ਜੰਤਰ ਮੰਤਰ, ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ
ਜੰਤਰ ਮੰਤਰ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਆਧੁਨਿਕ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ। "ਜੰਤਰ ਮੰਤਰ" ਇਸਦਾ ਅਰਥ ਹੈ "ਸਵਰਗ ਦੀ ਇਕਸੁਰਤਾ ਨੂੰ ਮਾਪਣ ਲਈ ਯੰਤਰ"। [1] ਇਸ ਵਿੱਚ 13 ਆਰਕੀਟੈਕਚਰਲ ਖਗੋਲ ਵਿਗਿਆਨ ਯੰਤਰ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਇਹ ਸਥਾਨ ਜੈਪੁਰ ਦੇ ਮਹਾਰਾਜਾ ਜੈ ਸਿੰਘ II ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਏ ਗਏ ਪੰਜਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ, 1723 ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਕੈਲੰਡਰ ਅਤੇ ਖਗੋਲ-ਵਿਗਿਆਨਕ ਟੇਬਲਾਂ ਵਿੱਚ ਸੋਧ ਕਰਦੇ ਹੋਏ। ਜੈ ਸਿੰਘ, 1688 ਵਿੱਚ ਖੇਤਰੀ ਰਾਜ ਉੱਤੇ ਰਾਜ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਇੱਕ ਸ਼ਾਹੀ ਰਾਜਪੂਤ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਪੈਦਾ ਹੋਇਆ, ਸਿੱਖਿਆ ਦੇ ਇੱਕ ਯੁੱਗ ਵਿੱਚ ਪੈਦਾ ਹੋਇਆ ਸੀ ਜਿਸਨੇ ਖਗੋਲ-ਵਿਗਿਆਨ ਵਿੱਚ ਡੂੰਘੀ ਦਿਲਚਸਪੀ ਬਣਾਈ ਰੱਖੀ ਸੀ। ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਜੰਤਰ-ਮੰਤਰ ਆਬਜ਼ਰਵੇਟਰੀ ਦੇ ਢਾਂਚੇ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਉੱਤੇ ਇੱਕ ਤਖ਼ਤੀ ਫਿਕਸ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ ਜੋ 1910 ਵਿੱਚ ਇੱਥੇ 1710 ਵਿੱਚ ਕੰਪਲੈਕਸ ਦੇ ਨਿਰਮਾਣ ਦੀ ਤਾਰੀਖ਼ ਗਲਤੀ ਨਾਲ ਲਗਾਈ ਗਈ ਸੀ। ਬਾਅਦ ਦੀ ਖੋਜ, ਹਾਲਾਂਕਿ, 1724 ਨੂੰ ਉਸਾਰੀ ਦੇ ਅਸਲ ਸਾਲ ਵਜੋਂ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ।
ਆਬਜ਼ਰਵੇਟਰੀ ਦਾ ਮੁੱਖ ਉਦੇਸ਼ ਖਗੋਲ-ਵਿਗਿਆਨਕ ਟੇਬਲਾਂ ਨੂੰ ਕੰਪਾਇਲ ਕਰਨਾ ਅਤੇ ਸੂਰਜ, ਚੰਦਰਮਾ ਅਤੇ ਗ੍ਰਹਿਆਂ ਦੇ ਸਮੇਂ ਅਤੇ ਗਤੀ ਦਾ ਅਨੁਮਾਨ ਲਗਾਉਣਾ ਸੀ। ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੁਝ ਉਦੇਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਅੱਜ ਕੱਲ੍ਹ ਖਗੋਲ-ਵਿਗਿਆਨ ਵਜੋਂ ਸ਼੍ਰੇਣੀਬੱਧ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇਗਾ।
1724 ਵਿੱਚ ਪੂਰਾ ਹੋਇਆ, ਦਿੱਲੀ ਜੰਤਰ-ਮੰਤਰ 1857 ਦੇ ਵਿਦਰੋਹ ਦੁਆਰਾ ਕਾਫ਼ੀ ਖਰਾਬ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ। ਰਾਮ ਯੰਤਰ, ਸਮਰਾਟ ਯੰਤਰ, ਜੈ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਯੰਤਰ ਅਤੇ ਮਿਸ਼ਰ ਯੰਤਰ ਜੰਤਰ ਮੰਤਰ ਦੇ ਵੱਖਰੇ ਯੰਤਰ ਹਨ। ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਸਭ ਤੋਂ ਮਸ਼ਹੂਰ ਬਣਤਰ, ਜੈਪੁਰ, ਵੀ ਉਨੀਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਅੰਤ ਤੱਕ ਵਿਗੜ ਗਿਆ ਸੀ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਕਿ 1901 ਵਿੱਚ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਨੇ ਇਸ ਸਾਧਨ ਨੂੰ ਬਹਾਲ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ।[2]
ਇਤਿਹਾਸ[ਸੋਧੋ]
ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਜੰਤਰ ਮੰਤਰ ਨੂੰ ਜੈਪੁਰ ਦੇ ਮਹਾਰਾਜਾ ਜੈ ਸਿੰਘ ਦੂਜੇ ਨੇ 1724 ਵਿੱਚ ਬਣਾਇਆ ਸੀ। ਮਹਾਰਾਜਾ ਨੇ 18ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਸ਼ਾਸਕ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਪੰਜ ਪ੍ਰੇਖਸ਼ਾਲਾਵਾਂ ਬਣਾਈਆਂ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਪੰਜਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਹੋਰ ਚਾਰ ਆਬਜ਼ਰਵੇਟਰੀਆਂ ਉਜੈਨ, ਮਥੁਰਾ, ਵਾਰਾਣਸੀ ਅਤੇ ਜੈਪੁਰ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹਨ।
ਇਨ੍ਹਾਂ ਆਬਜ਼ਰਵੇਟਰੀਜ਼ ਦੇ ਨਿਰਮਾਣ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਖਗੋਲ ਵਿਗਿਆਨਿਕ ਅੰਕੜਿਆਂ ਨੂੰ ਇਕੱਠਾ ਕਰਨਾ ਅਤੇ ਸੂਰਜੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਵਿਚ ਗ੍ਰਹਿਆਂ, ਚੰਦਰਮਾ, ਸੂਰਜ ਆਦਿ ਦੀ ਗਤੀ ਦਾ ਸਹੀ ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਲਗਾਉਣਾ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਇਹ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ ਤਾਂ ਇਹ ਆਪਣੀ ਕਿਸਮ ਦਾ ਇੱਕ ਸੀ. ਸਾਲ 1867 ਤੱਕ, ਜਦੋਂ ਭਾਰਤ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਰਾਜ ਦੇ ਅਧੀਨ ਸੀ, ਆਬਜ਼ਰਵੇਟਰੀ ਕਾਫ਼ੀ ਖਰਾਬ ਹੋ ਚੁੱਕੀ ਸੀ।[3]
ਹਵਾਲੇ[ਸੋਧੋ]
- ↑ GURJAR, ROHIT (2017-02-10). "JAIPUR JANTAR MANTAR :WORLDS LARGEST SUNDIAL". Medium (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Retrieved 2020-12-15.
- ↑ "Jantar Mantar". World Monuments Fund (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Retrieved 2020-12-15.
- ↑ "Jantar Mantar in Delhi: Information, Facts, History, Timings, Entry Fee". FabHotels Travel Blog (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ (ਅਮਰੀਕੀ)). 2019-05-28. Retrieved 2021-09-30.
ਹੋਰ ਪੜ੍ਹੋ[ਸੋਧੋ]
- ਜਾਣ-ਪਛਾਣ www.jantarmantar.org.
- ਜਾਗਰੂਕ (2005)। ਜੰਤਰ ਮੰਤਰ ਦੂਰਬੀਨ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਇੱਕ ਆਬਜ਼ਰਵੇਟਰੀ। ਜਾਗੋ, 86 (13), 18-20।
- ਜੰਤਰ ਮੰਤਰ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ
- ਜੰਤਰ-ਮੰਤਰ ਵਿਖੇ ਇਤਿਹਾਸ ਅਤੇ ਯੰਤਰ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਬਾਰੇ ਵਿਆਪਕ ਰਿਪੋਰਟ
- ਸ਼ਰਮਾ, ਵਰਿੰਦਰ ਨਾਥ (1995)। ਸਵਾਈ ਜੈ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਉਸਦਾ ਖਗੋਲ ਵਿਗਿਆਨ ਮੋਤੀਲਾਲ ਬਨਾਰਸੀਦਾਸ ਪਬਲਿਸ਼ਰਜ਼ ਪ੍ਰਾ. ਲਿਮਿਟੇਡISBN 81-208-1256-5ISBN 81-208-1256-5 .
- ਜੰਤਰ ਮੰਤਰ 'ਤੇ ਲੇਖ
ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ[ਸੋਧੋ]
- ਜੰਤਰ-ਮੰਤਰ - ਜੈ ਸਿੰਘ II ਦੀਆਂ ਖਗੋਲ-ਵਿਗਿਆਨਕ ਆਬਜ਼ਰਵੇਟਰੀਜ਼
- ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਜੰਤਰ-ਮੰਤਰ 'ਤੇ ਨਿਰੀਖਣ
- ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਜੰਤਰ ਮੰਤਰ ਦੇ ਅੰਦਰ ਕਦਮ Archived 11 March 2014 at Archive.is ਤੇ
- ਆਰਕੀਟੈਕਚਰਲ ਐਸਟ੍ਰੋਨੋਮੀ ਇੰਸਟਰੂਮੈਂਟਸ Archived 2018-10-09 at the Wayback Machine. (ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿੱਚ ਵੀਡੀਓ)
- ਜੰਤਰ-ਮੰਤਰ - ਦੂਰਬੀਨਾਂ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਇੱਕ ਆਬਜ਼ਰਵੇਟਰੀ (ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿੱਚ)
- ਜੰਤਰ ਮੰਤਰ—बगैर टेलिस्कोप की वेधशाला (ਹਿੰਦੀ ਵਿੱਚ)