ਗਾਂਧੀ ਸਾਗਰ ਸੈਂਚੁਰੀ
| ਗਾਂਧੀ ਸਾਗਰ ਸੈਂਚੁਰੀ | |
|---|---|
ਆਈ.ਯੂ.ਸੀ.ਐੱਨ. ਚੌਥੀ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਦਾ (ਕੁਦਰਤੀ ਰਿਹਾਇਸ਼/ਜਾਤੀ ਪ੍ਰਬੰਧ ਇਲਾਕਾ) | |
 ਗਾਂਧੀ ਸਾਗਰ ਸੈੰਚੂਰੀ ਵਿੱਚ ਚੰਬਲ ਨਦੀ | |
| Location | ਮੰਦਸੌਰ ਅਤੇ ਨਿਮਚ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਮੱਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼, ਭਾਰਤ |
| Coordinates | 24°34′59″N 75°42′43″E / 24.583°N 75.712°E[1] |
| Area | 368.62 km2 (142.32 sq mi) |
| Established | 1974 |
ਗਾਂਧੀ ਸਾਗਰ ਸੈੰਚੂਰੀ (ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ੀ ਨਾਮ: Gandhi Sagar Sanctuary) ਇੱਕ ਜੰਗਲੀ ਜੀਵ ਸੈਂਚੂਰੀ ਹੈ ਜੋ ਮੱਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼, ਭਾਰਤ ਦੇ ਮੰਦਸੌਰ ਅਤੇ ਨਿਮਾਚ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਦੀ ਉੱਤਰੀ ਸੀਮਾ 'ਤੇ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਇਹ 368.62 km2 (142.32 sq mi) ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਫੈਲਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਰਾਜਸਥਾਨ ਰਾਜ ਦੇ ਨਾਲ ਲੱਗਦੇ। ਇਸਨੂੰ 1974 ਵਿੱਚ ਸੂਚਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ 1983 ਵਿੱਚ ਹੋਰ ਖੇਤਰ ਜੋੜਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਚੰਬਲ ਨਦੀ ਇਸ ਪਵਿੱਤਰ ਅਸਥਾਨ ਵਿੱਚੋਂ ਲੰਘਦੀ ਹੈ ਜੋ ਇਸਨੂੰ ਦੋ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਦੀ ਹੈ। ਪੱਛਮੀ ਹਿੱਸਾ ਨਿਮਚ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਹੈ ਅਤੇ ਪੂਰਬੀ ਹਿੱਸਾ ਮੰਦਸੌਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਹੈ। ਇਹ ਖਥੀਆਰ-ਗਿਰ ਸੁੱਕੇ ਪਤਝੜ ਵਾਲੇ ਜੰਗਲਾਂ ਦੇ ਵਾਤਾਵਰਣ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਹੈ।
ਬਨਸਪਤੀ ਅਤੇ ਜੀਵ-ਜੰਤੂ
[ਸੋਧੋ]ਇਹ ਸੈਂਚੂਰੀ ਸਾਰਾ ਸਾਲ ਖੁੱਲ੍ਹੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਜੰਗਲੀ ਪਹਾੜੀਆਂ ਦੇ ਵਿਭਿੰਨ ਭੂਮੀ ਦੇ ਨਾਲ - ਜੰਗਲ ਸੁੱਕਾ, ਮਿਸ਼ਰਤ ਅਤੇ ਪਤਝੜ ਵਾਲਾ ਹੈ - ਅਤੇ ਗਾਂਧੀ ਸਾਗਰ ਡੈਮ ਦੇ ਡੁੱਬਣ ਦੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਸਮਤਲ ਘਾਹ ਦੇ ਮੈਦਾਨ, ਇਹ ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜੰਗਲੀ ਜੀਵਾਂ ਨੂੰ ਦੇਖਣ ਦੇ ਭਰਪੂਰ ਮੌਕੇ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਸੈਂਚੂਰੀ ਵਿੱਚ ਪਾਈਆਂ ਜਾਣ ਵਾਲੀਆਂ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਰੁੱਖਾਂ ਦੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ ਖੈਰ ( ਅਕੇਸ਼ੀਆ ਕੈਚੂ ), ਸਲਾਈ, ਕਰਦਾਈ, ਧਵੜਾ, ਤੇਂਦੂ, ਪਲਾਸ਼ ਆਦਿ ਹਨ।
ਇਸ ਸੈਂਚੂਰੀ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣ ਵਾਲੀਆਂ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਜਾਨਵਰ ਪ੍ਰਜਾਤੀਆਂ ਹਿਰਨ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਸਭ ਤੋਂ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ ਵੇਖੀਆਂ ਜਾਣ ਵਾਲੀਆਂ ਪ੍ਰਜਾਤੀਆਂ ਚਿੰਕਾਰਾ ਜਾਂ ਭਾਰਤੀ ਹਿਰਨੀ, ਨੀਲਗਾਈ ਅਤੇ ਸਾਂਬਰ ਹਨ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਭਾਰਤੀ ਤੇਂਦੂਆ, ਲੰਗੂਰ, ਭਾਰਤੀ ਜੰਗਲੀ ਕੁੱਤਾ, ਮੋਰ, ਓਟਰ ਅਤੇ ਮਗਰਮੱਛ ਮੌਜੂਦ ਹਨ।
ਪੁਰਾਤੱਤਵ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਮਹੱਤਵ ਵਾਲੇ ਸਥਾਨ
[ਸੋਧੋ]
ਸੈਂਚੂਰੀ ਵਿੱਚ ਇਤਿਹਾਸਕ, ਪੁਰਾਤੱਤਵ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਮਹੱਤਵ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਥਾਨ ਹਨ। ਇਹ ਹਨ ਚੌਰਾਸੀਗੜ੍ਹ, ਚਤੁਰਭੁਜਨਾਥ ਮੰਦਿਰ, ਭਦਕਾਜੀ ਰੌਕ ਪੇਂਟਿੰਗ, ਨਰਸਿੰਘਝਾਰ, ਹਿੰਗਲਾਜਗੜ੍ਹ ਕਿਲਾ, ਟੈਕਸਕੇਸ਼ਵਰ ਮੰਦਿਰ ਆਦਿ।
- ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ ਚਤੁਰਭੁਜਨਾਥ ਮੰਦਰ, ਗਾਂਧੀ ਸਾਗਰ ਡੈਮ ਸਾਈਟ ਤੋਂ ਲਗਭਗ 8 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੂਰ ਸਥਿਤ ਹੈ।
- ਹਿੰਗਲਾਜਗੜ੍ਹ ਜਾਂ ਹਿੰਗਲਾਜ ਕਿਲ੍ਹਾ ਮੱਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਮੰਦਸੌਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੀ ਭਾਨਪੁਰਾ ਤਹਿਸੀਲ ਵਿੱਚ ਪਿੰਡ ਨਾਵਾਲੀ ਦੇ ਨੇੜੇ ਸਥਿਤ ਇੱਕ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਕਿਲ੍ਹਾ ਹੈ।
- ਤਕਕਸ਼ੇਸ਼ਵਰ ਮੰਦਿਰ ਜਾਂ ਤਖਾਜੀ ਮੰਦਸੌਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਧਾਰਮਿਕ ਅਤੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਮਹੱਤਵ ਵਾਲਾ ਸਥਾਨ ਹੈ।
- ਭਾਨਪੁਰਾ ਅਜਾਇਬ ਘਰ ਭਾਨਪੁਰਾ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ, ਗਾਂਧੀ ਸਾਗਰ ਬੰਨ੍ਹ ਤੋਂ ਲਗਭਗ 30.0 ਕਿਲੋਮੀਟਰ (18.6 ਮੀਲ) ਅਤੇ ਮੰਦਸੌਰ ਤੋਂ ਉੱਤਰ-ਪੂਰਬ ਦਿਸ਼ਾ ਵਿੱਚ 127.0 ਕਿਲੋਮੀਟਰ (78.9 ਮੀਲ) ਦੂਰ। ਇਹ ਅਜਾਇਬ ਘਰ ਮੰਦਸੌਰ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਕਲਾਵਾਂ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ।
- ਧਰਮਰਾਜੇਸ਼ਵਰ ਮੰਦਸੌਰ ਵਿੱਚ ਚੌਥੀ-ਪੰਜਵੀਂ ਸਦੀ ਦਾ ਇੱਕ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਬੋਧੀ ਅਤੇ ਹਿੰਦੂ ਗੁਫਾ ਮੰਦਰ ਸਥਾਨ ਹੈ।
ਇਹ ਵੀ ਵੇਖੋ
[ਸੋਧੋ]- ਮੱਧ ਭਾਰਤ
- ਮੱਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਸੈਰ-ਸਪਾਟਾ
ਹਵਾਲੇ
[ਸੋਧੋ]- ↑ "Gandhi Sagar Sanctuary". protectedplanet.net. Archived from the original on 12 December 2013. Retrieved 3 June 2012.