ਕਲਮਕਾਰੀ
ਕਲਮਕਾਰੀ (ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ੀ: Kalamkari) ਇੱਕ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਟੈਕਸਟਾਈਲ ਪ੍ਰਿੰਟਿੰਗ ਕਲਾ ਹੈ ਜਿਸਦੀਆਂ ਜੜ੍ਹਾਂ ਭਾਰਤੀ ਰਾਜ ਆਂਧਰਾ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਮਿਲਦੀਆਂ ਹਨ। ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਟੈਕਸਟਾਈਲ ਪ੍ਰਿੰਟਿੰਗ ਕਲਾ ਦਾ ਰੂਪ ਲਗਭਗ 3000 ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਆਂਧਰਾ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਵਿਕਸਤ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਕਲਾਮਕਾਰੀ ਨੇ ਵਿਜੇਨਗਰ ਸਾਮਰਾਜ ਦੇ ਰਾਜ ਦੌਰਾਨ ਭਾਰਤ ਦੇ ਦੱਖਣ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ। ਕਲਾਮ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ 'ਕਲਮ' ਅਤੇ ਕਾਰੀ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ 'ਕਲਾ', ਇਹ ਨਾਮ ਮੁਗਲਾਂਦੁਆਰਾ ਉਦੋਂ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਜਦੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਦੱਖਣ ਖੇਤਰ ਉੱਤੇ ਆਪਣੇ ਰਾਜ ਦੌਰਾਨ ਕਲਾ ਦੀ ਖੋਜ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਕਲਾਮਕਾਰੀ ਵਿੱਚ ਸਿਰਫ਼ ਕੁਦਰਤੀ ਰੰਗਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਤੇਈ ਕਦਮ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਕਲਾਮਕਾਰੀ ਦੀਆਂ ਦੋ ਮੁੱਖ ਸ਼ੈਲੀਆਂ ਹਨ। ਬਲਾਕ ਪ੍ਰਿੰਟ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਜੋ ਮਛਲੀਪਟਨਮ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਅਭਿਆਸ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਹੱਥ ਨਾਲ ਪੇਂਟ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸ਼ੈਲੀ ਜੋ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਆਂਧਰਾ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਸ਼੍ਰੀਕਾਲਹਸਤੀ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਅਭਿਆਸ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।[1][2][3]
ਸ਼੍ਰੀਕਾਲਹਸਤੀ ਸ਼ੈਲੀ ਦੀ ਕਲਾਮਕਾਰੀ, ਜਿੱਥੇ " ਕਲਮ " ਜਾਂ ਪੈੱਨ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਵਿਸ਼ੇ ਦੀ ਫਰੀਹੈਂਡ ਡਰਾਇੰਗ ਅਤੇ ਰੰਗ ਭਰਨ ਲਈ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੱਥ ਨਾਲ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਆਂਧਰਾ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਤਿਰੂਪਤੀ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਸ਼੍ਰੀਕਾਲਹਸਤੀ ਵਿੱਚ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਸ਼ੈਲੀ ਮੰਦਰਾਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਫੁੱਲਤ ਹੋਈ ਜੋ ਵਿਲੱਖਣ ਧਾਰਮਿਕ ਪਛਾਣਾਂ ਬਣਾਉਣ, ਪੋਥੀਆਂ, ਮੰਦਰਾਂ ਦੇ ਲਟਕਣ, ਰੱਥ ਬੈਨਰਾਂ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਦੇਵੀ-ਦੇਵਤਿਆਂ ਦੇ ਚਿੱਤਰਣ ਅਤੇ ਹਿੰਦੂ ਮਹਾਂਕਾਵਿਆਂ (ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਰਾਮਾਇਣ, ਮਹਾਂਭਾਰਤ ਅਤੇ ਪੁਰਾਣ) ਤੋਂ ਲਏ ਗਏ ਦ੍ਰਿਸ਼ਾਂ 'ਤੇ ਦਿਖਾਈ ਦੇਣ 'ਤੇ ਕੇਂਦ੍ਰਿਤ ਸੀ। ਇਸ ਸ਼ੈਲੀ ਦੀ ਮੌਜੂਦਾ ਸਥਿਤੀ ਕਮਲਾਦੇਵੀ ਚਟੋਪਾਧਿਆਏ ਦੇ ਕਾਰਨ ਹੈ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਹੈਂਡੀਕ੍ਰਾਫਟ ਬੋਰਡ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਚੇਅਰਪਰਸਨ ਵਜੋਂ ਕਲਾ ਨੂੰ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਬਣਾਇਆ ਸੀ।[4]
ਮਛਲੀਪਟਨਮ ਸ਼ੈਲੀ ਦੇ ਕਲਮਕਾਰੀ ਜਾਂ ਪੇਦਾਨਾ ਕਲਮਕਾਰੀ ਦੇ ਕੰਮ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਕੱਪੜੇ ਦੀ ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਨਾਲ ਰੰਗੀ ਹੋਈ ਬਲਾਕ-ਪੇਂਟਿੰਗ ਸ਼ਾਮਲ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।[5] ਇਹ ਆਂਧਰਾ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਮਛਲੀਪਟਨਮ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸਨੂੰ ਵਸਤੂਆਂ ਦੇ ਭੂਗੋਲਿਕ ਸੰਕੇਤ (ਰਜਿਸਟ੍ਰੇਸ਼ਨ ਅਤੇ ਸੁਰੱਖਿਆ) ਐਕਟ, 1999 ਦੁਆਰਾ ਦਸਤਕਾਰੀ ਵਸਤੂਆਂ ਦੇ ਤਹਿਤ ਆਂਧਰਾ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਭੂਗੋਲਿਕ ਸੰਕੇਤਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਵਜੋਂ ਰਜਿਸਟਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।[6]
ਸ਼ਬਦਾਵਲੀ
[ਸੋਧੋ]ਇਤਿਹਾਸਕ ਤੌਰ 'ਤੇ, ਕਲਾਮਕਾਰੀ ਨੂੰ ਪੱਤਾਚਿੱਤਰ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਇੱਕ ਕਲਾ ਰੂਪ ਜੋ ਅਜੇ ਵੀ ਗੁਆਂਢੀ ਓਡੀਸ਼ਾ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਨੇਪਾਲ ਦੇ ਹੋਰ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।[7] " ਪੱਟਾਚਿੱਤਰ " (ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ : पट्टचित्र) ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਅਨੁਵਾਦ "ਪੱਟਾ" ਹੈ, ਜਿਸਦਾ ਅਰਥ ਹੈ "ਕੱਪੜਾ", ਅਤੇ "ਚਿਤਰ" ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ "ਤਸਵੀਰ"।[7] ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਹਿੰਦੂ, ਬੋਧੀ ਅਤੇ ਜੈਨ ਸਾਹਿਤ ਵਿੱਚ ਕੱਪੜੇ ਅਤੇ ਕੱਪੜੇ ਦੀਆਂ ਪੋਥੀਆਂ 'ਤੇ ਬਣੀਆਂ ਪੇਂਟਿੰਗਾਂ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਮਿਲਦਾ ਹੈ।[8]
ਜਦੋਂ ਦੱਖਣੀ ਭਾਰਤ ਮੱਧਯੁਗੀ ਇਸਲਾਮੀ ਸ਼ਾਸਨ ਅਧੀਨ ਸੀ, ਤਾਂ "ਕਲਮਕਾਰੀ" ਸ਼ਬਦ ਫ਼ਾਰਸੀ ਸ਼ਬਦਾਂ " ਕਲਮ" ਤੋਂ ਲਿਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਿਸਦਾ ਅਰਥ ਹੈ "ਕਲਮ", ਅਤੇ "ਕਾਰੀ", ਜਿਸਦਾ ਅਰਥ ਹੈ "ਕਾਰੀਗਰੀ"। ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਗੋਲਕੌਂਡਾ ਸਲਤਨਤ ਦੀ ਸਰਪ੍ਰਸਤੀ ਹੇਠ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹੋਇਆ।[9]
ਆਧੁਨਿਕ ਦਿਨ
[ਸੋਧੋ]ਸਮਕਾਲੀ ਕਲਾਮਕਾਰੀ ਤਕਨੀਕਾਂ ਅਤੀਤ ਤੋਂ ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵਿਛੋੜੇ ਦਿਖਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਮਸੁਲੀਪਟਨਮ ਵਿੱਚ, ਮੋਰਡੈਂਟ ਹੁਣ ਇੱਕ ਬਲਾਕ ਨਾਲ ਇੱਕਸਾਰ ਛਾਪਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇੰਡੀਗੋ ਰੰਗਾਈ ਛੱਡ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਹੈ ਅਤੇ ਕਲਾਮ ਦੁਆਰਾ ਮੋਮ ਪ੍ਰਤੀਰੋਧ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਵੀ ਗਾਇਬ ਹੋ ਗਈ ਹੈ। ਕਾਲੇ ਰੰਗ ਵਿੱਚ ਰੂਪ-ਰੇਖਾ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਮੋਰਡੈਂਟ ਅਜੇ ਵੀ ਬਦਲਿਆ ਨਹੀਂ ਗਿਆ ਹੈ, ਪਰ ਇਸਦੇ ਜਾਣੇ-ਪਛਾਣੇ ਖੋਰਨ ਵਾਲੇ ਗੁਣਾਂ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਵੱਡੇ ਖੇਤਰਾਂ ਨੂੰ ਕਾਲਾ ਰੰਗਣ ਲਈ ਆਇਰਨ ਐਸੀਟੇਟ ਨੇ ਨੀਲ ਦੀ ਥਾਂ ਲੈ ਲਈ ਹੈ। ਪੀਲੇ ਰੰਗ ਮਾਈਰੋਬਲਮ, ਟਰਮੀਨਲੀਆ ਚੇਬੁਲਾ ਦੇ ਸੁੱਕੇ ਫੁੱਲਾਂ ਤੋਂ ਬਣਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅਲਡੇਕਾਈ (ਤੇਲਗੂ) ਜਾਂ ਕਡੂਕਾਈ (ਤਾਮਿਲ) ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਅੱਜਕੱਲ੍ਹ, ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ, ਰੇਸ਼ਮ, ਮੁਲਮੁਲ, ਸੂਤੀ ਅਤੇ ਸਿੰਥੈਟਿਕ ਸਾੜੀਆਂ ਵੀ ਕਲਮਕਾਰੀ ਪ੍ਰਿੰਟ ਨਾਲ ਵੇਚੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਛਪਾਈ ਰਵਾਇਤੀ ਕਲਮਕਾਰੀ ਦੇ ਕੰਮ ਨਾਲੋਂ ਬਹੁਤ ਸੌਖਾ ਕੰਮ ਹੈ। ਕਲਮਕਾਰੀ ਦੁਪੱਟੇ ਅਤੇ ਬਲਾਊਜ਼ ਦੇ ਟੁਕੜੇ ਭਾਰਤੀ ਔਰਤਾਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹਨ।
ਹਵਾਲੇ
[ਸੋਧੋ]- ↑ "Kalamkari: An Ancient Style of Hand Painting". Utsavpedia (Circular reference) (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ (ਅਮਰੀਕੀ)). 2014-06-12. Retrieved 2020-10-13.
- ↑ "Fine Craftsmanship: A crash course on 8 art and craft traditions from India". Architectural Digest India (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ (ਅਮਰੀਕੀ)). 2019-06-07. Retrieved 2020-10-17.
- ↑ Bajpai, Ishita (2020-02-20). "Watch: Learn About Different 'Lok Kalas' Of India". ED Times | Youth Media Channel (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ (ਅਮਰੀਕੀ)). Retrieved 2020-10-17.
- ↑ Abraham, David (September 16, 2017). ". The revivalist woman behind All India Handicrafts Board and Central Cottage Industries Emporia". India Today (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Retrieved 2020-09-19.
- ↑ . Tirupati.
{{cite news}}: Missing or empty|title=(help) - ↑ "Registration Details of Geographical Indications" (PDF). Intellectual Property India, Government of India. Retrieved 14 May 2019.
- ↑ 7.0 7.1 "History of Kalamkari Fabrics". www.indianmirror.com. Retrieved 2020-10-27.
- ↑ . Singapore.
{{cite book}}: Missing or empty|title=(help) - ↑ . New Delhi.
{{cite book}}: Missing or empty|title=(help)