ਸ਼ਰੂਤੀ (ਸੰਗੀਤ)
| ਭਾਰਤੀ ਕਲਾਸੀਕਲ ਸੰਗੀਤ |
|---|
| ਸੰਕਲਪ |
ਸ਼ਰੂਤੀ ਜਾਂ ਸਰੂਤੀ ਕਿਸੇ ਵੀ ਆਵਾਜ਼ ਦੇ ਉਤਾਰ-ਚਢ਼ਾਵ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਸੂਖਮ ਅੰਤਰਾਲ ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ ਮਨੁੱਖੀ ਕੰਨ ਪਛਾਣ ਸਕਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਜਿਸ ਨੂੰ ਇੱਕ ਗਾਇਕ ਜਾਂ ਕੋਈ ਸਾਜ਼ ਪੈਦਾ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਧਾਰਨਾ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਅਤੇ ਮੱਧਕਾਲੀ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਨਾਟਯ ਸ਼ਾਸਤਰ, ਦੱਤਿਲਮ, ਬ੍ਰਿਹਦਦੇਸ਼ੀ, ਅਤੇ ਸੰਗੀਤਾ ਰਤਨਾਕਾਰ ਵਿੱਚ ਮਿਲਦੀ ਹੈ। [1] ਚੰਦੋਗਿਆ ਉਪਨਿਸ਼ਦ ਸਪਤਕ ਨੂੰ 22 ਭਾਗਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਣ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰਦਾ ਹੈ।
ਸੁਰ ਸ਼ਰੂਤੀ ਤੋਂ ਵੱਖਰਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ: ਸ਼ਰੂਤੀ ਉਪਲਬਧ ਅਵਾਜ਼ ਦੇ ਉਤਾਰ ਚਢ਼ਾਵ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਸੂਖਮ ਦਰਜਾ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਸਵਰ ਉਹ ਚੁਣੀਆਂ ਗਈਆਂ ਆਵਾਜ਼ਾਂ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਇੱਕ ਸੰਗੀਤਕਾਰ ਪੈਮਾਨੇ, ਧੁਨਾਂ ਅਤੇ ਰਾਗਾਂ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਨਾਟਯ ਸ਼ਾਸਤਰ 22 ਸ਼੍ਰੁਤੀ ਅਤੇ ਸੱਤ ਸੁਰ ਪ੍ਰਤੀ ਸਪਤਕ ਦੀ ਪਛਾਣ ਕਰਾਉਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਦੀ ਚਰਚਾ ਕਰਦਾ ਹੈ।
ਇਹ ਭਾਰਤੀ ਸੰਗੀਤ ਦੇ ਪੂਰੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਕਈ ਪ੍ਰਸੰਗਾਂ ਵਿੱਚ ਵਰਤਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਹਾਲੀਆ ਖੋਜਾਂ ਨੇ ਸ਼ਰੁਤੀ ਸ਼ਬਦ ਨੂੰ ਵਧੇਰੇ ਸਪਸ਼ਟ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪਰਿਭਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਹੈ, ਨਾਦਾਂ ਅਤੇ ਸੁਰਾਂ ਤੋਂ ਇਸਦਾ ਅੰਤਰ, ਅਤੇ 22 ਸ਼੍ਰੁਤੀਆਂ ਨੂੰ ਚਲਾਉਣ ਲਈ ਇੱਕ ਸਤਰ 'ਤੇ ਸਥਿਤੀਆਂ ਦੀ ਪਛਾਣ ਕੀਤੀ ਹੈ। [2] [3]
ਸ਼੍ਰੁਤਿ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਮਸ਼ਹੂਰ ਉਦਾਹਰਣ ਸ਼ਾਇਦ ਰਾਗ ਦਰਬਾਰੀ ਵਿਚ ਅਤਿ-ਕੋਮਲ ਗੰਧਾਰ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਹੈ। ਹੋਰਾਂ ਰਾਗਾਂ ਵਿੱਚ ਭੈਰਵ ਵਿੱਚ ਰਿਸ਼ਭ, ਭੀਮਪਾਲਸੀ ਅਤੇ ਮੀਆਂ ਮਲਹਾਰ ਵਿੱਚ ਨਿਸ਼ਾਦ ਅਤੇ ਤੋੜੀ ਵਿੱਚ ਗੰਧਾਰ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।
ਭਾਵ
[ਸੋਧੋ]ਸ਼ਰੂਤੀ ਦੇ ਅਰਥ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ ਵਿੱਚ ਅੱਡ-ਅੱਡ ਹਨ।
ਭਰਤ ਮੁਨੀ ਦੋ ਨੋਟਾਂ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਅੰਤਰਾਲ ਲਈ ਸ਼ਰੂਤੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੇ ਹਨ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਅੰਤਰ ਅਨੁਭਵ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। [4]
ਵਿਵਾਦ
[ਸੋਧੋ]ਕਾਰਨਾਟਿਕ ਸੰਗੀਤ ਦੇ ਮੌਜੂਦਾ ਅਭਿਆਸ ਵਿੱਚ, ਸ਼ਰੂਤੀ ਦੇ ਕਈ ਅਰਥ ਹਨ।
ਕੁਝ ਰਾਗਾਂ ਵਿੱਚ ਉਹਨਾਂ ਦੇ 12 ਸੁਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੁਝ ਉੱਤੇ ਲਟਕਣ ਜਾਂ ਗਮਕ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਹੋਣ ਕਾਰਣ, ਸਰੋਤੇ ਇੱਕ ਮੌਜੂਦਾ ਸੁਰ ਦੇ ਤਿੱਖੇ ਜਾਂ ਕੋਮਲ ਸੰਸਕਰਣ ਨੂੰ ਮਹਸੂਸ ਕਰਦੇ ਹਨ ਓਹ ਸ਼ਰੁਤੀ ਹੀ ਹੈ ।
ਕੁਝ ਵਿਗਿਆਨੀ ਸਬੂਤ ਇਹ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ ਕਿ ਰਾਗ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਾਰੀ ਦੌਰਾਨ ਸਮਝੀਆਂ ਗਈਆਂ ਇਹ ਵਿਚਕਾਰਲਿਆਂ ਸੁਰਾਂ 22 ਸ਼੍ਰੁਤੀਆਂ ਦੀ ਹੋਂਦ ਦਾ ਸੰਕੇਤ ਨਹੀਂ ਹਨ। ਕਾਰਨਾਟਿਕੀ ਅਤੇ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਸੰਗੀਤ ਪਰੰਪਰਾਵਾਂ ਦੇ ਮੌਜੂਦਾ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਇਹ 22 ਸ਼ਰੁਤੀਆਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਨਹੀਂ ਹਨ,ਇਹ ਇਸ ਕਰਕੇ ਕਿਉਂਕਿ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸੰਗੀਤਕਾਰ ਇੱਕੋ ਰਾਗ ਦਾ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕਰਦੇ ਸਮੇਂ ਅੱਡ-ਅੱਡ "ਸ਼੍ਰੂਤੀਆਂ" ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਉਦਾਹਰਨ ਵੱਜੋਂ ਰਾਗ ਦਰਬਾਰੀ ਵਿੱਚ ਅਤਿ-ਕੋਮਲ ਗੰਧਾਰ ਹੈ। ਵਿਚਕਾਰਲੇ ਸੁਰਾਂ ਦੇ ਵਰਤਾਰੇ ਨੂੰ ਭਾਰਤੀ ਸੰਗੀਤ ਸ਼ਾਸਤਰ ਵਿੱਚ ਖੋਜ ਦੇ ਇੱਕ ਸਰਗਰਮ ਖੇਤਰ ਵਜੋਂ ਅਪਣਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਅਨੁਭਵੀ ਵਿਚਕਾਰਲੇ ਸੁਰਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ 22 ਤੋਂ ਘੱਟ ਜਾਂ ਵੱਧ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ
ਸ਼ਰੂਤੀ ਬਾਰੇ ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਮੋਨੋਗ੍ਰਾਫ਼ ਸ਼ਰੂਤੀ ਦੀ ਸੰਖਿਆ ਬਾਰੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਵਿਚਾਰਾਂ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਅਜੋਕੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਇਹ ਸੰਖਿਆ 22 ਹੋਣ 'ਤੇ ਵਿਆਪਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਹਿਮਤ ਹੈ। ਸ਼ਰੂਤੀ ਅੰਤਰਾਲਾਂ ਦੀ ਸੰਖਿਆ ਅਤੇ ਸਹੀ ਅਨੁਪਾਤ ਬਾਰੇ ਵਿਵਾਦ ਨੂੰ ਪਛਾਣਦੇ ਹੋਏ, ਇਹ ਇਹ ਵੀ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸਾਰੇ ਸ਼ਰੂਤੀ ਅੰਤਰਾਲ ਬਰਾਬਰ ਨਹੀਂ ਹਨ [5] ਅਤੇ ਪ੍ਰਮਾਨਾ ਸ਼ਰੁਤੀ (22%), ਨਯੂਨਾ ਸ਼ਰੁਤੀ (70%) ਅਤੇ ਪੁਰਾਨੀ ਸ਼ਰੂਤੀ (90%) ਵਜੋਂ ਜਾਣੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। . ਹਰੇਕ ਸ਼ਰੂਤੀ ਨੂੰ 53EDO ਸਿਸਟਮ ਵਿੱਚ ਅਨੁਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। [6]
ਧੁਨੀ,ਨਾਦ ਅਤੇ ਸੁਰ ਦਾ ਸਬੰਧ
[ਸੋਧੋ]ਸ਼ਰੂਤੀ ਸੁਰ ਦੇ ਬੁਨਿਆਦੀ ਪਹਿਲੂਆਂ ਨਾਲ ਜੁੜੀ ਹੋਈ ਹੈ। 22 ਸ਼੍ਰੁਤੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ, ਵੀਨਾ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਨੇ ਚੌਥੀ ਸ਼ਰੁਤੀ ਨੂੰ ਸਾ ਸੋਲਫੇਜ, 7ਵੀਂ ਨੂੰ ਰੇ, 9 ਵੀਂ ਨੂੰ ਗਾ, 13 ਵੀਂ ਨੂੰ ਮਾ, 17 ਵੀਂ ਨੂੰ ਪਾ, 20 ਵੀਂ ਨੂੰ ਧਾ ਅਤੇ 22 ਵੀਂ ਨੂੰ ਨੀ ਵਜੋਂ ਪਛਾਣਿਆ ਹੈ।
ਸ਼ਰੂਤੀ ਦੀ ਪਛਾਣ
[ਸੋਧੋ]12 ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਸਰਵ ਵਿਆਪਕ ਸੁਰਾਂ ਦੇ ਉਤਾਰ-ਚਢ਼ਾਵ ਵਿੱਚ ਪਛਾਣੇ ਗਏ ਸੁਰ ਸ਼੍ਰੂਤੀ ਹਨ, ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਜੁੜੇ ਅਣਪਛਾਤੀਆਂ ਅਵਾਜ਼ਾਂ ਨਾਦ ਹਨ। ਮਨੁੱਖੀ ਕੰਨ ਮਨੁੱਖੀ ਆਵਾਜ਼ ਦੀ ਸੀਮਾ ਦੇ ਅੰਦਰ ਇੱਕ ਸੁਰ ਦੀ ਪਛਾਣ ਕਰਨ ਲਈ ਲਗਭਗ 20-45 ਮਿਸੇਕ ਲੈਂਦਾ ਹੈ - 100 ਤੋਂ 1000 ਤੱਕ Hz. ਕੰਨ ਉਸ ਤੋਂ ਵੱਧ ਵਜਾਈਆਂ ਜਾਂ ਗਾਈਆਂ ਜਾਣ ਵਾਲੀਆਂ ਸ਼ਰੂਤੀਆਂ ਦੀ ਪਛਾਣ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ-ਪਰ ਉਸ ਸੀਮਾ ਤੋਂ ਵੱਧ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਵਜਾਈਆਂ ਜਾਂ ਗਾਈਆਂ ਜਾਣ ਵਾਲੀਆਂ ਨਾੜੀਆਂ ਦੀ ਪਛਾਣ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੇ, ਪਰ ਸਿਰਫ਼ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸੁਣ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਅੰਤਰ ਦੀ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਾ ਦੀ ਘਾਟ ਨੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਨੂੰ ਇਹ ਮੰਨਣ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕੀਤਾ ਹੈ ਕਿ ਸੁਰਾਂ 'ਚ ਮੀੰਡ ਅਤੇ ਕੰਪਨ ਕਰਕੇ ਸਹੀ ਸੰਖਿਆਤਮਕ ਥਿਰਕਣ ਨੂੰ ਨਿਰਧਾਰਤ ਕਰਨਾ ਮੁਸ਼ਕਲ ਹੈ।
ਇੱਕ ਤੰਤਰ ਉੱਤੇ 22 ਸ਼ਰੁਤੀਆਂ ਦੀ ਕੁਦਰਤੀ ਹੋਂਦ
[ਸੋਧੋ]ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਸਮਿਆਂ ਵਿੱਚ, ਸ਼੍ਰੁਤੀ ਨੂੰ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਵਿੱਚ ਸ਼੍ਰੁਯਤੇ ਇਤਿ ਸ਼੍ਰੁਤਿ ਵਜੋਂ ਦਰਸਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਿਸਦਾ ਅਰਥ ਹੈ "ਜੋ ਸੁਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਉਹ ਇੱਕ ਸ਼੍ਰੁਤੀ ਹੈ"। "ਸਮਝ" ਅਤੇ "ਸਿੱਖਣ" ਭਾਗ ਕੁਦਰਤੀ ਤੱਥ ਹੈ ਕਿ ਇੱਕ ਸਤਰ ਦੇ 22 ਖਾਸ ਬਿੰਦੂਆਂ 'ਤੇ, ਨੋਟਸ ਦੀ ਧਾਰਨਾ ਬਦਲ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
ਪੰਡਿਤ ਮਾਤੰਗਾ ਦੁਆਰਾ ਬ੍ਰਿਹਦਦੇਸ਼ੀ (ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ) ੨੪ ਸ਼ਲੋਕਾਂ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਸ਼੍ਰੁਤਿਪ੍ਰਕਰਣ (ਸ਼੍ਰੁਤੀ ਦੇ ਅਧਿਆਇ) ਵਿੱਚ ਜ਼ਿਕਰ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ "[o] ਜਦੋਂ ਕੰਨ ਸਮਝਦਾ ਹੈ (ਸਤਰ ਦਾ ਬਿੰਦੂ ਜਿੱਥੇ ਸੁਰਾਂ ਦੀ ਧਾਰਨਾ ਬਦਲਦੀ ਹੈ), ਕੀ ਉਹ ਧੁਨੀ ਸ਼ਰੂਤੀ ਬਣ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। " ਉਹ ਅੱਗੇ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਤੰਤਰ 'ਤੇ ਇਹ ਬਿੰਦੂ ਬਹੁਤ ਸਟੀਕ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਸ਼ਲੋਕਾ 28, ਅਧਿਆਇ 1, ਨਾਦਪ੍ਰਕਰਣ (ਨਾਦਾਸ ਦਾ ਅਧਿਆਇ) ਵਿੱਚ ਕਿ "[r] ਹਰ ਇੱਕ (ਸਤਰ ਦਾ ਬਿੰਦੂ ਜਿੱਥੇ ਨੋਟਸ ਦੀ ਧਾਰਨਾ ਬਦਲਦੀ ਹੈ), ਅਤੇ (ਉਥੋਂ) ਮੁੜਨ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਸ਼ੁੱਧਤਾ ਮਿਲਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ 'ਸ਼੍ਰੁਤਿ' ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। "
ਇੱਕ ਅਸ਼ਟਵ ਵਿੱਚ 12 ਸਰਵ-ਵਿਆਪਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪਛਾਣੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਸੰਗੀਤਕ ਨੋਟਸ (ਚੋਣਕਾਰ ਪੈਮਾਨੇ ਜਾਂ ਸਵਰਾ-ਪ੍ਰਕਾਰਾ ਦੀਆਂ ਪਿਚ ਕਲਾਸਾਂ) ਹਨ। ਉਹ "ਇੱਕ ਸੰਗੀਤਕ ਨੋਟ ਜਾਂ ਪੈਮਾਨੇ ਦੀ ਡਿਗਰੀ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ, ਪਰ ਸ਼ਰੂਤੀ ਅਸ਼ਟਵ ਦੀ ਇੱਕ ਵਧੇਰੇ ਸੂਖਮ ਵੰਡ ਹੈ"।
ਪੂਰਨਾ, ਪ੍ਰਮਾਣਾ ਅਤੇ ਨਯੂਨਾ ਸ਼੍ਰੁਤਿਸ
[ਸੋਧੋ]ਜਦੋਂ ਸਾਰੀਆਂ 22 ਸ਼ਰੂਟੀਆਂ ਦੀ ਥਿਰਕਣ ਅਤੇ ਸਥਿਤੀਆਂ ਦੀ ਗਣਨਾ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਤਿੰਨ ਅਨੁਪਾਤ ਮੌਜੂਦ ਹੁੰਦੇ ਹਨ: 256/243 ( ਪਾਇਥਾਗੋਰਿਅਨ ਲਿਮਾ, ਪਾਇਥਾਗੋਰਿਅਨ ਡਾਇਟੋਨਿਕ ਸੈਮੀਟੋਨ, ਜਾਂ ਪਾਇਥਾਗੋਰਿਅਨ ਮਾਈਨਰ ਸੈਮੀਟੋਨ ), 25/24 (ਇੱਕ ਕਿਸਮ ਦਾ ਕੇਵਲ ਕ੍ਰੋਮੈਟਿਕ ਸੈਮੀਟੋਨ ) ਅਤੇ 8/8 (8/8), ਸਿੰਟੋਨਿਕ ਕੌਮਾ )। ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ, 81/80 10 ਨੋਟਾਂ ਦੇ 'ਖੇਤਰ' ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇਸਨੂੰ ਪ੍ਰਮਨਾ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ( ਅਨੁ. "standard", ਨੋਟ ਦਾ ਖੇਤਰ). 256/243 ਅਨੁਪਾਤ ਨੂੰ ਪੂਰਨਾ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਨੁ. "big" ), ਅਤੇ 25/24 nyuna ( ਅਨੁ. "small" ). ਪੂਰਨਾ 0-1, 4-5, 8-9, 12-13, 13-14, 17-18, ਅਤੇ 21-22, ਸ਼੍ਰੁਤਿ 2-3, 6-7, 10-11, 15– ਵਿਚਕਾਰ ਨਯੂਨਾ ਆਉਂਦੇ ਹਨ । 16, 19-20, ਅਤੇ ਸ਼੍ਰੁਤਿ 1-2, 3-4, 5-6, 7-8, 9-10, 11-12, 14-15, 16-17, 18-19, 20-21 ਵਿਚਕਾਰ ਪ੍ਰਮਾਨਸ । [unreliable source?]
ਗਮਾਕਾਂ
[ਸੋਧੋ]ਕਿਸੇ ਵੀ ਗਮਕ ਵਿੱਚ, ਕੇਵਲ ਸ਼੍ਰੁਤਿ ਅਤੇ ਨਾਦ ਮੌਜੂਦ ਹਨ। 100-1000 ਦੀ ਮਨੁੱਖੀ ਆਵਾਜ਼ ਦੀ ਸੀਮਾ ਦੇ ਅੰਦਰ ਇੱਕ ਸੰਗੀਤਕ ਨੋਟ ਦੀ ਪਛਾਣ ਦੀ ਥ੍ਰੈਸ਼ਹੋਲਡ Hz 20-45 ਮਿਸੇਕ ਹੈ। ਸ਼ਰੂਟੀਆਂ ਨੂੰ ਮਨੁੱਖੀ ਕੰਨ ਦੁਆਰਾ ਪਛਾਣਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਇਸ ਸਮਾਂ ਸੀਮਾ ਲਈ ਸਭ ਤੋਂ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਖੇਡੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਸਦੇ ਉਲਟ, ਜੋੜਨ ਵਾਲੀਆਂ ਨਾੜੀਆਂ ਇਸ ਸੀਮਾ ਤੋਂ ਵੱਧ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਵਜਾਈਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਜੋ ਮਨੁੱਖੀ ਕੰਨਾਂ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪਛਾਣ ਕਰਨ ਤੋਂ ਰੋਕਦੀਆਂ ਹਨ। ਦੋ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ ਵਿੱਚ ਮੁੱਖ ਅੰਤਰ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਸ਼੍ਰੂਤੀ ਨੂੰ ਜੋੜਨ ਅਤੇ ਨਾਡਾਂ ਨੂੰ ਜੋੜਨ ਦਾ ਤਰੀਕਾ ਹੈ, ਜਿਸਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਸ਼ੈਲੀਆਂ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਤੌਰ 'ਤੇ ਵੱਖਰਾ ਸੰਗੀਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਅਤੇ ਤਾਮਿਲ ਰਚਨਾਵਾਂ 22 ਸ਼ਰੁਤੀਆਂ ਨੂੰ ਭਾਰਤੀ ਸੰਗੀਤ ਪੈਮਾਨੇ ਦੀ ਨੀਂਹ ਵਜੋਂ ਦਰਸਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ।
ਮੇਲਾਕਾਰਟਾ ਸਿਸਟਮ
[ਸੋਧੋ]
72 ਬੁਨਿਆਦੀ ਕਿਸਮਾਂ ਦੇ ਗਾਉਣ ਜਾਂ ਵਜਾਉਣ ਦੇ ਪੈਮਾਨੇ ( ਥਾਲਸ ) ਦੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਯੂਨੀਵਰਸਲ 12 ਪਿੱਚ ਕਲਾਸਾਂ ਦੇ ਖਾਸ ਗਣਿਤਿਕ ਸੰਜੋਗਾਂ ਨਾਲ ਵਿਕਸਤ ਹੋਈ। ਉਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਹਰੇਕ ਵਿੱਚ 22 ਸ਼੍ਰੁਤੀਆਂ ਦੀ ਚੋਣ ਚੁਣੇ ਗਏ ਰਾਗ ਉੱਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਇੱਕ ਰਾਗ ਵਿੱਚ ਸ਼੍ਰੁਤੀਆਂ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਨਾਲ ਆਦਰਸ਼ਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸੰਬੰਧਿਤ ਹੋਣੀਆਂ ਚਾਹੀਦੀਆਂ ਹਨ, ਕੁਦਰਤੀ ਅਨੁਪਾਤ 100:125, 100:133.33, 100:150, ਅਤੇ 100:166.66 ਦੁਆਰਾ। ਇੱਕ ਰਾਗ ਵਿੱਚ ਥਾਲ ਨਾਲੋਂ ਘੱਟ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਨੋਟ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ।
ਸ਼੍ਰੁਤਿ ਮੁੱਲ ਅਸਪਸ਼ਟਤਾ
[ਸੋਧੋ]ਕੁਝ ਵਿਦਵਾਨ ਸੁਝਾਅ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਸ਼ਰੂਤੀਆਂ ਦੀਆਂ ਸਹੀ ਸਥਿਤੀਆਂ ਦਾ ਪਤਾ ਲਗਾਉਣ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਤਰੀਕਾ ਹੈ ਫ੍ਰੀਕੁਐਂਸੀਜ਼(ਥਿਰਕਣ) ਦਾ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਕਰਨਾ ਜੋ ਖਿਡਾਰੀ ਅਸਲ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਵਰਤਦੇ ਹਨ। ਜਦੋਂ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਨੇ ਬੰਸਰੀ, ਸਾਰੰਗੀ, ਸਿਤਾਰ ਅਤੇ ਅਵਾਜ਼ 'ਤੇ ਰਾਗ ਯਮਨ ਦਾ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕੀਤਾ, ਤਾਂ ਪਿੱਚ ਦੀ ਸ਼ੁੱਧਤਾ "ਸਾਪੇਖਿਕ" ਅਤੇ "ਵਿਅਕਤੀਗਤ", ਅਤੇ "ਨਾ ਸਖ਼ਤੀ ਨਾਲ ਸਥਿਰ" "ਨਾ ਹੀ ਬੇਤਰਤੀਬੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਵੱਖੋ-ਵੱਖਰੀ" ਪਾਈ ਗਈ; "ਇੱਕੋ ਹੀ ਸਵਰ ਨੂੰ ਇੱਕੋ ਰਾਗ ਵਿੱਚ ਇੱਕੋ ਕਲਾਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਵੱਖੋ-ਵੱਖਰੇ ਸਮੇਂ 'ਤੇ ਵੱਖੋ-ਵੱਖਰੇ ਢੰਗ ਨਾਲ ਉਚਾਰਿਆ ਗਿਆ ਸੀ", ਅਤੇ "ਵੱਖ-ਵੱਖ ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਨੇ ਇੱਕੋ ਰਾਗ ਵਿੱਚ ਇੱਕੋ ਹੀ ਸਵਰ ਨੂੰ ਵੱਖੋ-ਵੱਖਰੇ ਢੰਗ ਨਾਲ ਉਚਾਰਿਆ ਸੀ"।
ਭਾਰਤੀ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤ ਅਤੇ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕਲਾਵਾਂ 'ਤੇ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਗ੍ਰੰਥ
[ਸੋਧੋ]- ਭਰਤ ਦੁਆਰਾ ਨਾਟਯ ਸ਼ਾਸਤਰ
- ਦਾਤਿਲਾ ਦੁਆਰਾ ਦਾਤਿਲਮ
- ਮਾਤੰਗ ਮੁਨੀ ਦੁਆਰਾ ਬ੍ਰਿਹਦੇਸ਼ੀ
- ਅਭਿਨਵਭਾਰਤੀ - ਨਾਟਯ ਸ਼ਾਸਤਰ 'ਤੇ ਅਭਿਨਵ ਗੁਪਤਾ ਦੀ ਟਿੱਪਣੀ
- ਸਾਰੰਗਦੇਵਾ ਦੁਆਰਾ ਸੰਗਤਾ ਰਤਨਾਕਰਾ
- ਰਾਮਾਮਾਤ੍ਯ ਦੁਆਰਾ ਸ੍ਵਰਾਮੇਲਕਲਨਿਧਿ
- ਵੈਂਕਟਮਾਖਿਨ ਦੁਆਰਾ ਚਾਰੁਰਦਣ੍ਡੀ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਕਾ
- ਸੋਮਨਾਥ ਦੁਆਰਾ ਰਾਗਵਿਬੋਧ
ਹਵਾਲੇ
[ਸੋਧੋ]- ↑ ਹਵਾਲੇ ਵਿੱਚ ਗ਼ਲਤੀ:Invalid
<ref>tag; no text was provided for refs namedKoskoff936 - ↑ Anandi Mishra (12 June 2016). "Young musicians fuse tradition with technology". Times of India.
- ↑ DNA webdesk (14 July 2015). "#LifeIsMusic: Dr Vidayadhar Oke on the 22 Shrutis in Indian Classical Music". DNA India.
- ↑ Music and Literature (Dec 2, 2020). "Shruti - A Foundation of Indian Classical Musical". Retrieved 2022-06-30.
- ↑ Nakli itihaas jo likheya geya hai kade na vaapriya jo ohna de base te, saade te saada itihaas bna ke ehna ne thop dittiyan. anglo sikh war te ek c te 3-4 jagaha te kiwe chal rahi c ikko war utto saal 1848 jdo angrej sara punjab 1845 ch apne under kar chukke c te oh 1848 ch kihna nal jang ladd rahe c. Script error: The function "citation198.168.27.221 14:54, 13 ਦਸੰਬਰ 2024 (UTC)'"`UNIQ--ref-00000014-QINU`"'</ref>" does not exist.
- ↑ Khramov, Mykhaylo (December 2011). "On Amount of Notes in Octave" (PDF). Ninaad, Journal of the ITC-SRA. 25. Kolkata, India: 31–37. ISSN 0973-3787. Archived from the original (PDF) on 2012-10-18.