ਕੇਸ਼ਵ ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ
,_Keshav_Srushti,_Uttan_Village,_Thane,_in_Maharashtra.jpg)
ਕੇਸ਼ਵ ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਭਾਰਤ ਦੇ ਉੱਤਰੀ ਮੁੰਬਈ ਦੇ ਉਪਨਗਰ ਭਯੰਦਰ ਦੇ ਉੱਤਨ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਲਗਭਗ 150-200 ਏਕਡ਼ (ID1) ਦਾ ਇੱਕ ਕੁਦਰਤੀ ਸਥਾਨ ਹੈ। ਇਹ ਕਈ ਸੰਗਠਨਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਏਕੀਕ੍ਰਿਤ ਕੈਂਪਸ ਹੈ, ਜੋ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸਵੈਮਸੇਵਕ ਸੰਘ ਦੁਆਰਾ ਇਸ ਦੇ ਸੰਸਥਾਪਕ ਡਾ. ਕੇਸ਼ਵ ਬਲੀਰਾਮ ਹੇਗਡ਼ੇਵਾਰ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿੱਚ ਚਲਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।[2][3][4]
ਕੇਸ਼ਵ ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਕੈਂਪਸ ਵਿੱਚ ਕਈ ਵਾਤਾਵਰਣ ਅਨੁਕੂਲ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਦਾ ਆਯੋਜਨ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਕੈਂਪਸ ਵਿੱਚ ਕੁਦਰਤ ਦੇ ਰਾਹ ਵਿੱਚ ਸਾਗਵਾਨ, ਪਾਮ, ਆਇਨ, ਕਿੰਜਲ, ਅਰਜੁਨ, ਕੈਸੁਰੀਨਾ, ਜਾਮੁਨ, ਪਲਾਸ, ਬਾਂਸ, ਵਡ, ਅਸ਼ੋਕ, ਸਿਲਵਰ ਓਕ, ਬਬੂਲ, ਅਕਾਸੀਆ, ਕਦੰਬ, ਸ਼ੰਕਾਸੁਰ, ਉੰਬਰ ਆਦਿ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਰੁੱਖਾਂ ਦੀਆਂ 3,100 ਤੋਂ ਵੱਧ ਕਿਸਮਾਂ ਹਨ।[5][6] ਕੇਸ਼ਵ ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਤਾਲਵ ਨੂੰ ਮੁੰਬਈ ਮੈਟਰੋਪੋਲੀਟਨ ਰੀਜਨ ਹੈਰੀਟੇਜ ਕੰਜ਼ਰਵੇਸ਼ਨ ਸੁਸਾਇਟੀ ਦੁਆਰਾ ਇੱਕ ਵਿਰਾਸਤੀ ਸਥਾਨ ਵਜੋਂ ਸੂਚੀਬੱਧ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।
ਪਹਿਲਕਦਮੀਆਂ
[ਸੋਧੋ]ਸਮਾਜਿਕ ਪਹਿਲਕਦਮੀਆਂ
[ਸੋਧੋ]ਕੇਸ਼ਵ ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਨੇ ਇਸ ਖੇਤਰ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਆਪਣੇ ਵਲੰਟੀਅਰਾਂ ਅਤੇ ਦਾਨੀਆਂ ਰਾਹੀਂ ਸਿੱਖਿਆ, ਜਲ ਸੰਭਾਲ ਅਤੇ ਹੁਨਰ ਵਿਕਾਸ ਵਰਗੀਆਂ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਪਹਿਲਕਦਮੀਆਂ ਦਾ ਧਿਆਨ ਰੱਖਦੇ ਹੋਏ ਇਸ ਖੇਤਰ ਦੇ 75 ਪਿੰਡਾਂ ਨੂੰ ਗੋਦ ਲਿਆ ਹੈ।[7]
ਮਾਰਚ 2019 ਵਿੱਚ, ਕੇਸ਼ਵ ਸ੍ਰੁਸ਼ਟੀ ਨੇ ਜੈਵਿਕ ਰਹਿੰਦ-ਖੂੰਹਦ ਨੂੰ ਖੇਤੀ ਖਾਦ ਵਿੱਚ ਬਦਲਣ ਲਈ ਇੱਕ ਰਹਿੰਦ-ਖੂੰਹਦ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਅਭਿਆਸ ਲਈ MBMC ਨਾਲ ਸਹਿਯੋਗ ਕੀਤਾ। [9] ਜਨਵਰੀ 2015 ਵਿੱਚ, ਸਮਾਜਿਕ ਨਿਆਂ ਅਤੇ ਵਾਤਾਵਰਣ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ 'ਤੇ ਇੱਕ ਸਮਾਗਮ, ਸੂਰਿਆਕੁੰਭ, ਕੇਸ਼ਵ ਸ੍ਰੁਸ਼ਟੀ ਵਿਖੇ ਆਯੋਜਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਸੂਰਿਆਕੁੰਭ ਸਮਾਗਮ ਵਿੱਚ ਮੁੰਬਈ ਦੇ 62 ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਕੂਲਾਂ ਦੇ 3639 ਤੋਂ ਵੱਧ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੇ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ, ਜਿਸ ਨੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੇ ਸੋਲਰ ਕੁਕਿੰਗ ਕਲਾਸ ਦਾ ਰਿਕਾਰਡ ਕਾਇਮ ਕੀਤਾ। ਕੂੜਾ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਪਹਿਲਕਦਮੀ ਵਿੱਚ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਭਾਗੀਦਾਰੀ ਦੇਖੀ ਗਈ ਹੈ, ਅਤੇ ਕਈ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ-ਆਪਣੀਆਂ ਹਾਊਸਿੰਗ ਸੁਸਾਇਟੀਆਂ ਲਈ ਇਸ ਪਹਿਲਕਦਮੀ ਨੂੰ ਵਧਾਉਣ ਦੀ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ ਹੈ।
ਕੇਸ਼ਵ ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਵਿਖੇ ਗਊ ਸੇਵਾ ਪ੍ਰੀਸ਼ਦ, 220 ਗਾਵਾਂ, ਬਲਦ ਅਤੇ ਵੱਛੇ ਦਾ ਘਰ ਹੈ ਜੋ 4 ਏਕੜ ਗਊਸ਼ਾਲਾ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਹਨ।
ਅਗਸਤ 2017 ਵਿੱਚ, ਕੇਸ਼ਵ ਸ੍ਰੁਸ਼ਟੀ ਕੈਂਪਸ ਵਿੱਚ ਇੰਡੀਅਨ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ ਆਫ਼ ਡੈਮੋਕ੍ਰੇਟਿਕ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਇਹ ਰਾਜਨੀਤੀ ਵਿੱਚ ਆਉਣ ਦੇ ਚਾਹਵਾਨ ਲੋਕਾਂ ਲਈ 9 ਮਹੀਨਿਆਂ ਦਾ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਪੇਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਹਰੇ ਕਵਰ ਨੂੰ ਸੰਭਾਲਣ ਅਤੇ ਫੈਲਾਉਣ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਨੂੰ ਧਿਆਨ ਵਿੱਚ ਰੱਖਦੇ ਹੋਏ, ਕੇਸ਼ਵ ਸ੍ਰੁਸ਼ਟੀ ਆਪਣੀ ਸੀਡਬਾਲ ਪਹਿਲਕਦਮੀ ਰਾਹੀਂ ਕਈ ਕਾਰਪੋਰੇਸ਼ਨਾਂ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਪੀ.ਡਬਲਯੂ.ਸੀ ਅਤੇ ਹੋਰਾਂ ਨਾਲ ਕੰਮ ਕਰਦੀ ਹੈ।
ਪੇਂਡੂ ਵਿਕਾਸ ਪਹਿਲਕਦਮੀਆਂ
[ਸੋਧੋ]ਕੇਸ਼ਵ ਸ੍ਰੁਸ਼ਟੀ ਦੀ ਪੇਂਡੂ ਵਿਕਾਸ ਪਹਿਲਕਦਮੀ, ਜਿਸਨੂੰ ਗ੍ਰਾਮ ਵਿਕਾਸ ਯੋਜਨਾ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਵਿੱਚ ਕਈ ਪਹਿਲਕਦਮੀਆਂ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਪੇਂਡੂ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲ ਇੰਟਰਨੈੱਟ ਦੀ ਪਹੁੰਚ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਵਿਦਿਅਕ ਕਿਤਾਬਾਂ ਨਾਲ ਜੋੜਨਾ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ, 1100 ਤੋਂ ਵੱਧ ਕਿਤਾਬਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਮੋਬਾਈਲ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਸੰਗ੍ਰਹਿ, ਜਿਸਨੂੰ "ਨਾਲੇਜ ਔਨ ਵ੍ਹੀਲਜ਼" ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਸਥਾਪਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲ ਇੱਕ ਸਿਖਲਾਈ ਪ੍ਰਾਪਤ ਅਧਿਆਪਕ ਵੀ ਹੈ ਜੋ ਪੇਂਡੂ ਬੱਚਿਆਂ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਸਿੱਖਣ ਦੀਆਂ ਜ਼ਰੂਰਤਾਂ 'ਤੇ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇੱਕ ਹੋਰ ਪਹਿਲਕਦਮੀ ਜਿਸਨੂੰ "ਅਰਬਨ ਰੂਰਲ ਕਨੈਕਟ" ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ [19] ਵਿੱਚ ਪੇਂਡੂ ਘਰਾਂ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਕਬਾਇਲੀ ਭਾਈਚਾਰਿਆਂ ਦੀਆਂ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਬਾਂਸ ਦੇ ਉਤਪਾਦਾਂ ਨੂੰ ਬਣਾਉਣ ਦੇ ਹੁਨਰ ਵਿੱਚ ਸਿਖਲਾਈ ਦੇਣਾ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ। ਛੋਟੀਆਂ ਸ਼ੁਰੂਆਤਾਂ ਨਾਲ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਇਸ ਪਹਿਲਕਦਮੀ ਵਿੱਚ ਹੁਣ ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਦੇ ਪਾਲਘਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਵਿਕਰਮਗੜ੍ਹ ਤਾਲੁਕਾ ਦੇ ਤੇਤਵਾਲੀ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਲਗਭਗ 90 ਉਤਪਾਦ ਤਿਆਰ ਕੀਤੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ।
ਪ੍ਰੇਰਣਾਦਾਇਕ ਪਹਿਲਕਦਮੀਆਂ
[ਸੋਧੋ]ਕੇਸ਼ਵ ਸ੍ਰੁਸ਼ਟੀ ਵੱਲੋਂ ਯੋਗ ਸਮਾਜ ਸੇਵਕਾਂ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਯਤਨਾਂ ਦੀ ਕਦਰ ਕਰਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਨ ਲਈ ਪੁਰਸਕਾਰ ਦਿੱਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। 2019 ਵਿੱਚ, ਇਹ ਪੁਰਸਕਾਰ ਏਕਤਾ ਨਿਰਾਧਾਰ ਸੰਘ ਦੇ ਸਾਗਰ ਰੈਡੀ ਨੂੰ ਅਨਾਥ ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਕਾਜ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਯੋਗਦਾਨ ਲਈ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।
ਵਾਤਾਵਰਣ ਸੰਬੰਧੀ ਪਹਿਲਕਦਮੀਆਂ
[ਸੋਧੋ]2017 ਵਿੱਚ, ਕੇਸ਼ਵ ਸ੍ਰੁਸ਼ਟੀ ਨੇ ਕੂੜਾ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨੀ ਦਾ ਆਯੋਜਨ ਕੀਤਾ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ 5,000 ਤੋਂ ਵੱਧ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਭਾਗ ਲਿਆ, ਅਤੇ ਲਗਭਗ 50 ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਸਮਾਜ ਨੂੰ ਕੂੜਾ-ਮੁਕਤ ਬਣਾਉਣ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਦਿਲਚਸਪੀ ਦਿਖਾਈ। ਜੂਨ 2018 ਵਿੱਚ ਸ਼੍ਰੀਮਤੀ ਸਵਿਤਾ ਰਾਓ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਾਲੀ ਸੰਸਥਾ ਨੇ ਗੋਰੇਗਾਓਂ ਵਿਖੇ ਮੁੰਬਈ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲਾ ਮਿੰਨੀ ਜੰਗਲ ਲਗਾਇਆ।[23] ਮਾਰਚ 2022 ਵਿੱਚ, ਕੇਸ਼ਵ ਸ੍ਰੁਸ਼ਟੀ ਨੇ ਬ੍ਰਿਹਨਮੁੰਬਈ ਨਗਰ ਨਿਗਮ ਦੇ ਸਹਿਯੋਗ ਨਾਲ ਵਰਸੋਵਾ ਦੇ ਉਪਨਗਰ ਵਿੱਚ 7000 ਪੌਦੇ ਲਗਾਏ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਦੇਸੀ ਪੌਦੇ, ਔਸ਼ਧੀ ਜੜ੍ਹੀਆਂ ਬੂਟੀਆਂ ਅਤੇ ਮੱਖਣ ਵਾਲੇ ਬੂਟੇ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ। ਇਹ ਬੂਟਾ ਬਾਲਾ ਗੁਸਟੇ ਗਾਰਡਨ ਵਰਸੋਵਾ ਵਿਖੇ 1800 ਵਰਗ ਮੀਟਰ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਸੰਘਣੇ ਜੰਗਲ ਲਗਾਉਣ ਦੀ ਅਕੀਰਾ ਮੀਆਵਾਕੀ ਤਕਨੀਕ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਕੇ ਲਗਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਜੂਨ 2022 ਵਿੱਚ, ਕੇਸ਼ਵ ਸ੍ਰੁਸ਼ਟੀ ਦੀ ਵਾਤਾਵਰਣ ਪਹਿਲਕਦਮੀ ਜਿਸਨੂੰ "ਸ਼ਹਿਰੀ ਜੰਗਲ" ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਨੇ ਉੱਟਨ ਦੇ ਧਾਵਗੀ ਪਿੰਡ ਦੇ ਕੂੜੇ ਦੇ ਡੰਪਯਾਰਡ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਸ਼ਹਿਰੀ ਜੰਗਲ ਲਗਾਉਣ ਦਾ ਕੰਮ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ।
ਉੱਦਮਤਾ ਵਿਕਾਸ ਪਹਿਲਕਦਮੀਆਂ
[ਸੋਧੋ]ਕੇਸ਼ਵ ਸ੍ਰੁਸ਼ਟੀ ਕੈਂਪਸ ਸਟਾਰਟ ਅੱਪਸ ਅਤੇ ਉੱਦਮਤਾ ਸਿੱਖਿਆ ਅਤੇ ਵਿਕਾਸ ਲਈ ਅਟਲ ਇਨਕਿਊਬੇਸ਼ਨ ਸੈਂਟਰ ਦੀ ਮੇਜ਼ਬਾਨੀ ਵੀ ਕਰਦਾ ਹੈ।
ਕੋਵਿਡ-19 ਰਾਹਤ ਪਹਿਲਕਦਮੀਆਂ
[ਸੋਧੋ]2020 ਵਿੱਚ, ਕੋਵਿਡ ਮਹਾਂਮਾਰੀ ਦੌਰਾਨ, ਕੇਸ਼ਵ ਸ੍ਰੁਸ਼ਟੀ ਮਾਈ ਗ੍ਰੀਨ ਸੋਸਾਇਟੀ ਨੇ ਜਨਕਲਿਆਣ ਸਮਿਤੀ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ 1.2 ਲੱਖ ਲੋੜਵੰਦ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ 17 ਕਮਿਊਨਿਟੀ ਰਸੋਈਆਂ ਰਾਹੀਂ ਭੋਜਨ ਪਰੋਸਣ ਲਈ 'ਅੰਨਪੂਰਨਾ ਯੋਜਨਾ' ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ। ਭੋਜਨ ਦੇ ਪੈਕੇਟ ਬੀ.ਐਮ.ਸੀ, ਗੈਰ-ਸਰਕਾਰੀ ਸੰਗਠਨਾਂ ਦੇ ਆਰਐਸਐਸ ਨੈੱਟਵਰਕ ਅਤੇ ਹੋਰ ਸਵੈ-ਸੇਵੀ ਸੰਗਠਨਾਂ ਰਾਹੀਂ ਵੰਡੇ ਗਏ ਸਨ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਅਗਸਤ 2021 ਵਿੱਚ, ਕੇਸ਼ਵ ਸ੍ਰੁਸ਼ਟੀ ਨੇ ਇੱਕ ਯੰਗ ਵਾਲੰਟੀਅਰਜ਼ ਆਰਗੇਨਾਈਜ਼ੇਸ਼ਨ ਨਾਲ ਸਹਿਯੋਗ ਕਰਕੇ ਆਪਣੇ ਫੰਡਾਂ ਅਤੇ ਰਾਹਤ ਯਤਨਾਂ ਨੂੰ ਕੋਵਿਡ-19 ਰਾਹਤ ਵੱਲ ਜੋੜਿਆ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕੋਵਿਡ ਮਹਾਂਮਾਰੀ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰਕ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੂੰ ਗੁਆ ਦਿੱਤਾ ਸੀ।
ਸਮਾਗਮ
[ਸੋਧੋ]ਸਾਲ 2000 ਵਿੱਚ, ਵਿਸ਼ਵ ਅਧਿਐਨ ਕੇਂਦਰ ਨੇ ਵਿਸ਼ਵ ਸੰਘ ਸ਼ਿਵਿਰ ਲਈ ਕੇਸ਼ਵ ਸ੍ਰੁਸ਼ਟੀ ਕੈਂਪਸ ਵਿੱਚ 38 ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ 568 ਡੈਲੀਗੇਟਾਂ ਦੀ ਮੇਜ਼ਬਾਨੀ ਕੀਤੀ। ਕੇਸ਼ਵ ਸ੍ਰੁਸ਼ਟੀ ਨੇ ਅਪ੍ਰੈਲ 2020 ਵਿੱਚ ਰਾਮਭੌ ਮਲਗੀ ਪ੍ਰਬੋਧਿਨੀ ਦੁਆਰਾ ਆਯੋਜਿਤ ਆਰਥਿਕ ਲੋਕਤੰਤਰ ਸੰਮੇਲਨ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਦੇ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ, ਰਾਮਨਾਥ ਕੋਵਿੰਦ ਦੀ ਮੇਜ਼ਬਾਨੀ ਕੀਤੀ। ਕੇਸ਼ਵ ਸ੍ਰੁਸ਼ਟੀ ਨੇ ਕੇਸ਼ਵ ਸ੍ਰੁਸ਼ਟੀ ਪੁਰਸਕਾਰਾਂ ਦੀ ਵੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਸਮਾਜਿਕ ਕਾਰਜਾਂ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਯਤਨਾਂ ਲਈ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਦਿੱਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਜਨਵਰੀ 2021 ਵਿੱਚ, ਕੇਸ਼ਵ ਸ੍ਰੁਸ਼ਟੀ ਪੁਰਸਕਾਰਾਂ ਦਾ 11ਵਾਂ ਐਡੀਸ਼ਨ 13 ਕੋਰੋਨਾ ਯੋਧਿਆਂ ਨੂੰ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਦੇ ਰਾਜਪਾਲ, ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਕੋਸ਼ਿਆਰੀ ਦੁਆਰਾ ਰਾਜ ਭਵਨ ਵਿਖੇ ਇਸ ਨਿਵਾਸ ਸਥਾਨ 'ਤੇ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।
ਹਵਾਲੇ
[ਸੋਧੋ]- ↑ "Press Information Bureau". pib.gov.in. Retrieved 2022-03-14.
- ↑ "Field trip to Keshav Srushti". JBCN International School (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ (ਅਮਰੀਕੀ)). 2019-03-25. Retrieved 2022-03-07.
- ↑ "Keshav Shrusti Nature and Adventure Picnic, Bhayandar West, Mumbai-Fun-Places-To-Go | Adventure Sports, Nature Camp, | Mycity4kids". www.mycity4kids.com. Archived from the original on 2022-03-07. Retrieved 2022-03-07.
- ↑ "Home - Keshav Srushti". www.keshavsrushti.in. Archived from the original on 2022-01-26. Retrieved 2022-03-14.
- ↑ "Keshavshrushti Vanaushadhi" (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ (ਅਮਰੀਕੀ)). Archived from the original on 2022-04-18. Retrieved 2022-03-24.
- ↑ "KESHAV SRUSHTI". Tour India (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ (ਅਮਰੀਕੀ)). Retrieved 2022-03-07.
- ↑ "Story of Dongripada: A little drop of love that flooded the lives of an isolated hamlet with joy". www.newsbharati.com (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Retrieved 2022-03-14.