ਅਸਦ ਅਲੀ ਖਾਨ
Asad Ali Khan | |
|---|---|
 Asad Ali Khan performs in 2009 | |
| ਜਾਣਕਾਰੀ | |
| ਜਨਮ | 1 ਦਸੰਬਰ 1937 Alwar, Indian Empire |
| ਮੌਤ | 14 ਜੂਨ 2011 (ਉਮਰ 73) New Delhi, India |
| ਵੰਨਗੀ(ਆਂ) | Hindustani classical music |
| ਸਾਜ਼ | rudra veena |
ਅਸਦ ਅਲੀ ਖਾਨ (ਜਨਮ 1 ਦਸੰਬਰ 1937-ਦੇਹਾਂਤ 14 ਜੂਨ 2011) ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਸੰਗੀਤਕਾਰ ਸਨ ਜਿਹੜੇ ਪੱਕੇ ਤਾਰ ਵਾਲੇ ਸਾਜ਼ ਰੁਦਰ ਵੀਨਾ ਨੂੰ ਵਜਾਉਂਦੇ ਸਨ। ਖਾਨ ਨੇ ਧਰੁਪਦ ਦੀ ਸ਼ੈਲੀ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਦ ਹਿੰਦੂ ਅਨੁਸਾਰ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਜੀਵਤ ਰੁਦਰ ਵੀਨਾ ਵਾਦਕ ਵਜੋਂ ਵਰਣਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। [ਹਵਾਲਾ ਲੋੜੀਂਦਾ][ਹਵਾਲਾ ਲੋਡ਼ੀਂਦਾ] ਉਸ ਨੂੰ 2008 ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਨਾਗਰਿਕ ਸਨਮਾਨ ਪਦਮ ਭੂਸ਼ਣ ਨਾਲ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।[1]
ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਕੈਰੀਅਰ
[ਸੋਧੋ]ਖਾਨ ਦਾ ਜਨਮ 1937 ਵਿੱਚ ਅਲਵਰ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਰੁਦਰ ਵੀਨਾ ਵਾਦਕਾਂ ਦੀ ਸੱਤਵੀਂ ਪੀਡ਼੍ਹੀ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ।[2] ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਪੂਰਵਜ 18ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਰਾਮਪੁਰ, ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਜੈਪੁਰ, ਰਾਜਸਥਾਨ ਦੇ ਦਰਬਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਹੀ ਸੰਗੀਤਕਾਰ ਸਨ।[3] ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਪੜਦਾਦਾ ਰਜਬ ਅਲੀ ਖਾਨ ਜੈਪੁਰ ਵਿੱਚ ਦਰਬਾਰੀ ਸੰਗੀਤਕਾਰਾਂ ਦੇ ਮੁਖੀ ਸਨ ਅਤੇ ਇੱਕ ਪਿੰਡ ਦੀ ਜ਼ਮੀਨ ਦੇ ਮਾਲਕ ਸਨ।[3] ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਦਾਦਾ, ਮੁਸੱਰਫ ਖਾਨ (ਮੌਤ 1909) ਅਲਵਰ ਵਿੱਚ ਦਰਬਾਰੀ ਸੰਗੀਤਕਾਰ ਸਨ ਅਤੇ 1886 ਵਿੱਚ ਲੰਡਨ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕੀਤਾ।[3][4] ਖਾਨ ਦੇ ਪਿਤਾ ਸਾਦਿਕ ਅਲੀ ਖਾਨ ਨੇ ਅਲਵਰ ਦਰਬਾਰ ਲਈ ਅਤੇ ਰਾਮਪੁਰ ਦੇ ਨਵਾਬ ਲਈ 35 ਸਾਲਾਂ ਲਈ ਇੱਕ ਸੰਗੀਤਕਾਰ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕੀਤਾ।[4][5] ਖਾਨ ਇੱਕ ਸੰਗੀਤਕ ਮਾਹੌਲ ਵਿੱਚ ਵੱਡੇ ਹੋਏ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਪੰਦਰਾਂ ਸਾਲਾਂ ਤੱਕ ਬੀਨਕਾਰ ਘਰਾਣੇ (ਜੈਪੁਰ ਦੀ ਰੁਦਰ ਵੀਨਾ ਵਜਾਉਣ ਅਤੇ ਗਾਇਕੀ ਦਾ ਸ਼ੈਲੀ ਸਕੂਲ) ਸਿਖਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ।[2][3][4]
ਖਾਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੁਝ ਸਰਗਰਮ ਸੰਗੀਤਕਾਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸੀ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਰੁਦਰ ਵੀਨਾ ਵਜਾਈ ਅਤੇ ਧ੍ਰੁਪਦ ਦੇ ਚਾਰ ਸਕੂਲਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇਕ, ਖੰਡਰ ਸਕੂਲ ਦੇ ਉਹ ਆਖਿਰੀ ਉਸਤਾਦ ਸਨ।[3][6] ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ, ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਅਮਰੀਕਾ, ਅਫਗਾਨਿਸਤਾਨ ਅਤੇ ਇਟਲੀ ਅਤੇ ਕਈ ਹੋਰ ਯੂਰਪੀ ਦੇਸ਼ਾਂ ਸਮੇਤ ਕਈ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜਾਂ ਵਿੱਚ ਸੰਗੀਤ ਦੇ ਕੋਰਸ ਕਰਵਾਏ।[6][7] ਖਾਨ ਨੇ ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਰੇਡੀਓ ਵਿੱਚ ਵੀ ਕੰਮ ਕੀਤਾ, ਦਿੱਲੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਵਿੱਚ ਸੰਗੀਤ ਅਤੇ ਫਾਈਨ ਆਰਟਸ ਦੇ ਫੈਕਲਟੀ ਵਿੱਚ 17 ਸਾਲ ਤੱਕ ਸਿਤਾਰ ਦੀ ਵਿਦਿਆ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਰਿਟਾਇਰਮੈਂਟ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਨਿੱਜੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਤਾਲੀਮ ਦੇਣੀ ਜਾਰੀ ਰੱਖੀ।[5][6][8] ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਖਾਨ ਦੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਵਿੱਚ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਪੁੱਤਰ ਜ਼ਕੀ ਹੈਦਰ, ਕਾਰਸਟਨ ਵਿਕ, ਕੋਲਕਾਤਾ ਦਾ ਵਿਕਰਮਜੀਤ ਦਾਸ, ਜਯੋਤੀ ਹੇਗਡ਼ੇ ਅਤੇ ਗਾਇਕਾ ਮਧੂਮਿਤਾ ਰੇ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।[9][10] ਭਾਰਤ ਦੇ ਸ਼ਿਮਲਾ ਤੋਂ ਡਾ. ਕੇਸ਼ਵ ਸ਼ਰਮਾ ਵੀ ਕਈ ਸਾਲਾਂ ਤੱਕ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਚੇਲੇ ਰਹੇ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਿਤਾਰ ਅਤੇ ਧਰੁਪਦ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ। ਖਾਨ ਨੇ ਭਾਰਤੀਆਂ ਵਿੱਚ ਰੁਦਰ ਵੀਨਾ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਕਰਨ ਦੀ ਇੱਛਾ ਦੀ ਘਾਟ ਦੀ ਆਲੋਚਨਾ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਭਾਰਤੀ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨਾਲੋਂ ਵਧੇਰੇ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਸਨ।[7] ਉਹ ਸਾਜ਼ ਦੇ ਵਜਾਉਣ ਨੂੰ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਰੱਖਣ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ, ਜਿਸ ਲਈ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਸ਼ਿਵ ਦੇਵਤਾ ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਅਤੇ ਨੌਜਵਾਨ ਭਾਰਤੀਆਂ ਨੂੰ ਭਾਰਤੀ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਨ ਲਈ ਸਪਿਕ ਮੈਕੇ ਲਈ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕੀਤਾ।[2][3][6] ਖਾਨ ਇੱਕ ਸ਼ੀਆ ਮੁਸਲਮਾਨ ਸੀ।[11]
ਖਾਨ ਨੂੰ ਕਈ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪੁਰਸਕਾਰ ਮਿਲੇ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ 1977 ਵਿੱਚ ਸੰਗੀਤ ਨਾਟਕ ਅਕਾਦਮੀ ਪੁਰਸਕਾਰ ਅਤੇ 2008 ਵਿੱਚ ਨਾਗਰਿਕ ਸਨਮਾਨ ਪਦਮ ਭੂਸ਼ਣ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ, ਜੋ ਕਿ ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਪ੍ਰਤਿਭਾ ਪਾਟਿਲ ਦੁਆਰਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।[12][13] ਉਸ ਨੂੰ ਦਿ ਹਿੰਦੂ ਦੁਆਰਾ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਜੀਵਤ ਰੁਦਰ ਵੀਨਾ ਵਾਦਕ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਉਹ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੇ ਸੀ।[4][14]
ਮੌਤ
[ਸੋਧੋ]ਖਾਨ ਦੀ ਮੌਤ 14 ਜੂਨ 2011 ਨੂੰ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ ਆਫ਼ ਮੈਡੀਕਲ ਸਾਇੰਸਿਜ਼ ਵਿੱਚ ਹੋਈ।[9]
ਹਵਾਲੇ
[ਸੋਧੋ]- ↑ "Padma Awards" (PDF). Ministry of Home Affairs, Government of India. 2015. Archived from the original (PDF) on 15 October 2015. Retrieved 21 July 2015.
- ↑ 2.0 2.1 2.2 Tandon, Aditi (2005-04-26). "Preserving the fading tradition of rudra veena". The Tribune. Archived from the original on 11 February 2009. Retrieved 2009-03-21. ਹਵਾਲੇ ਵਿੱਚ ਗ਼ਲਤੀ:Invalid
<ref>tag; name "TT050427" defined multiple times with different content - ↑ 3.0 3.1 3.2 3.3 3.4 3.5 "Artiste profiles" (PDF). Nagaland University. June 2008. Archived (PDF) from the original on 26 March 2009. Retrieved 2009-03-21. ਹਵਾਲੇ ਵਿੱਚ ਗ਼ਲਤੀ:Invalid
<ref>tag; name "Nagaland" defined multiple times with different content - ↑ 4.0 4.1 4.2 4.3 . Berlin.
{{cite book}}: Missing or empty|title=(help) ਹਵਾਲੇ ਵਿੱਚ ਗ਼ਲਤੀ:Invalid<ref>tag; name "Masters" defined multiple times with different content - ↑ 5.0 5.1 "While my veena gently weeps". The Financial Express. 2006-10-01. Retrieved 2009-03-21. ਹਵਾਲੇ ਵਿੱਚ ਗ਼ਲਤੀ:Invalid
<ref>tag; name "FE061001" defined multiple times with different content - ↑ 6.0 6.1 6.2 6.3 "Profound notes". The Hindu. 2006-02-18. Archived from the original on 2007-12-06. Retrieved 2009-03-21.
- ↑ 7.0 7.1 Sharma, S.D. (2006-10-29). "Sole exponent of Rudra Veena". The Tribune. Retrieved 2009-03-21.
- ↑ Mohan, Lalit (2005-05-17). "Protect art of making Rudra veena: Ustad". The Tribune. Retrieved 2009-03-21.
- ↑ 9.0 9.1 "Rudra veena exponent Ustad Asad Ali Khan passes away". Daily News and Analysis. Press Trust of India. 14 June 2011. Retrieved 14 June 2011. ਹਵਾਲੇ ਵਿੱਚ ਗ਼ਲਤੀ:Invalid
<ref>tag; name "DNA" defined multiple times with different content - ↑ Bhatia, Ravi (2008-04-20). "Artist's passion for female faces". The Tribune. Retrieved 2009-03-21.
- ↑ Naqvi, Jawed (16 June 2011). "Battling the cultural Taliban". Dawn. Retrieved 18 June 2011.
- ↑ "Padma Awards". Ministry of Communications and Information Technology (India). Retrieved 18 June 2011.
- ↑ Sengupta, Debatosh. "Image Number: D-2488". National Informatics Centre. Archived from the original on 21 July 2011. Retrieved 2009-03-21.
- ↑ Pratap, Jitendra (2006-01-20). "Where are the songs of strings?". The Hindu. Archived from the original on 2006-12-19. Retrieved 2009-03-21.