ਗਣੇਸ਼ ਜਯੰਤੀ
ਗਣੇਸ਼ ਜਯੰਤੀ (ਸ਼ਾਬਦਿਕ "ਗਣੇਸ਼ ਦਾ ਜਨਮ ਦਿਨ", ਜਿਸ ਨੂੰ ਮਾਘ ਸ਼ੁਕਲ ਚਤੁਰਥੀ, ਤਿਲਕੁੰਡ ਚਤੁਰਥੀ, ਅਤੇ ਵਰਦ ਚਤੁਰਥੀ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਇੱਕ ਹਿੰਦੂ ਤਿਉਹਾਰ ਹੈ। ਇਹ ਅਵਸਰ ਬੁੱਧ ਦੇ ਮਾਲਕ ਗਣੇਸ਼ ਦਾ ਜਨਮ ਦਿਨ ਮਨਾਉਂਦਾ ਹੈ।[1] ਇਹ ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਤਿਉਹਾਰ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਗੋਆ ਵਿੱਚ ਵੀ ਸ਼ੁਕਲ ਪੱਖ ਚਤੁਰਥੀ ਦਿਨ (ਚਮਕਦਾਰ ਪੰਦਰਵਾੜੇ ਦਾ ਚੌਥਾ ਦਿਨ ਜਾਂ ਮੋਮ ਦੇ ਚੰਦਰਮਾ ਦਾ ਚੌਥਾ ਦਿਨ) ਮਾਘ ਦੇ ਮਹੀਨੇ ਵਿੱਚ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਪਾਂਚਾਨ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਹੈ। ਜਨਵਰੀ/ਫਰਵਰੀ ਦਾ ਗ੍ਰੈਗੋਰੀਅਨ ਕੈਲੰਡਰ ਮਹੀਨਾ। 2022 ਵਿੱਚ, ਸ਼੍ਰੀ ਗਣੇਸ਼ ਜਯੰਤੀ 4 ਫਰਵਰੀ ਨੂੰ ਆਉਂਦੀ ਹੈ।[2]
ਗਣੇਸ਼ ਜਯੰਤੀ ਅਤੇ ਵਧੇਰੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ, ਲਗਭਗ ਪੈਨ-ਭਾਰਤੀ ਗਣੇਸ਼ ਚਤੁਰਥੀ ਤਿਉਹਾਰ ਵਿੱਚ ਅੰਤਰ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਬਾਅਦ ਵਾਲਾ ਤਿਉਹਾਰ ਅਗਸਤ/ਸਤੰਬਰ ( ਭਾਦਰਪਦ ਹਿੰਦੂ ਮਹੀਨਾ) ਦੇ ਮਹੀਨੇ ਵਿੱਚ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਕ ਪਰੰਪਰਾ ਅਨੁਸਾਰ ਗਣੇਸ਼ ਚਤੁਰਥੀ ਨੂੰ ਗਣੇਸ਼ ਦਾ ਜਨਮ ਦਿਨ ਵੀ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।[3][4] ਗਣੇਸ਼ ਦੇ ਇਸ ਤਿਉਹਾਰ ਨੂੰ ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਤਿਲੋ ਚੌਥ ਜਾਂ ਸਾਕਤ ਚੌਥੀਆਂ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਇੱਕ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਦੀ ਤਰਫੋਂ ਗਣੇਸ਼ ਨੂੰ ਬੁਲਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।[4]
ਦੰਤਕਥਾ[ਸੋਧੋ]
ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਰੀਤੀ-ਰਿਵਾਜਾਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਗਣੇਸ਼ ਜਯੰਤੀ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਗਣੇਸ਼ ਚਤੁਰਥੀ 'ਤੇ ਚੰਦਰਮਾ ਨੂੰ ਵੇਖਣ ਦੀ ਮਨਾਹੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਪਾਂਚੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਇੱਕ ਮਨਾਹੀ ਵਾਲਾ ਸਮਾਂ ਨਿਰਧਾਰਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਜੋ ਵਿਅਕਤੀ ਇਸ ਦਿਨ ਚੰਦਰਮਾ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਮਿਥਿਆ ਦੋਸ਼ ਨਾਮਕ ਗਲਤ ਦੋਸ਼ਾਂ ਦੇ ਮਾਨਸਿਕ ਦੁੱਖਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਗੁਜ਼ਰਦਾ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਗਲਤੀ ਨਾਲ ਕਿਸੇ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਚੰਦਰਮਾ ਨਜ਼ਰ ਆ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਮੰਤਰ ਦਾ ਜਾਪ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ:-
ਸਿਮਹਾ ਪ੍ਰਸੇਨਮਵਧਿਤਸਿਮੋ ਜਮ੍ਬਵਤਾ ਹਤਹ ।
ਸੁਕੁਮਾਰਕਾ ਮਰੋਦਿਸ੍ਤਵ ਹ੍ਯੇਸ਼ਾ ਸ੍ਯਾਮਨ੍ਤਕਹ ॥
ਪਾਲਨਾ[ਸੋਧੋ]
ਤਿਉਹਾਰ ਦੇ ਦਿਨ, ਗਣੇਸ਼ ਦੀ ਪ੍ਰਤੀਕਾਤਮਕ ਸ਼ੰਕੂਕ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮੂਰਤੀ ਹਲਦੀ ਜਾਂ ਸਿੰਧੂਰ ਪਾਊਡਰ ਜਾਂ ਗਊ ਦੇ ਗੋਬਰ ਤੋਂ ਬਣਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਪੂਜਾ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ ਤਿਉਹਾਰ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਚੌਥੇ ਦਿਨ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਡੁਬੋਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਤਿਲ ਦੀ ਬਣੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਤਿਆਰੀ ਗਣੇਸ਼ ਨੂੰ ਭੇਟ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਫਿਰ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਨੂੰ ਖਾਣ ਲਈ ਪ੍ਰਸਾਦ ਵਜੋਂ ਵੰਡੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਦਿਨ ਦੇ ਸਮੇਂ ਪੂਜਾ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਇੱਕ ਵਰਤ ਰੱਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਰਸਮਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਹਿੱਸੇ ਵਜੋਂ ਰਾਤ ਨੂੰ ਦਾਵਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।[4]
ਇਸ ਦਿਨ ਵਰਤ ਰੱਖਣ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਗਣੇਸ਼ (ਜਿਸ ਨੂੰ "ਵਿਨਾਇਕ" ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ) ਲਈ ਪੂਜਾ ਰੀਤੀ ਰਿਵਾਜਾਂ ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਕਰਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਆਪਣੇ ਸਰੀਰ 'ਤੇ ਤਿਲ (ਤਿਲ) ਦੇ ਬਣੇ ਪੇਸਟ ਨੂੰ ਮਲਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਤਿਲ ਦੇ ਬੀਜਾਂ ਨਾਲ ਮਿਲਾਏ ਗਏ ਪਾਣੀ ਨਾਲ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਦਿਨ ਦਾ ਵਰਤ ਵਿਅਕਤੀ ਦੇ ਨਾਮ ਅਤੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਨੂੰ ਵਧਾਉਣ ਲਈ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ।[5]
ਭਾਵੇਂ ਗਣੇਸ਼ ਨੂੰ ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਬ੍ਰਹਮਚਾਰੀ ਦੇਵਤਾ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ (ਹੋਰ ਥਾਵਾਂ ਵਿੱਚ, ਉਸਨੂੰ "ਵਿਆਹਿਆ" ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ), ਪਰ ਗਣੇਸ਼ ਜੈਅੰਤੀ ਦੇ ਜਸ਼ਨਾਂ ਦੇ ਮੌਕੇ 'ਤੇ, ਜੋੜੇ ਇੱਕ ਪੁੱਤਰ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦੇਣ ਲਈ ਉਸਦੀ ਪੂਜਾ ਕਰਦੇ ਹਨ।[6]
ਹਵਾਲੇ[ਸੋਧੋ]
- ↑ Thapan, Anita Raina (1997), Understanding Gaņapati: Insights into the Dynamics of a Cult, New Delhi: Manohar Publishers, ISBN 81-7304-195-4 p.215
- ↑ Ganesha Jayanti
- ↑ Wright, Daniel (1993). History of Nepal. Asian Educational Services. p. 41. ISBN 81-206-0552-7. Retrieved 2009-11-26.
{{cite book}}:|work=ignored (help) - ↑ 4.0 4.1 4.2 Sharma, Usha (January 2008). Festivals in Indian Society (2 Vols. Set). Mittal Publications. pp. 70–71. ISBN 9788183241137. Retrieved 2009-11-26.
{{cite book}}:|work=ignored (help) ਹਵਾਲੇ ਵਿੱਚ ਗਲਤੀ:Invalid<ref>tag; name "Sharma" defined multiple times with different content - ↑ Dwivedi, Dr. Bhojraj (2006). Religious Basis of Hindu Beliefs. Diamond Pocket Books (P) Ltd. pp. 175–76. ISBN 81-288-1239-4.
{{cite book}}:|work=ignored (help) - ↑ Brown, Robert L (1991). Ganesh: studies of an Asian god. SUNY Press. pp. 128–129. ISBN 0-7914-0656-3.
{{cite book}}:|work=ignored (help)