ਅਲਾਪਨਾ (ਅਲਾਪ)
ਕਰਨਾਟਕੀ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤ (ਦੱਖਨੀ ਭਾਰਤੀ ਸੰਗੀਤਿਕ ਪੈਮਾਨਾ) ਵਿੱਚ, ਅਲਾਪਨਾ (ਅਲਾਪ) ਮਨੋਧਰਮਮ, ਜਾਂ ਮੌਕੇ ਤੇ ਕੀਤੇ ਜਾਂ ਵਾਲੇ ਸੁਧਾਰ ਦਾ ਇੱਕ ਰੂਪ ਹੈ, ਜਿਹੜਾ ਕਿ ਕਿਸੇ ਅਮੁੱਕ ਰਾਗ (ਸੰਗੀਤਕ ਸਕੇਲ) ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਅਤੇ ਵਿਸਤਾਰ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਰਾਗ 'ਚ ਲੱਗਣ ਵਾਲੇ ਸੁਰਾਂ ਅਤੇ ਸੁਰ ਸਂਗਤੀਆਂ ਦਾ ਫੈਲਾਵ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਉਸ ਰਾਗ 'ਚ ਰਚੀ ਹੋਈ ਰਚਨਾ ਦਾ ਅਸਰ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ, ਅਲਾਪਨਾ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ "ਬੋਲਣਾ, ਸੰਬੋਧਨ ਕਰਨਾ, ਭਾਸ਼ਣ ਦੇਣਾ, ਸੰਚਾਰ ਕਰਨਾ"। ਇਹ ਰਾਗਮ ਤਾਨਮ ਪੱਲਵੀ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਹਿੱਸਾ ਹੈ ਜੋ ਇੱਕ ਕਰਨਾਟਕਿ ਸੰਗੀਤਕਾਰ ਦੀ ਰਾਗ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਅਤੇ ਇਸ ਵਿੱਚ ਸੰਗੀਤ ਨੂੰ ਮੌਕੇ ਤੇ ਸੁਧਾਰਨ ਦੀ ਯੋਗਤਾ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ।[1]
ਸੰਖੇਪ ਜਾਣਕਾਰੀ
[ਸੋਧੋ]ਰਾਗ ਦੇ ਸੁਭਾਅ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਰਸ ਨੂੰ ਰਾਗ ਵਿੱਚ ਲੱਗਣ ਵਾਲੇ ਸੁਰਾਂ ਦਾ ਅਲਾਪਨਾ ਵਿੱਚ ਵਿਲੱਖਣ ਢਾਂਚਿਆਂ ਅਤੇ ਸੁਰ ਸਂਗਤੀਆਂ ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ ਕਰਕੇ ਦਰਸਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ (ਜਿਸ ਨੂੰ "ਰਾਗ ਲਕਸ਼ਣਮ" ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਅਲਾਪਨਾ ਆਮ ਤੌਰ ਉੱਤੇ ਇੱਕ ਗੀਤ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਉਸੇ ਰਾਗ ਵਿੱਚ ਗਾਇਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੁੰਦਾ। ਇਹ ਰਾਗ ਦੇ ਵਿੱਚ ਲੱਗਣ ਵਾਲੇ ਸੁਰਾਂ ਅਤੇ ਆਮ ਮੁੱਖ ਸੁਰ ਸਂਗਤੀਆਂ ਅਤੇ ਸੁਰ ਸਮੂਹਾਂ ਨੂੰ ਉਜਾਗਰ ਕਰਕੇ ਰਾਗ ਦੇ ਸਹੀ ਰੂਪ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਪਰਿਚੇ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਅਲਾਪਨਾ ਨੂੰ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਗਤੀਆਂ ਅਤੇ ਲਯ ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਟੈਂਪੋ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਜਿਵੇਂ-ਜਿਵੇਂ ਅਲਾਪਨਾ ਅੱਗੇ ਵਧਦਾ ਹੈ, ਪੈਟਰਨਾਂ ਦੀ ਗੁੰਝਲਤਾ ਨਿਰੰਤਰ ਵਧਦੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
ਆਲਾਪਨ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਰਾਗਮ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਇੱਕ ਰਾਗ ਜਾਂ ਧੁਨ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਹੈ।[2] ਇਹ ਮੌਕੇ ਤੇ ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਕੀਤਾ ਜਾਨ ਵਾਲਾ ਸੁਧਾਰ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਤਾਲ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਰਾਗ ਸ਼ਿੰਗਾਰ ਦੇ ਅਧਾਰ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ।[3][4] ਆਲਾਪਨ ਕਰਨ ਵਿੱਚ, ਕਲਾਕਾਰ ਹਰੇਕ ਰਾਗ ਨੂੰ ਇੱਕ ਵਸਤੂ ਮੰਨਦੇ ਹਨ ਜਿਸ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਅਤੇ ਅੰਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਵਿੱਚ ਕਿਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਦੇ ਕ੍ਰਮ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।[4]
ਇੱਕ ਕਰਨਾਟਕੀ ਸੰਗੀਤ ਸਮਾਰੋਹ ਵਿੱਚ, ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਰਚਨਾ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਅਲਾਪਨਾ 45 ਮਿੰਟ ਜਾਂ ਇਸ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਰਹਿ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਪਿਛਲੀਆਂ ਹੋਰ ਰਚਨਾਵਾਂ ਅਨੁਪਾਤ ਅਨੁਸਾਰ ਛੋਟੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਕਲਾਕਾਰ ਅਤੇ ਸਾਜ਼ ਵਜਾਉਣ ਵਾਲੇ ਅਕਸਰ ਇਕੱਠੇ ਅਤੇ ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਤੌਰ 'ਤੇ ਅਲਾਪਨਾ ਪੇਸ਼ ਕਰਦੇ ਹਨ (ਉਦਾਹਰਣ ਵਜੋਂ, ਗਾਇਕ ਦੇ ਵਾਕਾਂਸ਼ ਇੱਕ ਵਾਇਲਿਨ ਵਾਦਕ ਦੁਆਰਾ ਛਾਇਆ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਵਾਇਲਿਨਵਾਦਕ ਇਕੱਲੇ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ।[ਹਵਾਲਾ ਲੋੜੀਂਦਾ]
ਰਾਗ ਅਲਾਪਨਾ ਨੂੰ ਤਿੰਨ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ ਹੈਃ ਅਕਸ਼ਿਪਥਿਕਾ, ਰਾਗਵਰਧਿਨੀ ਅਤੇ ਮਗਰੀਨੀ।
ਰਾਗ ਅਲਾਪਨਾ ਦੇ ਤਿੰਨ ਭਾਗ
[ਸੋਧੋ]ਅਕਸ਼ੀਪਥਿਕਾ
[ਸੋਧੋ]ਕਰਨਾਟਕੀ ਸੰਗੀਤ ਵਿੱਚ, ਅਕਸ਼ੀਪਥਿਕਾ ਆਲਾਪਨ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਹਿੱਸਾ ਜਾਂ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਹਿੱਸਾ ਹੈ। ਇਹ ਉਸ ਰਾਗ (ਸੰਗੀਤਕ ਢੰਗ) ਬਾਰੇ ਇੱਕ ਵਿਚਾਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਗੀਤ ਗਾਇਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਰਾਗਵਰਧਿਨੀ ਆਉਂਦੀ ਹੈ। ਅਕਸ਼ੀਪਥਿਕਾ ਰਾਗ ਦੀ ਜਾਣ-ਪਛਾਣ ਹੈ। ਇਹ ਆਮ ਤੌਰ ਉੱਤੇ ਪੈਮਾਨੇ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਨਿਚਲੇ ਸੁਰ ਉੱਤੇ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਪਰ ਫਿਰ ਕਲਾਕਾਰ ਨੂੰ ਇਜਾਜ਼ਤ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਪੈਮਾਨੇ ਉੱਤੇ ਜਿੱਥੇ ਚਾਹੇ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਜੋ ਵੀ ਗਤੀ ਉਹ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਸਾਨੂੰ ਯਾਦ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਰਾਗ ਅਲਾਪਨਾ ਦਾ ਵਿਚਾਰ ਸੰਗੀਤਕਾਰ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਖਾਸ ਮੰਚ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਹੋਏ ਬਿਨਾਂ ਰਚਨਾਤਮਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਅਤੇ ਰਾਗ ਨੂੰ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਨ ਦੀ ਆਗਿਆ ਦੇਣਾ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਉਹ ਇੱਕ ਗੀਤ ਵਿੱਚ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਕੋਈ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਕ੍ਰਮ ਜਾਂ ਢੰਗ ਨਹੀਂ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਇਸ ਨੂੰ ਕੀਤਾ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।
ਰਾਗਵਰਧਿਨੀ
[ਸੋਧੋ]ਰਾਗ ਇੱਕ ਰਾਗ ਦੇ ਆਲਾਪਨ ਦਾ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਹਿੱਸਾ ਹੈ। ਕਲਾਕਾਰ ਹਰੇਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸੁਰ ਜਾਂ ਸਵਰ 'ਤੇ ਰੁਕਦੇ ਹੋਏ ਰਾਗ ਦਾ ਇੱਕ ਕਦਮ-ਦਰ-ਕਦਮ ਵਿਸਤਾਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ।
ਮਾਗਾਰਿਨੀ
[ਸੋਧੋ]ਮਾਗਰਿਨੀ ਅਲਾਪਨਾ ਦਾ ਅੰਤਿਮ ਭਾਗ ਹੈ। ਕਲਾਕਾਰ ਰਾਗ ਦੀ ਪੂਰੀ ਲਡ਼ੀ ਵਿੱਚ ਤੇਜ਼ ਅੰਸ਼ ਗਾਉਂਦਾ ਹੈ।
ਹਵਾਲੇ
[ਸੋਧੋ]- ↑ "Ragam Tanam Pallavi". 2007-07-04. Archived from the original on 4 July 2007. Retrieved 2020-08-31.
- ↑ Wolf, R. (1999). "untitled". Asian Music. 30 (1): 199–203. doi:10.2307/834271. JSTOR 834271.
- ↑ "Royal Carpet: Glossary of Carnatic Terms R". karnatik.com. Retrieved 2020-08-31.
- ↑ 4.0 4.1 Nettl, Bruno (1974). "Thoughts On Improvisation: A Comparative Approach". Musical Quarterly. LX: 9–12. doi:10.1093/mq/LX.1.1.