ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਿਆ
ਪ੍ਰਾਇਮਰੀ ਸਿੱਖਿਆ[ਸੋਧੋ]
ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਬਿਨਾ ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ, ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਮੁਢਲੀ ਸਿੱਖਿਆ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਤੱਕ ਦਾ ਪ੍ਰਾਇਮਰੀ ਸਿੱਖਿਆ 'ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਵੀ ਕ੍ਰਮ ਵਿੱਚ ਬਾਲ ਮਜ਼ਦੂਰੀ ਤੇ ਪਾਬੰਦੀ ਹੈ, ਇਹ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਬੱਚੇ ਅਸੁਰੱਖਿਅਤ ਕੰਮ ਹਾਲਾਤ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਨਾ ਕਰੋ. ਪਰ, ਦੋਨੋਂ ਮੁਫ਼ਤ ਸਿੱਖਿਆ ਅਤੇ ਬਾਲ ਮਜ਼ਦੂਰੀ 'ਤੇ ਪਾਬੰਦੀ ਆਰਥਿਕ ਅਸਮਾਨਤਾ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਹਾਲਾਤ ਕਾਰਨ ਨੂੰ ਲਾਗੂ ਕਰਨ ਲਈ ਮੁਸ਼ਕਲ ਹਨ . ਐਲੀਮਟਰੀ ਪੜਾਅ 'ਤੇ ਸਭ ਨੂੰ ਮਾਨਤਾ ਸਕੂਲ ਦੀ 80% ਦੀ ਸਰਕਾਰ ਚਲਾਉਣ ਜ, ਸਹਿਯੋਗੀ ਇਸ ਨੂੰ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਿਆ ਦਾ ਵੱਡਾ ਦੇਣ ਵਾਲੇ ਬਣਾਉਣ ਹਨ।.[1]
ਪਰ, ਵਸੀਲੇ ਦੀ ਘਾਟ ਹੈ ਅਤੇ ਸਿਆਸੀ ਇੱਛਾ ਦੀ ਘਾਟ ਕਾਰਨ, ਇਸ ਸਿਸਟਮ ਅਧਿਆਪਕ ਅਨੁਪਾਤ ਨੂੰ ਉੱਚ ਵਿਦਿਆਰਥੀ, ਬੁਨਿਆਦੀ ਦੀ ਘਾਟ ਹੈ ਅਤੇ ਅਧਿਆਪਕ ਦੀ ਸਿਖਲਾਈ ਦੇ ਗਰੀਬ ਪੱਧਰ ਨੂੰ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਵੱਡੇ ਅੰਤਰਾਲ ਤੱਕ ਪੀੜਤ ਹੈ। 2011 ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਜਾਰੀ ਅੰਕੜੇ ਦਿਖਾ ਉਥੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ 5.816.673 ਐਲੀਮਟਰੀ ਸਕੂਲ ਅਧਿਆਪਕ ਸਨ, ਜੋ ਕਿ. ਮਾਰਚ 2012 ਦੇ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਤੇ ਉਥੇ 2,127,000 ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸੈਕੰਡਰੀ ਸਕੂਲ ਅਧਿਆਪਕ ਸਨ. ਸਿੱਖਿਆ ਵੀ ਮੁਫਤ ਬੱਚੇ ਲਈ ਉਮਰ ਦੇ 6 14 ਸਾਲ ਦੇ ਲਈ ਜ ਅਪ ਕਲਾਸ VIII ਨੂੰ ਬੱਚੇ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰ ਦੇ ਅਧੀਨ ਕਰਨ ਲਈ ਮੁਫ਼ਤ ਅਤੇ ਲਾਜ਼ਮੀ ਸਿੱਖਿਆ ਐਕਟ, 2009 ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਉੱਥੇ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਕੀਤੀ ਉੱਤਮ ਵਧਾਉਣ ਲਈ ਕਈ ਯਤਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਸਿੱਖਿਆ ਪੁਨਰਜੀਵਿਤ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ (DERP) ਇੱਕ ਉਦੇਸ਼ ਨਾਲ 1994 ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਸੁਧਾਰ ਅਤੇ ਮੌਜੂਦਾ ਪ੍ਰਾਇਮਰੀ ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰਣਾਲੀ vitalizing ਕੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਾਇਮਰੀ ਸਿੱਖਿਆ universalize ਕਰਨ ਲਈ. DERP ਦੇ 85% ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਫੰਡ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਬਾਕੀ 15 ਫੀਸਦੀ ਰਾਜ ਦੁਆਰਾ ਫੰਡ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ. DERP ਹੈ, ਜੋ ਕਿ 84000 ਬਦਲ ਸਿੱਖਿਆ ਲਗਭਗ 3.5 ਲੱਖ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਬਦਲ ਸਿੱਖਿਆ ਪੇਸ਼ ਸਕੂਲ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ 160000 ਨਵ ਸਕੂਲ ਖੋਲ੍ਹਿਆ ਸੀ, ਨੂੰ ਵੀ ਯੂਨੀਸੈਫ ਅਤੇ ਹੋਰ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਦੁਆਰਾ ਸਹਿਯੋਗੀ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ. ਇਹ ਪ੍ਰਾਇਮਰੀ ਸਿੱਖਿਆ ਦੀ ਸਕੀਮ ਨੂੰ ਵੀ ਕੁਝ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ ਵਿੱਚ ਪਿਛਲੇ ਤਿੰਨ ਸਾਲ ਦੇ ਲਈ 93-95% ਦੇ ਇੱਕ ਉੱਚ ਕੁੱਲ ਦਾਖਲਾ ਅਨੁਪਾਤ ਦਿਖਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਸਟਾਿਫ਼ੰਗ ਅਤੇ girls ਦੇ ਭਰਤੀ ਵਿੱਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸੁਧਾਰ ਨੂੰ ਵੀ ਇਸ ਸਕੀਮ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਸਾਰੇ ਦੇ ਲਈ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇ universalization ਲਈ ਮੌਜੂਦਾ ਸਕੀਮ ਨੂੰ ਸਰਵ ਸਿੱਖਿਆ ਅਭਿਆਨ, ਜੋ ਕਿ ਸੰਸਾਰ ਵਿੱਚ ਸਭ ਨੂੰ ਸਿੱਖਿਆ ਪਹਿਲ ਦੇ ਇੱਕ ਹੈ। ਦਾਖਲਾ ਵਿੱਚ ਸੁਧਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਪਰ ਗੁਣਵੱਤਾ ਦੀ ਪੱਧਰ ਨੂੰ ਘੱਟ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ।. [2]
ਇਹ ਪ੍ਰਾਇਮਰੀ ਸਿੱਖਿਆ ਦੀ ਸਕੀਮ ਨੂੰ ਵੀ ਕੁਝ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ ਵਿੱਚ ਪਿਛਲੇ ਤਿੰਨ ਸਾਲ ਦੇ ਲਈ 93-95 % ਦੇ ਇੱਕ ਉੱਚ ਕੁੱਲ ਦਾਖਲਾ ਅਨੁਪਾਤ ਦਿਖਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਸਟਾਿਫ਼ੰਗ ਅਤੇ girls ਦੇ ਭਰਤੀ ਵਿੱਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸੁਧਾਰ ਨੂੰ ਵੀ ਇਸ ਸਕੀਮ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਸਾਰੇ ਦੇ ਲਈ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇ universalization ਲਈ ਮੌਜੂਦਾ ਸਕੀਮ ਨੂੰ ਸਰਵ ਸਿੱਖਿਆ ਅਭਿਆਨ, ਜੋ ਕਿ ਸੰਸਾਰ ਵਿੱਚ ਸਭ ਨੂੰ ਸਿੱਖਿਆ ਪਹਿਲ ਦੇ ਇੱਕ ਹੈ। ਦਾਖਲਾ ਵਿੱਚ ਸੁਧਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਪਰ ਗੁਣਵੱਤਾ ਦੀ ਪੱਧਰ ਨੂੰ ਘੱਟ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ।
ਪ੍ਰਾਇਮਰੀ ਸਿੱਖਿਆ ਅਤੇ ਸਕੂਲਾਂ ਦਾ ਵਖਰੇਵਾਂ[ਸੋਧੋ]
ਅਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵੀ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਹਕੂਮਤ ਵਾਲੀ ਸਿੱਖਿਆ ਨੀਤੀ, ਦਿਖਾਵੇ ਮਾਤਰ ਤਬਦੀਲੀ ਨਾਲ ਚੱਲੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਸਰਮਾਏਦਾਰ ਵਰਗ ਦੇ ਬੱਚੇ ਚੰਗੇ ਨਾਮਵਰ ਸਕੂਲਾਂ ਵਿੱਚ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਮਾਧਿਅਮ ਰਾਹੀਂ ਆਈਸੀਐਸਈ ਸਿਲੇਬਸ ਪੜ੍ਹ ਰਹੇ ਹਨ। ਉਸ ਤੋਂ ਥੋੜ੍ਹਾ ਹੇਠਾਂ ਵਾਲੇ ਮੱਧ ਵਰਗੀ ਵਰਗ ਦੇ ਬੱਚੇ ਚੰਗੇ ਪ੍ਰਾਈਵੇਟ ਸਕੂਲਾਂ ਵਿੱਚ ਸੀਬੀਐਸਸੀ ਦਾ ਸਿਲੇਬਸ ਪੜ੍ਹ ਰਹੇ ਹਨ। ਤੀਸਰਾ ਵਰਗ ਭਾਵ ਗਰੀਬ ਵਰਗ ਵੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਦਾ ਬੱਚਾ ਵੀ ਕਿਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਘੱਟ ਨਾ ਰਹਿ ਜਾਵੇ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਬੱਚੇ ਦੁਕਾਨਨੁਮਾ ਸਕੂਲਾਂ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਸਕੂਲ ਸਿੱਖਿਆ ਬੋਰਡ ਦਾ ਸਿਲੇਬਸ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਮਾਧਿਅਮ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ।
ਚੌਥਾ ਸਮਾਜ ਦਾ ਉਹ ਵਰਗ ਹੈ ਜੋ ਸਦੀਆਂ ਤੋਂ ਉੱਚ ਵਰਗ ਅਤੇ ਜਾਤਪਾਤ ਦੀ ਨਫਰਤ ਝੱਲਦਾ ਹੋਇਆ ਸਮਾਜ ਦੇ ਸਭ ਵਰਗਾਂ ਦੀ ਸੇਵਾ ਵਿੱਚ ਲੱਗਾ ਰਿਹਾ। ਅਨਪੜ੍ਹਤਾ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਮਾਰ ਇਸੇ ਵਰਗ ਵੱਲੋਂ ਝੱਲੀ ਗਈ ਹੈ। ਇਸ ਵਰਗ ਦੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਹਿੱਸੇ ਪੰਜਾਬ ਸਕੂਲ ਸਿੱਖਿਆ ਬੋਰਡ ਦਾ ਪੰਜਾਬੀ ਮਾਧਿਅਮ ਵਿੱਚ ਸਿਲੇਬਸ ਹੀ ਆਉਂਦਾ ਹੈ।[3]
ਸਰਕਾਰੀ ਖੇਤਰ[ਸੋਧੋ]
ਨਿੱਜੀ ਖੇਤਰ[ਸੋਧੋ]
ਬਜਟ[ਸੋਧੋ]
ਗੁਣਵੱਤਾ[ਸੋਧੋ]
ਸੈਕੰਡਰੀ ਸਿੱਖਿਆ[ਸੋਧੋ]
ਸਿੱਖਿਆ 'ਤੇ ਕੌਮੀ ਨੀਤੀ (ਮਹੱਤਵ ਨੂੰ ਦਰਸਾਇਆ), 1986, ਅਜਿਹੇ ਭਾਰਤੀ ਸੈਕੰਡਰੀ ਸਕੂਲ ਸਿਸਟਮ ਵਿੱਚ ਯੋਗ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਵਾਤਾਵਰਣ ਨੂੰ ਜਾਗਰੂਕਤਾ, ਵਿਗਿਆਨ ਅਤੇ ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਸਿੱਖਿਆ, ਅਤੇ ਰਵਾਇਤੀ ਤੱਤ ਦੀ ਪਛਾਣ ਕਰਨ ਲਈ ਦਿੱਤੀ ਹੈ। ਸੈਕੰਡਰੀ ਸਿੱਖਿਆ 18 ਨੂੰ 14 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਦੇ ਬੱਚੇ, ਮਰਦਮਸ਼ੁਮਾਰੀ, 2001 ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ 88,5 ਲੱਖ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਕਵਰ ਕਰਦਾ ਹੈ
ਭਾਰਤ ਦੇ ਸੈਕੰਡਰੀ ਸਕੂਲ ਸਿਸਟਮ ਦੀ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਗੁਣ ਨੂੰ ਸਮਾਜ ਦੇ ਪਛੜੇ ਵਰਗ ਦੇ ਸ਼ਾਮਲ 'ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਸੰਸਥਾਨ ਤੱਕ ਪੇਸ਼ਾਵਰ ਅਕਸਰ ਕਿੱਤਾਮੁਖੀ ਸਿਖਲਾਈ ਵਿੱਚ ਸਹਿਯੋਗ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ . ਭਾਰਤ ਦੇ ਸੈਕੰਡਰੀ ਸਕੂਲ ਸਿਸਟਮ ਦਾ ਇੱਕ ਹੋਰ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਹੈ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਉਸ ਦੀ / ਉਸ ਪਸੰਦ ਦੀ ਇੱਕ vocation ਲੱਭਣ ਲਈ ਹੁਨਰ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਨ ਲਈ ਪੇਸ਼ੇ ਅਧਾਰਿਤ ਕਿੱਤਾ ਸਿਖਲਾਈ 'ਤੇ ਇਸ ਦੇ ਜ਼ੋਰ ਹੈ। ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਨਵ ਫੀਚਰ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਮਾਧਿਯਮਿਕ ਸਿੱਖਿਆ ਅਭਿਆਨ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਸੈਕੰਡਰੀ ਸਿੱਖਿਆ ਨੂੰ SSA ਦੇ ਵਿਸਥਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ . [4]
ਅਪਾਹਜ ਬੱਚੇ (IEDC) ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਲਈ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਇਨਟੈਗਰੇਟਿਡ ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰਾਇਮਰੀ ਸਿੱਖਿਆ 'ਤੇ ਇੱਕ ਫੋਕਸ ਨਾਲ 1974 ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ . ਪਰ, ਜੋ ਕਿ ਸੈਕੰਡਰੀ ਪੜਾਅ ਇੱਕ ਹੋਰ ਵੱਡਾ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ, ਕੇ'ਦਰੀ ਵਿਦਿਆਲਿਆ ਪ੍ਰਾਜੈਕਟ ਨੂੰ, ਭਾਰਤ ਦੇ ਮੱਧ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਕਰਮਚਾਰੀ ਹੈ, ਜੋ ਦੇਸ਼ ਭਰ ਵੰਡੇ ਹਨ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਤੇ ਸਿੱਖਿਆ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ. ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਸਥਿਤੀ ਨੂੰ, ਜਿਸ ਲਈ ਕਰਮਚਾਰੀ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ ਤਬਦੀਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਦੀ ਪਰਵਾਹ ਵੀ ਉਸੇ ਰਫ਼ਤਾਰ 'ਤੇ ਉਸੇ ਹੀ ਸਿਲੇਬਸ ਹੇਠ ਅਦਾਰੇ ਵਿੱਚ ਵਰਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨ ਲਈ 1965 ਵਿੱਚ ਕੇ'ਦਰੀ ਵਿਦਿਆਲਿਆ ਪ੍ਰਾਜੈਕਟ ਨੂੰ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ. [5]
ਸਰਕਾਰੀ ਖੇਤਰ[ਸੋਧੋ]
ਨਿੱਜੀ ਖੇਤਰ[ਸੋਧੋ]
ਬਜਟ[ਸੋਧੋ]
ਗੁਣਵੱਤਾ[ਸੋਧੋ]
ਉੱਚ ਸਿੱਖਿਆ[ਸੋਧੋ]
ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਉੱਚ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਜਨਤਕ ਸੰਸਥਾਨ ਦੁਆਰਾ ਸੇਵਾ ਕੀਤੀ ਹੈ (ਹੇਠ ਦਿੱਤੇ). ਸਾਰੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਕਲਾ, ਮਨੁੱਖਤਾ, ਵਿਗਿਆਨ, ਇੰਜੀਨੀਅਰਿੰਗ, ਕਾਨੂੰਨ, ਦਵਾਈ, ਵੈਟਰਨਰੀ ਸਾਇੰਸ, ਅਤੇ ਕਾਰੋਬਾਰੀ ਕੋਰਸ ਪੇਸ਼ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ, ਨੂੰ ਪਹਿਲੀ ਡਿਗਰੀ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਪੋਸਟ ਪੁਰਸਕਾਰ ਨੂੰ ਮੋਹਰੀ . ਤਕਨੀਕੀ ਖੋਜ ਉੱਤਮਤਾ ਦੇ ਸਾਰੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਕਰਵਾਏ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੇ ਖੇਤੀ ਵਿੱਚ ਸੰਸਾਰ ਦੇ ਮੋਹਰੀ ਅਧਿਕਾਰੀ ਦੇ ਇੱਕ ਹੈ। ਇਹ ਸਹਾਇਕ ਸੀ ਅਤੇ 1960 - 70s ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਹਰੇ ਇਨਕਲਾਬ ਵਿੱਚ ਅਹਿਮ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ।
ਸਰਕਾਰੀ ਖੇਤਰ[ਸੋਧੋ]
ਨਿੱਜੀ ਖੇਤਰ[ਸੋਧੋ]
ਬਜਟ[ਸੋਧੋ]
ਗੁਣਵੱਤਾ[ਸੋਧੋ]
ਸਿੱਖਿਆ ਅਤੇ ਰੁਜ਼ਗਾਰ[ਸੋਧੋ]
ਚੁਣੌਤੀਆਂ[ਸੋਧੋ]
ਭਵਿੱਖ[ਸੋਧੋ]
ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਵਿਚਲੀ ਸਿੱਖਿਆ ਦੀ ਤੁਲਨਾ[ਸੋਧੋ]
ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਮਿਆਰ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ[ਸੋਧੋ]
ਹਵਾਲੇ[ਸੋਧੋ]
- ↑ [1] [dead link]
- ↑ India 2009: A Reference Annual (53rd edition), 215
- ↑ ਅਵਤਾਰ ਲੰਗੇਰੀ. "ਪ੍ਰਾਇਮਰੀ ਪੱਧਰ ਦੇ ਸਿਲੇਬਸ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲੀ ਦੀ ਲੋੜ". ਪੰਜਾਬੀ ਟ੍ਰਿਬਿਊਨ.
{{cite news}}: Cite has empty unknown parameter:|dead-url=(help) - ↑ Microsoft Word – Framework_Final_RMSA.doc Archived 2009-10-07 at the Wayback Machine..
- ↑ India 2009: A Reference Annual (53rd edition), 233