ਖੰਭਾਲਿਦਾ ਗੁਫਾਵਾਂ
| ਖੰਭਾਲਿਦਾ ਗੁਫਾਵਾਂ | |
|---|---|
 ਖੰਭਲੀਡਾ ਬੋਧੀ ਗੁਫਾਵਾਂ, ਗੁਜਰਾਤ। |
ਖੰਭਾਲਿਦਾ ਗੁਫਾਵਾਂ (ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ੀ: Khambhalida Caves), ਭਾਰਤ ਦੇ ਗੁਜਰਾਤ ਦੇ ਜੇਤਪੁਰ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਤਿੰਨ ਬੋਧੀ ਗੁਫਾਵਾਂ ਹਨ।
ਆਰਕੀਟੈਕਚਰ
[ਸੋਧੋ]ਪੁਰਾਤੱਤਵ ਵਿਗਿਆਨੀ ਪੀਪੀ ਪਾਂਡਿਆ ਨੇ 1958 ਵਿੱਚ ਇਨ੍ਹਾਂ ਬੋਧੀ ਗੁਫਾਵਾਂ ਦੀ ਖੋਜ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਇਹਨਾਂ ਗੁਫਾਵਾਂ ਦੀ ਦੇਖਭਾਲ ਗੁਜਰਾਤ ਰਾਜ ਦੇ ਪੁਰਾਤੱਤਵ ਵਿਭਾਗ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
ਇਹ ਗੁਫਾਵਾਂ ਇੱਕ ਝਰਨੇ ਦੇ ਕੰਢੇ ਛੋਟੀਆਂ ਪਹਾੜੀਆਂ ਦੇ ਪੈਰਾਂ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹਨ। ਇਹ ਚੂਨੇ ਦੀਆਂ ਚੱਟਾਨਾਂ ਤੋਂ ਉੱਕਰੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਹਨ। ਤਿੰਨ ਗੁਫਾਵਾਂ ਹਨ, ਵਿਚਕਾਰਲੀ ਗੁਫਾ ਵਿੱਚ ਸਤੂਪ ਹੈ ਜਿਸਨੂੰ ਚੈਤਯ ਗੁਫਾ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਚੈਤਯ ਗੁਫਾ ਦੇ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਦੇ ਦੋਵੇਂ ਪਾਸੇ ਬੋਧੀਸਤਵ ਦੀਆਂ ਦੋ ਮੂਰਤੀਆਂ ਹਨ। ਖੱਬੇ ਪਾਸੇ, ਇਹ ਚਿੱਤਰ ਸ਼ਾਇਦ ਪਦਮਪਾਣੀ ਦੀ ਹੈ ਜੋ ਅਸ਼ੋਕ ਵਰਗੇ ਦਰੱਖਤ ਹੇਠ ਇੱਕ ਔਰਤ ਸਾਥੀ ਅਤੇ ਪੰਜ ਸੇਵਕਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਹੈ। ਇਸਦੇ ਖੱਬੇ ਪਾਸੇ ਇੱਕ ਯਕਸ਼ ਵਰਗਾ ਬੌਣਾ ਹੈ ਜਿਸਨੇ ਟੋਕਰੀ ਫੜੀ ਹੋਈ ਹੈ। ਸੱਜੇ ਪਾਸੇ ਦੀ ਤਸਵੀਰ ਸ਼ਾਇਦ ਅਸ਼ੋਕ ਵਰਗੇ ਦਰੱਖਤ ਹੇਠ ਵਜ੍ਰਪਾਣੀ ਦੀ ਹੈ ਜਿਸਦੇ ਨਾਲ ਸਮਾਨ ਸੇਵਾਦਾਰ ਹਨ। ਮਾਦਾ ਦੀਆਂ ਚੌੜੀਆਂ ਪੱਟੀਆਂ ਜੂਨਾਗੜ੍ਹ ਦੀਆਂ ਉੱਪਰਕੋਟ ਗੁਫਾਵਾਂ ਦੀਆਂ ਮੂਰਤੀਆਂ ਦੇ ਸਮਾਨ ਹਨ। ਇਹ ਹੋਰ ਥਾਵਾਂ 'ਤੇ ਦੇਰ ਨਾਲ ਕੁਸ਼ਾਣ - ਕਸ਼ਤਪ ਕਾਲ ਦੀਆਂ ਮੂਰਤੀਆਂ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਦੇ ਯੋਗ ਹਨ ਅਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਕੁਝ ਦੇਰ ਨਾਲ ਆਂਧਰਾ ਸ਼ੈਲੀ ਨੂੰ ਵੀ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ।[1] ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਗੁਫਾਵਾਂ ਚੌਥੀ ਜਾਂ ਪੰਜਵੀਂ ਸਦੀ ਈਸਵੀ ਵਿੱਚ ਹੋਂਦ ਵਿੱਚ ਆਈਆਂ ਸਨ।[2]
ਖੱਬੇ ਪਾਸੇ ਇੱਕ ਹੋਰ ਗੁਫਾ ਡੂੰਘੀ ਅਤੇ ਵੱਡੀ ਹੈ ਅਤੇ ਸਾਹਮਣੇ ਖੁੱਲ੍ਹੀ ਹੈ। ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸਦੀ ਵਰਤੋਂ ਭਿਕਸ਼ੂਆਂ ਦੁਆਰਾ ਧਿਆਨ ਲਈ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੋਵੇ।[3]
ਖੰਭਾਲੀਡਾ ਗੁਫਾਵਾਂ ਦੇ ਨੇੜੇ 15 ਛੋਟੀਆਂ ਗੁਫਾਵਾਂ ਸਥਿਤ ਹਨ। ਇਹ ਸ਼ਾਇਦ ਬੁੱਧ ਧਰਮ ਦੀ ਲੈਸਰ ਵਹੀਕਲ ਸ਼ਾਖਾ ਦੁਆਰਾ ਉੱਕਰੀਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ।
-
ਗੁਫਾਵਾਂ -
ਗੁਫਾਵਾਂ
ਹੋਰ ਜਾਣਕਾਰੀ
[ਸੋਧੋ]ਨੇੜੇ ਹੀ ਇੱਕ ਆਧੁਨਿਕ ਵੱਡਾ ਬੋਧੀ ਮੰਦਰ ਕੰਪਲੈਕਸ ਬਣ ਰਿਹਾ ਹੈ।
ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸਦੀਆਂ ਤੋਂ ਗਿਰ ਜੰਗਲ ਖੰਭਾਲੀਡਾ ਪਿੰਡ ਤੱਕ ਫੈਲਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ।
ਹਵਾਲੇ
[ਸੋਧੋ]- ↑ Nanavati, J. M.; Dhaky, M. A. (1969-01-01). "The Maitraka and the Saindhava Temples of Gujarat". Artibus Asiae. Supplementum. 26: 15–17. doi:10.2307/1522666. JSTOR 1522666.
- ↑ Tourism Corporation of Gujarat Limited. "Khambhalida Caves". Gujarat Tourism, Govt. of Gujarat. Archived from the original on 27 November 2011. Retrieved 1 December 2013.
- ↑ "Khambhalid Caves Rajkot - Venerable Caves in Gujarat".