸੰਗਠਿਤ ਡੇਅਰੀ ਉਦਯੋਗ ਵਿੱਚ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਲਿਆ ਦਿੱਤੀ।[12]
ਕੁਰੀਅਨ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ, ਇਸ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਦਾ ਵਪਾਰਕ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਵਿਸਤਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਜਿਸ ਨਾਲ ਆਨੰਦ ਵਿਖੇ ਪਹਿਲੀ ਆਧੁਨਿਕ ਡੇਅਰੀ ਸਹਿਕਾਰੀ ਬਣੀ। ਇਹ ਸਹਿਕਾਰੀ ਮਾਰਕੀਟ ਵਿੱਚ ਸਥਾਪਿਤ ਖਿਡਾਰੀਆਂ ਦਾ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕਰਨ ਲਈ ਅੱਗੇ ਵਧੇਗੀ।[13]
ਸਹਿਕਾਰੀ ਦੀ ਡੇਅਰੀ 'ਤੇ ਤਿੰਨਾਂ ਟੀਕੇ ਪਟੇਲ, ਕੁਰੀਅਨ ਅਤੇ ਦਲਾਇਆ ਦੀ ਸਫਲਤਾ ਛੇਤੀ ਹੀ ਗੁਜਰਾਤ ਦੇ ਆਨੰਦ ਦੇ ਗੁਆਂਢ ਵਿੱਚ ਫੈਲ ਗਈ। ਥੋੜ੍ਹੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ, ਹੋਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪੰਜ ਯੂਨੀਅਨਾਂ - ਮੇਹਸਾਣਾ, ਬਨਾਸਕਾਂਠਾ, ਬੜੌਦਾ, ਸਾਬਰਕਾਂਠਾ, ਅਤੇ ਸੂਰਤ - ਸਥਾਪਤ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ, ਕਈ ਵਾਰ ਆਨੰਦ ਪੈਟਰਨ ਵਜੋਂ ਵਰਣਿਤ ਪਹੁੰਚ ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਕਰਦੇ ਹੋਏ।[11]
1999 ਵਿੱਚ, ਇਸ ਨੂੰ ਰਾਜੀਵ ਗਾਂਧੀ ਨੈਸ਼ਨਲ ਕੁਆਲਿਟੀ ਅਵਾਰਡ " ਸਰਬ ਤੋਂ ਵਧੀਆ " ਨਾਲ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।[14]
ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸਭਿਆਚਾਰ ਵਿੱਚ[ਸੋਧੋ]
ਅਮੁਲ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਨੂੰ ਚਿੱਟੀ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਚਿੱਟੀ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਨੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਭਾਰਤੀ ਫਿਲਮ ਨਿਰਮਾਤਾ ਸ਼ਿਆਮ ਬੈਨੇਗਲ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਫਿਲਮ ਮੰਥਨ (1976) ਨੂੰ ਇਸ 'ਤੇ ਅਧਾਰਤ ਕਰਨ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕੀਤਾ। ਫਿਲਮ ਨੂੰ ਗੁਜਰਾਤ ਦੇ ਪੰਜ ਲੱਖ (ਅੱਧਾ ਮਿਲੀਅਨ) ਪੇਂਡੂ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦੁਆਰਾ ਵਿੱਤੀ ਸਹਾਇਤਾ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਸਦੇ ਬਜਟ ਵਿੱਚ ₹2 ਦਾ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਇਆ ਸੀ। ਇਸ ਦੇ ਰਿਲੀਜ਼ ਹੋਣ 'ਤੇ, ਇਹ ਕਿਸਾਨ 'ਆਪਣੀ' ਫਿਲਮ ਦੇਖਣ ਲਈ ਟਰੱਕਾਂ ਵਿੱਚ ਗਏ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਇਸ ਨੂੰ ਵਪਾਰਕ ਸਫਲਤਾ ਮਿਲੀ।[15][16] ਮੰਥਨ ਨੇ 1977 ਵਿੱਚ 24ਵੇਂ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਫਿਲਮ ਪੁਰਸਕਾਰਾਂ ਦੌਰਾਨ ਹਿੰਦੀ ਵਿੱਚ ਸਰਵੋਤਮ ਫੀਚਰ ਫਿਲਮ ਲਈ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਫਿਲਮ ਅਵਾਰਡ ਜਿੱਤਿਆ।
ਮਾਨਤਾ[ਸੋਧੋ]
ਅਗਸਤ 2019 ਵਿੱਚ, ਅਮੂਲ ਰਾਬੋਬੈਂਕ ਦੀ ਗਲੋਬਲ ਟਾਪ 20 ਡੇਅਰੀ ਕੰਪਨੀਆਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋਣ ਵਾਲੀ ਪਹਿਲੀ ਭਾਰਤੀ ਡੇਅਰੀ ਕੰਪਨੀ ਬਣ ਗਈ।[17]
ਹਵਾਲੇ[ਸੋਧੋ]
- ↑ Alexander Fraser Laidlaw.
- ↑ "Cows and their milk". The Statesman (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ (ਅਮਰੀਕੀ)). 2021-10-20. Retrieved 2022-06-03.
- ↑ The Amul Story – General Management Review Archived 4 December 2005 at the Wayback Machine.
- ↑ indiadairy.com. indiadairy.com.
- ↑ Heredia, Ruth (1997). The Amul India Story. New Delhi: Tata Mc-Graw Hill. p. 65. ISBN 978-0-07-463160-7.
- ↑ Misra, Udit (10 September 2012). "V. Kurien: India's White Knight". Forbes India. Archived from the original on 2 ਅਪ੍ਰੈਲ 2019. Retrieved 11 September 2012.
{{cite news}}: Check date values in:|archive-date=(help) - ↑ Dasgupta, Manas (9 September 2012). "Kurien strode like a titan across the bureaucratic barriers and obstacles". The Hindu. Chennai, India. Retrieved 13 September 2012.
- ↑ Srinivas, Nidhi Nath. "Amul's world's biggest vegetarian cheese brand exports cheese to the US, Middle East, Singapore, Hong Kong with sales estimated to touch 600 tonne in 2005". The Economic Times. Retrieved 1 July 2020.
- ↑ tojsiab. "Harichand Megha Dalaya इतिहास देखें अर्थ और सामग्री – hmoob.in" (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Retrieved 2022-11-06.
- ↑ George, Shanti (1985). Operation flood: an appraisal of current Indian pairy policy. Delhi: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-561679-8.
- ↑ 11.0 11.1 Heredia, Ruth (1997). The Amul India story. New Delhi: Tata McGraw-Hill.
- ↑ Kurien, Verghese (2007). "India' s Milk Revolution: Investing in Rural Producer Organizations". In Narayan, Deepa; Glinskaya, Elena (eds.). Ending Poverty in South Asia: Ideas that work. Washington D.C., USA: The World Bank. p. 47. ISBN 978-0-8213-6876-3. Retrieved 13 January 2021.
If there was one technological breakthrough that revolutionized India's organized dairy industry, it was the making of skim milk powder out of buffalo milk. The man who made this possible and who had the foresight to defy the prevailing technical wisdom was H. M. Dalaya.
- ↑ "Economic and political weekly, Volume 6, Part 4". Economic and Political Weekly. 6. 1971.
- ↑ Shrawan (29 May 2013). "Annex iv: list of award winners of Rajiv Gandhi national quality awards" (PDF). bis.org.in. New Delhi: Bureau of Indian Standards. Retrieved 15 May 2014.
- ↑ NDTV movies Archived 2007-09-29 at the Wayback Machine. NDTV.
- ↑ Shyam Benegal at ucla.net South Asia Studies, University of California, Los Angeles (UCLA).
- ↑ "Amul becomes first Indian dairy company to be in Rabobank's Global Top 20 list; Nestle leads". The Financial Express (India). 29 August 2020.