ਇਲਤੁਤਮਿਸ਼

ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ, ਇੱਕ ਅਜ਼ਾਦ ਗਿਆਨਕੋਸ਼ ਤੋਂ
ਸ਼ਮਸ਼ ਉਦ-ਦੀਨ ਇਲਤੁਤਮਿਸ਼
ਇਲਤੁਤਮਿਸ਼ ਦੀ ਕਬਰ
ਤੀਜਾ ਦਿੱਲੀ ਦਾ ਸੁਲਤਾਨ
ਸ਼ਾਸਨ ਕਾਲਜੂਨ 1211 – 30 ਅਪ੍ਰੈਲ 1236
ਪੂਰਵ-ਅਧਿਕਾਰੀਆਰਾਮਸ਼ਾਹ
ਵਾਰਸਰੁਕਨ-ਉਦ-ਦੀਨ ਫਿਰੋਜ਼ਸ਼ਾਹ
ਜਨਮਅਗਿਆਤ
ਕੇਂਦਰੀ ਏਸ਼ੀਆ
ਮੌਤ30 ਅਪ੍ਰੈਲ 1236
ਦਿੱਲੀ, ਦਿੱਲੀ ਸਲਤਨਤ
ਦਫ਼ਨ
ਜੀਵਨ-ਸਾਥੀਤੁਰਕਨ ਖਾਤੂਨ, ਕੁਤੁਬੁੱਦੀਨ ਐਬਕ ਦੀ ਪੁੱਤਰੀ

ਸ਼ਾਹ ਤੁਰਕਨ

ਮਲਿਕਾ-ਏ-ਜਹਾਨ
ਔਲਾਦਰਜ਼ੀਆ ਸੁਲਤਾਨ
ਮੁਈਜੁੱਦੀਨ ਬਹਿਰਾਮਸ਼ਾਹ
ਰੁਕਨ-ਉਦ-ਦੀਨ ਫਿਰੋਜ਼ਸ਼ਾਹ
ਨਸੀਰੂਦੀਨ ਮਹਿਮੂਦ ਸ਼ਾਹ
ਗਿਆਸ ਉਦ-ਦੀਨ ਮੁਹੰਮਦ ਸ਼ਾਹ
ਜਲਾਲ ਉਦ-ਦੀਨ ਮਸੂਦ ਸ਼ਾਹ
ਸ਼ੀਹਾਬੁਦਦੀਨ ਮੁਹੰਮਦ
ਕੁਤਬ ਉਦ ਦੀਨ ਮੁਹੰਮਦ
ਪਿਤਾਇਲਾਮ ਖਾਨ
ਧਰਮਸੁੰਨੀ ਇਸਲਾਮ

ਇਲਤੁਤਮਿਸ਼ ਦਿੱਲੀ ਸਲਤਨਤ ਵਿੱਚ ਗ਼ੁਲਾਮ ਖ਼ਾਨਦਾਨ ਦਾ ਇੱਕ ਮੁੱਖ ਸ਼ਾਸਕ ਸੀ। ਖ਼ਾਨਦਾਨ ਦੇ ਸੰਸਥਾਪਕ ਐਬਕ ਦੇ ਬਾਅਦ ਉਹ ਉਹਨਾਂ ਸ਼ਾਸਕਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਸੀ ਜਿਸਦੇ ਨਾਲ ਦਿੱਲੀ ਸਲਤਨਤ ਦੀ ਨੀਂਹ ਮਜ਼ਬੂਤ ਹੋਈ। ਉਹ ਐਬਕ ਦਾ ਜੁਆਈ ਵੀ ਸੀ। ਉਸਨੇ 1211 ਈਸਵੀ ਤੋਂ 1236 ਈਸਵੀ ਤੱਕ ਰਾਜ ਕੀਤਾ। ਰਾਜ ਤਿਲਕ ਦੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਹੀ ਅਨੇਕ ਤੁਰਕ ਅਮੀਰ ਉਸ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ।

ਵਿਰੋਧੀ[ਸੋਧੋ]

ਇਲਤੁਤਮਿਸ਼ ਦੇ ਦੋ ਮੁੱਖ ਵਿਰੋਧੀ ਸਨ - ਤਾਜੁਦਦੀਨ ਯਲਦੌਜ ਅਤੇ ਨਾਸੀਰੁੱਦੀਨ ਕੁਬਾਚਾ। ਇਹ ਦੋਨਾਂ ਗੌਰੀ ਦੇ ਦਾਸ ਸਨ। ਯਲਦੌਜ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਰਾਜ ਨੂੰ ਗਜਨੀ ਦਾ ਅੰਗ ਭਰ ਮਾਨਤਾ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸਨੂੰ ਗਜਨੀ ਵਿੱਚ ਮਿਲਾਉਣ ਦੀ ਭਰਪੂਰ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ ਜਦੋਂ ਕਿ ਐਬਕ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਬਾਅਦ ਇਲਤੁਤਮਿਸ਼ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਅਜ਼ਾਦ ਮੰਨਦੇ ਸਨ। ਯਲਦੌਜ ਦੇ ਨਾਲ ਤਰਾਇਨ ਦੇ ਮੈਦਾਨ ਵਿੱਚ ਲੜਾਈ ਕੀਤੀ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਯਲਦੌਜ ਹਾਰਿਆ। ਉਸ ਦੀ ਹਾਰ ਦੇ ਬਾਅਦ ਗਜਨੀ ਦੇ ਕਿਸੇ ਸ਼ਾਸਕ ਨੇ ਦਿੱਲੀ ਉੱਤੇ ਨਿੱਜੀ ਦਾਅਵਾ ਪੇਸ਼ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ। ਕੁਬਾਚਾ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਆਸਪਾਸ ਦੇ ਖੇਤਰਾਂ ਉੱਤੇ ਆਪਣੀ ਹਾਲਤ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕਰ ਲਈ ਸੀ। ਸੰਨ 1217 ਵਿੱਚ ਉਸਨੇ ਕੁਬਾਚਾ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਕੂਚ ਕੀਤਾ। ਕੁਬਾਚਾ ਬਿਨਾਂ ਲੜਾਈ ਕੀਤੇ ਭੱਜ ਗਿਆ। ਇਲਤੁਤਮਿਸ਼ ਉਸ ਦਾ ਪਿੱਛਾ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਮੰਸੂਰਾ ਨਾਮਕ ਜਗ੍ਹਾ ਉੱਤੇ ਅੱਪੜਿਆ ਜਿੱਥੇ ਉੱਤੇ ਉਸਨੇ ਕੁਬਾਚਾ ਨੂੰ ਹਰਾਇਆ ਅਤੇ ਲਾਹੌਰ ਉੱਤੇ ਉਸ ਦਾ ਕਬਜ਼ਾਂ ਹੋ ਗਿਆ। ਉੱਤੇ ਸਿੰਧ, ਮੁਲਤਾਨ, ਉੱਛ ਅਤੇ ਸਿੰਧ ਸਾਗਰ ਦੁਆਬ ਉੱਤੇ ਕੁਬਾਚਾ ਦਾ ਕਾਬੂ ਬਣਿਆ ਰਿਹਾ।

ਇਸ ਸਮੇਂ ਮੰਗੋਲਾਂ ਦੇ ਹਮਲੇ ਦੇ ਕਾਰਨ ਇਲਤੁਤਮਿਸ਼ ਦਾ ਧਿਆਨ ਕੁਬਾਚਾ ਤੋਂ ਹੱਟ ਗਿਆ ਉਸ ਦੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਕੁਬਾਚਾ ਨੂੰ ਇੱਕ ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਉਸਨੇ ਹਰਾਇਆ ਜਿਸਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਕੁਬਾਚਾ ਸਿੰਧੂ ਨਦੀ ਵਿੱਚ ਡੁੱਬ ਕਰ ਮਰ ਗਿਆ। ਚੰਗੇਜ਼ ਖਾਂ ਦੇ ਹਮਲੇ ਦੇ ਬਾਅਦ ਉਸਨੇ ਪੂਰਬ ਦੇ ਵੱਲ ਧਿਆਨ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਬਿਹਾਰ ਅਤੇ ਬੰਗਾਲ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਅਧੀਨ ਇੱਕ ਵਾਰ ਫਿਰ ਵਲੋਂ ਕਰ ਲਿਆ। ਉਹ ਇੱਕ ਕੁਸ਼ਲ ਸ਼ਾਸਕ ਹੋਣ ਦੇ ਇਲਾਵਾ ਕਲਾ ਅਤੇ ਵਿੱਦਿਆ ਦਾ ਪ੍ਰੇਮੀ ਵੀ ਸੀ।