ਅਹੋਮ ਲਿਪੀ

Ahom script
𑜒𑜑𑜪𑜨
Ahom script; 𑜒𑜑𑜪𑜨
	'Ahom' in Ahom script
ਲਿਪੀ ਕਿਸਮ	Abugida
ਸਮਾਂ ਮਿਆਦ	13th century–19th century
ਦਿਸ਼ਾ	Left-to-right
ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ	Ahom language, Assamese language (rarely)
ਸਬੰਧਤ ਲਿਪੀਆਂ
ਮਾਪੇ ਸਿਸਟਮ	Proto-Sinaitic alphabet Phoenician alphabet Aramaic alphabet Brāhmī Tamil-Brahmi Pallava script Mon–Burmese script Lik-Tai scripts Ahom script; ; ; ; ; ; ; ;
ਜਾਏ ਸਿਸਟਮ	Tai Le, Khamti
ਆਈਐੱਸਓ 15924
ਆਈਐੱਸਓ 15924	Ahom (338), Ahom, Tai Ahom
ਯੂਨੀਕੋਡ
ਯੂਨੀਕੋਡ ਸੀਮਾ	U+11700–U+1173F

ਅਹੋਮ ਲਿਪੀ ਜਾਂ ਤਾਈ ਅਹੋਮ ਲਿਪੀ ਇੱਕ ਅਬੂਗੀਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਲਿਪੀ ਅਹੋਮ ਭਾਸ਼ਾ ਨੂੰ ਲਿਖਣ ਲਈ ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇੱਕ ਸੁਸਤ ਤਾਈ ਭਾਸ਼ਾ ਜੋ 18ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਅਖੀਰ ਤੱਕ ਅਹੋਮ ਲੋਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਬੋਲੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ। ਜਿਸ ਨੇ ਅਹੋਮ ਰਾਜ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਬ੍ਰਹਮਪੁੱਤਰ ਦੇ ਪੂਰਬੀ ਹਿੱਸੇ ਉੱਤੇ 13ਵੀਂ ਅਤੇ 18ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਰਾਜ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਪੁਰਾਣੀ ਅਹੋਮ ਭਾਸ਼ਾ ਅੱਜ ਸੰਸਥਾਗਤ ਅਤੇ ਨਿੱਜੀ ਕਬਜ਼ੇ ਵਿੱਚ ਇਸ ਲਿਪੀ ਵਿੱਚ ਲਿਖੀਆਂ ਕਈ ਹੱਥ ਲਿਖਤਾਂ ਵਿੱਚ ਜਿਉਂਦੀ ਹੈ।

ਇਤਿਹਾਸ

ਅਹੋਮ ਲਿਪੀ ਇੰਡਿਕ ਜਾਂ ਬ੍ਰਾਹਮੀ ਲਿਪੀ ਤੋਂ ਲਈ ਗਈ ਸੀ। ਇਹ ਲਿਪੀ ਲਗਭਗ ਸਾਰੇ ਇੰਡਿਕ ਅਤੇ ਦੱਖਣ-ਪੂਰਬੀ ਏਸ਼ੀਆਈ ਅਬੂਗੀਦਾ ਦੀ ਜੜ੍ਹ ਹੈ। ਇਹ ਸ਼ਾਇਦ ਦੱਖਣੀ ਭਾਰਤੀ ਮੂਲ ਦਾ ਹੈ। ਬ੍ਰਾਹਮੀ ਲਿਪੀ ਸ਼ਾਂਤਮਈ ਢੰਗ ਨਾਲ ਭਾਰਤੀਕਰਨ ਜਾਂ ਭਾਰਤੀ ਵਿਦਿਆ ਦੇ ਪ੍ਰਸਾਰ ਨਾਲ ਫੈਲੀ। ਇਹ ਕੁਦਰਤੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਵਪਾਰਕ ਮਾਰਗਾਂ 'ਤੇ ਬੰਦਰਗਾਹਾਂ 'ਤੇ ਦੱਖਣ-ਪੂਰਬੀ ਏਸ਼ੀਆ ਵਿੱਚ ਫੈਲਿਆ। ਇਹਨਾਂ ਵਪਾਰਕ ਅਹੁਦਿਆਂ 'ਤੇ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਸ਼ਿਲਾਲੇਖ ਮਿਲੇ ਹਨ, ਜੋ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਪੈਦਾ ਹੋਈਆਂ ਲਿਪੀਆਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਪਹਿਲਾਂ ਸ਼ਿਲਾਲੇਖ ਭਾਰਤੀ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਬਣਾਏ ਗਏ ਸਨ ਪਰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਸਥਾਨਕ ਦੱਖਣ-ਪੂਰਬੀ ਏਸ਼ੀਆਈ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਨੂੰ ਲਿਖਣ ਲਈ ਲਿਪੀਆਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਲਿਪੀਆਂ ਦੀਆਂ ਸਥਾਨਕ ਕਿਸਮਾਂ ਵਿਕਸਿਤ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ। 8ਵੀਂ ਸਦੀ ਤੱਕ ਲਿਪੀਆਂ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਹੋ ਗਈਆਂ ਅਤੇ ਖੇਤਰੀ ਲਿਪੀਆਂ ਵਿੱਚ ਵੱਖ ਹੋ ਗਈਆਂ।

ਅਹੋਮ ਲਿਪੀ
ਇਤਿਹਾਸਿਕ ਅਤੇ ਪੁਰਾਤੱਤਵ ਅਧਿਐਨ ਵਿਭਾਗ, ਪਾਨ ਬਾਜ਼ਾਰ, ਗੁਹਾਟੀ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਅਹੋਮ ਹੱਥ-ਲਿਖਤ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਹੈ।
ਅਹੋਮ ਲਿਪੀ ਵਿੱਚ ਅਹੋਮ ਰਾਜੇ ਸੁਨਤਫਾ ਦਾ ਸਿੱਕਾ

ਅੱਖਰ

ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਅਬੂਗੀਦਾ ਵਾਂਗ ਹਰੇਕ ਅੱਖਰ ਵਿੱਚ /a/ ਦਾ ਇੱਕ ਅੰਦਰੂਨੀ ਸਵਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।^[4] ਹੋਰ ਸਵਰਾਂ ਨੂੰ ਡਾਇਕ੍ਰਿਟਿਕਸ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਕੇ ਦਰਸਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਵਿਅੰਜਨ ਦੇ ਉੱਪਰ, ਹੇਠਾਂ, ਖੱਬੇ ਜਾਂ ਸੱਜੇ ਪਾਸੇ ਦਿਖਾਈ ਦੇ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਲਿਪੀ, ਹਾਲਾਂਕਿ, ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਵਰਤੇ ਗਏ ਟੋਨਾਂ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਅਹੋਮ ਲਿਪੀ ਹੋਰ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਵਿੱਚ ਅਸੰਗਤਤਾਵਾਂ ਹਨ: ਇੱਕ ਵਿਅੰਜਨ ਇੱਕ ਸ਼ਬਦ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵਾਰ ਲਿਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਪਰ ਦੋ ਵਾਰ ਉਚਾਰਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਆਮ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨੂੰ ਛੋਟਾ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸੇ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਵਿਅੰਜਨ ਦੇ ਨਾਲ ਲਗਾਤਾਰ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨੂੰ ਸੰਕੁਚਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।^[5]

ਵਿਅੰਜਨ

ਅਹੋਮ ਵਿਅੰਜਨ
𑜀 ka IPA: /ka/	𑜁 kha IPA: /kʰa/	𑜕𑜖 ga IPA: /ɡa/ ^{[note 1]}	𑜗 gha IPA: /ɡʱa/	𑜂 nga IPA: /ŋa/
𑝀 ca IPA: /ca/	𑜋 cha IPA: /cʰa/	𑜊 ja IPA: /ɟa/	𑜙 jha IPA: /ɟʱa/	𑜐 nya IPA: /ɲa/
𑝁 ṭa IPA: /ʈa/	𑝂 ṭha IPA: /ʈʰa/	𑝃 ḍa IPA: /ɖa/	𑝄 ḍha IPA: /ɖʱa/	𑝅 ṇa IPA: /ɳa/
𑜄𑜅 ta IPA: /ta/ ^{[note 2]}	𑜌 tha IPA: /tʰa/	𑜓 da IPA: /da/	𑜔 dha IPA: /dʱa/	𑜃 na IPA: /na/
𑜆 pa IPA: /pa/	𑜇 pha IPA: /pʰa/	𑜈𑜚 ba IPA: /ba/ ^{[note 3]}	𑜘 bha IPA: /bʱa/	𑜉 ma IPA: /ma/
𑜍 ra IPA: /ra/	𑜎 la IPA: /la/	𑝆 ḷa IPA: /ɭa/	𑜏 sa IPA: /sa/	𑜑 ha IPA: /ha/
		𑜒 a ^{[note 4]}

↑ Font variants.
↑ The second version of this letter is ta and ja conjoined, with ta shortened.
↑ A font variant of Ba. The second version is used as va in Sajjhaya spelling.
↑ This letter is not an independent vowel, but acts as a null consonant that can be combined with a vowel diacritic to write initial vowels.

ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਮੱਧ ਵਿਅੰਜਨ ਵਿਅੰਜਨਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ /l/ ਅਤੇ /r/ ਦੇ ਨਾਲ ਵਿਅੰਜਨ ਕਲੱਸਟਰ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ /kl/ ਅਤੇ /kr/।

ਮੱਧਮ ਵਿਅੰਜਨ
◌𑜝 Medial la IPA: /l/	◌𑜞 Medial ra IPA: /r/	◌𑜟 IPA: /r/ Medial ligating ra

ਸਵਰ

ਇੱਕ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਵਿਅੰਜਨ ਵਿੱਚ ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੇ ਸਵਰ ਡਾਇਕ੍ਰਿਟਿਕਸ ਜੋੜੇ ਗਏ ਹਨ:

ਸਵਰ
𑜠 a IPA: /a/	𑜡 aa IPA: /a:/	◌𑜢 i IPA: /i/	◌𑜣 ii IPA: /i:/	◌𑜤 u IPA: /u/	◌𑜥 uu IPA: /u:/	𑜦 e IPA: /e/	◌𑜩 ai IPA: /ai/	◌𑜨 o IPA: /o/	◌𑜧 aw IPA: /aw/	◌𑜪 am IPA: /am/

ਸਵਰ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਵਿਅੰਜਨ ਲਿਖਣ ਲਈ, ਵਿਰਾਮ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ⟨◌𑜫⟩^[6]

ਯੂਨੀਕੋਡ

ਅਹੋਮ ਲਿਪੀ ਨੂੰ ਜੂਨ 2015 ਵਿੱਚ ਸੰਸਕਰਣ 8.0 ਦੇ ਜਾਰੀ ਹੋਣ ਨਾਲ ਯੂਨੀਕੋਡ ਸਟੈਂਡਰਡ ਵਿੱਚ ਜੋੜਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਅਹੋਮ ਬਲਾਕ ਨੂੰ ਯੂਨੀਕੋਡ 14.0 ਦੇ ਨਾਲ 16 ਕੋਡ ਪੁਆਇੰਟਸ ਦੁਆਰਾ ਖਰਚ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।

ਅਹੋਮ ਲਈ ਯੂਨੀਕੋਡ ਬਲਾਕ U+11700–U+1174F ਹੈ:

ਇਹ ਵੀ ਵੇਖੋ

ਨੋਟਸ

↑ "SEAlang Library Ahom Lexicography". sealang.net.
↑ Diringer, David (1948). Alphabet a key to the history of mankind. p. 411.
↑ Daniels 2012, p. 170-171.
↑ Hosken, Martin; Morey, Stephen (2012-10-23). "N4321R: Revised Proposal to add the Ahom Script in the SMP of the UCS" (PDF). ISO/IEC JTC1/SC2/WG2.
↑ ਹਵਾਲੇ ਵਿੱਚ ਗ਼ਲਤੀ:Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named Stars
↑ Morey, Stephen; Hosken, Martin (2012). "Revised Proposal to add the Ahom Script in the SMP of the UCS" (PDF). Unicode.

ਹਵਾਲੇ

Terwiel, B J; Wichasin, R (1992). Tai Ahoms and the stars: three ritual texts to ward off danger. Ithaca, NY: SEAP Publications. ISBN 9780877277095.
Daniels, Christian (2012). "Script without buddhism: burmese influence on the tay (shan) script of mäng2 maaw2 as seen in a chinese scroll painting of 1407". International Journal of Asian Studies.

ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ

Omniglot.com 'ਤੇ ਅਹੋਮ ' ਤੇ ਐਂਟਰੀ - ਲਿਖਣ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ ਲਈ ਇੱਕ ਗਾਈਡ
ਅਹੋਮ ਲਿਪੀ ਵਿੱਚ ਪਾਲੀ ਤ੍ਰਿਪਿਟਕ ਸਜਹਯਾ ਫਾਊਂਡੇਸ਼ਨ ਦੁਆਰਾ [1]

[variantg-6] Font variants.

[variantt-7] The second version of this letter is ta and ja conjoined, with ta shortened.

[variantb-8] A font variant of Ba. The second version is used as va in Sajjhaya spelling.

[a-9] This letter is not an independent vowel, but acts as a null consonant that can be combined with a vowel diacritic to write initial vowels.

[1] "SEAlang Library Ahom Lexicography". sealang.net.

[diringer-2] Diringer, David (1948). Alphabet a key to the history of mankind. p. 411.

[FOOTNOTEDaniels2012170-171-3] Daniels 2012, p. 170-171.

[4] Hosken, Martin; Morey, Stephen (2012-10-23). "N4321R: Revised Proposal to add the Ahom Script in the SMP of the UCS" (PDF). ISO/IEC JTC1/SC2/WG2.

[Stars-5] ਹਵਾਲੇ ਵਿੱਚ ਗ਼ਲਤੀ:Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named Stars

[Unicode-10] Morey, Stephen; Hosken, Martin (2012). "Revised Proposal to add the Ahom Script in the SMP of the UCS" (PDF). Unicode.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[note 1]

[note 2]

[note 3]

[note 4]

[6]