ਕਮਲਾਬਾਈ ਹੋਸਪੇਟ
ਕਮਲਾਬਾਈ ਹੋਸਪੇਟ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਕਮਲਤਾਈ ਹੋਸਪੇਟ (1896-1981) ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਨਾਗਪੁਰ, ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ, ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਇੱਕ ਗੈਰ-ਮੁਨਾਫ਼ਾ ਸਮਾਜਿਕ ਸੰਗਠਨ ਮਾਤ੍ਰੂ ਸੇਵਾ ਸੰਘ ਦੀ ਸਹਿ-ਸੰਸਥਾਪਕ ਸੀ।
ਕਮਲਾਬਾਈ ਹੋਸਪੇਟ | |
|---|---|
| ਜਨਮ | 23 ਮਈ 1896 |
| ਮੌਤ | 15 ਨਵੰਬਰ 1981 (ਉਮਰ 85) |
| ਰਾਸ਼ਟਰੀਅਤਾ |  India |
ਵੇਨੂਤਾਈ ਨੇਨੇ (1896-1973) ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ, ਉਸ ਨੇ 1921 ਵਿੱਚ ਮਾਤਰੂ ਸੇਵਾ ਸੰਘ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ। ਸੰਨ 1971 ਵਿੱਚ, ਉਸ ਨੇ ਵਿਦਿਆ ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰਸਾਰਕ ਮੰਡਲ ਦੀ ਸਹਿ-ਸਥਾਪਨਾ ਵੀ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਹੁਣ 50 ਤੋਂ ਵੱਧ ਵਿਦਿਅਕ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਹਨ।
ਮੁੱਢਲਾ ਜੀਵਨ
[ਸੋਧੋ]ਕਮਲਾਬਾਈ ਹੋਸਪੇਟ ਦਾ ਜਨਮ 23 ਮਈ 1896 ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਦੇ ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਰਾਜ ਦੇ ਧੁਲੇ ਦੇ ਪਿੰਡ ਸ਼ਿਰਪੁਰ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਸ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਨਾਮ ਯਮੁਨਾ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਮੋਹਨੀ ਸੀ। ਉਹ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਾਜੀ ਤਾਤਿਆ ਮੋਹਨੀ ਅਤੇ ਰਾਧਾਬਾਈ ਮੋਹਨੀ ਦੀ ਸੱਤਵੀਂ ਬੱਚੀ ਸੀ। ਉਸ ਦਾ ਵਿਆਹ 12 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂਰਾਓ ਹੋਸਪੇਟ ਨਾਲ ਹੋਇਆ ਸੀ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਰਿਵਾਜ ਸੀ। ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂਰਾਓ ਦੀ ਮੌਤ ਉਦੋਂ ਹੋਈ ਜਦੋਂ ਕਮਲਾਬਾਈ ਸਿਰਫ਼ 15 ਸਾਲ ਦੀ ਸੀ। ਹੋਸਪੇਟ ਪਰਿਵਾਰ ਬਹੁਤ ਰੂਡ਼੍ਹੀਵਾਦੀ ਸੀ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਰਿਵਾਜ ਅਨੁਸਾਰ ਕਮਲਾਬਾਈ ਦਾ ਸਿਰ ਮੁੰਨਿਆ ਜਾਣਾ ਸੀ। ਕਮਲਾਬਾਈ ਦੇ ਭਰਾ ਸ੍ਰੀ ਡੀ. ਕੇ. ਮੋਹਨੀ ਨੂੰ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਸਥਾਨਕ ਪੁਲਿਸ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਉਸ ਨੂੰ ਨਾਗਪੁਰ ਵਿੱਚ ਉਸ ਦੇ ਮਾਮੇ ਦੇ ਘਰ ਵਾਪਸ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।
ਬਾਅਦ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ
[ਸੋਧੋ]ਉਸ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਲਈ ਮਹਾਰਿਸ਼ੀ ਧੋਂਡੋ ਕੇਸ਼ਵ ਕਾਰਵੇ ਦੁਆਰਾ ਸਥਾਪਤ ਸੰਸਥਾ ਵਿੱਚ ਹਿੰਗਾਨਾ, ਪੁਣੇ ਭੇਜਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੀ ਪਡ਼੍ਹਾਈ ਇੱਥੇ ਪੂਰੀ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ, ਤਾਂ ਜੋ ਉਸ ਦੇ ਭਰਾਵਾਂ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਉੱਤੇ ਉਸ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇ ਵਿੱਤੀ ਬੋਝ ਤੋਂ ਬਚਿਆ ਜਾ ਸਕੇ। ਵਿੱਤੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸੁਤੰਤਰ ਬਣਨ ਦੇ ਵਿਚਾਰ ਨਾਲ, ਉਹ ਨਾਗਪੁਰ ਦੇ ਡਫਰਿਨ ਹਸਪਤਾਲ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਨਰਸਿੰਗ ਕੋਰਸ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਈ। ਉਹ 1918 ਤੋਂ 1920 ਤੱਕ ਇੱਥੇ ਇੱਕ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਸੀ।
ਡਫਰਿਨ ਹਸਪਤਾਲ ਵਿੱਚ ਸਿਖਲਾਈ ਲੈ ਰਹੀ ਸੀ, ਉਸ ਨੂੰ ਇੱਕ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਡਾਕਟਰ ਨੇ ਇੱਕ ਗਰੀਬ ਭਾਰਤੀ ਮਰੀਜ਼ ਨੂੰ ਬੈੱਡ ਪੈਨ ਦੇਣ ਲਈ ਝਾਡ਼ ਪਾਈ ਸੀ। ਇਸ ਘਟਨਾ ਨੇ ਉਸ ਉੱਤੇ ਡੂੰਘਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪਾਇਆ ਅਤੇ ਉਸ ਨੇ ਇੱਕ ਜਣੇਪਾ ਘਰ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਜੋ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਭੇਦਭਾਵ ਦੇ ਸਾਰੀਆਂ ਭਾਰਤੀ ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕਰੇਗਾ। ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ, ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੀ ਸਿਖਲਾਈ ਪੂਰੀ ਕਰਦੇ ਹੀ ਸੀਤਾਬੁਲਦੀ, ਨਾਗਪੁਰ ਵਿਖੇ ਮਾਤਰੂ ਸੇਵਾ ਸੰਘ ਨਾਮਕ ਇੱਕ ਜਣੇਪਾ ਘਰ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ। ਇਹ ਜਣੇਪਾ ਘਰ ਇੱਕ ਸਥਾਨ ਉੱਤੇ ਚਾਰ ਬਿਸਤਰਿਆਂ ਨਾਲ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਜੀਵਨ ਕਾਲ ਦੌਰਾਨ ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ, ਮੱਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਰਾਜਸਥਾਨ ਵਰਗੇ ਕਈ ਰਾਜਾਂ ਵਿੱਚ 21 ਸ਼ਾਖਾਵਾਂ ਤੱਕ ਫੈਲ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਹ ਆਪਣੇ ਮਰੀਜ਼ਾਂ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਦੀ ਨਿੱਜੀ ਦੇਖਭਾਲ ਅਤੇ ਧਿਆਨ ਦਿੰਦੀ ਸੀ। ਜਣੇਪਾ ਘਰ ਚਲਾਉਣ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਉਸ ਨੇ ਇੱਕ ਨਰਸਜ਼ ਟ੍ਰੇਨਿੰਗ ਸਕੂਲ, ਅਤੇ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ ਆਫ਼ ਸੋਸ਼ਲ ਵਰਕ, ਮਾਨਸਿਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਅਪਾਹਜ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਲਈ ਇੱਕ ਸਕੂਲ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾਃ ਨੰਦਨਵਾਨ, ਇੱਕ ਸੀਨੀਅਰ ਸਿਟੀਜ਼ਨ ਹੋਮਃ ਪੰਚਾਵਤੀ, ਇੱਕੋ ਫਾਉਂਡਲਿੰਗ ਹੋਮ ਅਤੇ ਇੱਕ ਅਨਾਥ ਆਸ਼ਰਮ, ਇਹ ਸਭ ਮਾਤਰੂ ਸੇਵਾ ਸੰਘ ਦੀ ਸਰਪ੍ਰਸਤੀ ਹੇਠ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।
ਕਮਲਾਬਾਈ ਨੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਸੰਗਰਾਮ ਵਿੱਚ ਵੀ ਮਹਾਨ ਸੇਵਾ ਕੀਤੀ। ਉਸ ਨੇ 1920 ਵਿੱਚ ਨਾਗਪੁਰ ਵਿਖੇ ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਕਾਂਗਰਸ ਦੇ ਸੈਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵਲੰਟੀਅਰ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕੀਤਾ।
ਮੌਤ
[ਸੋਧੋ]ਕਮਲਬਾਈ ਹੋਸਪੇਟ ਦੀ 15 ਨਵੰਬਰ 1981 ਨੂੰ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ ਸੀ ਅਤੇ ਉਹ ਆਪਣੇ ਪਿੱਛੇ ਸਮਰਪਿਤ ਵਰਕਰਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਸਮੂਹ ਛੱਡ ਗਈ ਸੀ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਉਸ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਮੈਂਬਰ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ।
ਮਾਨਤਾ
[ਸੋਧੋ]ਕਮਲਾਬਾਈ ਨੂੰ 1959 ਵਿੱਚ ਇੰਡੀਅਨ ਰੈੱਡ ਕਰਾਸ ਸੁਸਾਇਟੀ ਦੁਆਰਾ ਨਲਾਵਾ ਮੈਡਲ ਨਾਲ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਜੋ ਕਿ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਨਰਸਿੰਗ ਵਿੱਚ ਉੱਤਮਤਾ ਲਈ ਇੱਕ ਪੁਰਸਕਾਰ ਹੈ। ਸੰਨ 1961 ਵਿੱਚ, ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਉਸ ਦੇ ਸਮਾਜਿਕ ਕਾਰਜਾਂ ਨੂੰ ਪਦਮ ਸ਼੍ਰੀ ਦੇ ਖਿਤਾਬ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ 1980 ਵਿੱਚ ਜਮਨਾਲਾਲ ਬਜਾਜ ਪੁਰਸਕਾਰ ਨਾਲ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ।[1][2]
ਹਵਾਲੇ
[ਸੋਧੋ]- ↑ "Padma Awards Directory (1954-2009)" (PDF). Ministry of Home Affairs. Archived from the original (PDF) on 2013-05-10.
- ↑ "Jamnalal Bajaj Awards Archive". Jamnalal Bajaj Foundation.