ਗੌਰੀ ਭਾਂਜਾ
ਗੌਰੀ ਭਾਂਜਾ (1907–1998) ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਕਲਾਕਾਰ ਸੀ ਜੋ ਭਾਰਤ ਦੇ ਮੂਲ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਮਾਨ ਸੰਵਿਧਾਨ ਵਿੱਚ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਉਣ ਅਤੇ ਕਲਾ ਭਵਨ ਵਿਖੇ ਪੜ੍ਹਾਉਣ ਲਈ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਦੇ ਕਈ ਦਹਾਕੇ ਸਮਰਪਿਤ ਕਰਨ ਲਈ ਜਾਣੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ। ਉਹ ਭਾਰਤੀ ਕਲਾ ਦੇ ਉਸਤਾਦ ਨੰਦਲਾਲ ਬੋਸ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਧੀ ਸੀ।
ਨਿੱਜੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ
[ਸੋਧੋ]ਗੌਰੀ ਭਾਣਜਾ ਦਾ ਜਨਮ 1907 ਵਿੱਚ ਮੁੰਗੇਰ, ਬਿਹਾਰ ਵਿੱਚ ਮਾਤਾ-ਪਿਤਾ ਸੁਧੀਰਾ ਦੇਵੀ ਅਤੇ ਨੰਦਲਾਲ ਬੋਸ ਦੇ ਘਰ ਹੋਇਆ ਸੀ । ਉਸਦੇ ਪਿਤਾ, ਜੋ ਕਿ ਖੁਦ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਹੀ ਸਤਿਕਾਰਤ ਕਲਾਕਾਰ ਸਨ, ਨੇ ਆਪਣੇ ਸਾਰੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਕਲਾ ਵਿੱਚ ਡੂੰਘੀ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਨਾਲ ਪਾਲਿਆ। ਉਸਦੇ ਛੋਟੇ ਭਰਾ ਬਿਸਵਰੂਪ ਬੋਸ ਅਤੇ ਭੈਣ ਜਮੁਨਾ ਸੇਨ ਵੀ ਭਾਰਤੀ ਕਲਾ ਜਗਤ ਵਿੱਚ ਆਪਣਾ ਨਾਮ ਬਣਾਉਣਗੇ।[1]
1926 ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਪੂਰੀ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਗੌਰੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਦੇ ਇੱਕ ਦੋਸਤ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਸੰਤੋਸ਼ ਭਾਨਜਾ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕਰਵਾ ਲਿਆ।[2] ਇਸ ਜੋੜੇ ਦੀ 1928 ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਧੀ, ਬਾਨੀ ਪਟੇਲ, ਨੇ ਜਨਮ ਲਿਆ, ਜੋ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਪਰਿਵਾਰਕ ਪਰੰਪਰਾ ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਕਰਦੀ ਹੋਈ ਇੱਕ ਕਲਾਕਾਰ ਬਣ ਗਈ।[3] ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ ਇੱਕ ਹੋਰ ਬੱਚਾ ਸੀ, ਇੱਕ ਪੁੱਤਰ ਜਿਸਦਾ ਨਾਮ ਪ੍ਰਦਯੋਤ ਸੀ।
ਗੌਰੀ ਭਾਂਜਾ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ, ਨੰਦਲਾਲ ਬੋਸ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅਜੇ ਵੀ ਭਾਰਤੀ ਪੇਂਟਿੰਗ ਅਤੇ ਪ੍ਰਿੰਟਮੇਕਿੰਗ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮਾਹਰ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਦੇ ਉਤਸ਼ਾਹ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇੱਕ ਉੱਚ ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰਾਪਤ ਔਰਤ ਬਣ ਗਈ। 1976 ਵਿੱਚ, ਉਸਦਾ ਨਾਮ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਨੌਂ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ, ਮਾਸਟਰ ਭਾਰਤੀ ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।[4] 1922 ਵਿੱਚ, ਨੰਦਲਾਲ ਸ਼ਾਂਤੀਨੀਕੇਤਨ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਵ-ਭਾਰਤੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਵਿੱਚ ਕਲਾ ਭਵਨ ਫਾਈਨ ਆਰਟਸ ਸਕੂਲ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਪ੍ਰਿੰਸੀਪਲ ਬਣਿਆ।[5] ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਿਰਦੇਸ਼ਨ ਹੇਠ ਸਕੂਲ ਨੇ ਜਲਦੀ ਹੀ ਵਿਦਿਆਰਥਣਾਂ ਨੂੰ ਦਾਖਲਾ ਦੇਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਅਤੇ ਗੌਰੀ ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਭੈਣ ਜਮੁਨਾ ਸੇਨ ਨੂੰ ਰਬਿੰਦਰਨਾਥ ਟੈਗੋਰ ਦੀਆਂ ਵਿਆਪਕ ਨਿੱਜੀ ਸਿਫ਼ਾਰਸ਼ਾਂ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦਾਖਲ ਕੀਤੇ ਗਏ ਪਹਿਲੇ ਸਮੂਹਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।[3][6]
ਗੌਰੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਅਤੇ ਮਾਮਾ ਸੁਰੇਂਦਰਨਾਥ ਕਰ ਵਰਗੇ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰਾਂ ਤੋਂ ਪੜ੍ਹਾਈ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਸਿਰਫ਼ 19 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਪੇਂਟਿੰਗ ਵਿੱਚ ਡਿਪਲੋਮਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ।[2]
ਕਰੀਅਰ
[ਸੋਧੋ]ਗੌਰੀ ਭਾਂਜਾ 20ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਂਤੀਨਿਕੇਤਨ ਅਤੇ ਉੱਤਰੀ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਬਾਟਿਕ ਕਲਾ ਨੂੰ ਮੁੜ ਸੁਰਜੀਤ ਕਰਨ ਲਈ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਸਨੂੰ ਇਸ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਅਲਪਨਾ ਕਲਾ ਸਥਾਪਤ ਕਰਨ, ਜਬਲਪੁਰ ਵਿੱਚ ਅਲਪਨਾ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈਣ ਅਤੇ 1938 ਵਿੱਚ ਕਾਂਗਰਸ ਦੀ ਹੈਪੁਰਾ ਮੀਟਿੰਗ ਲਈ ਸਿਹਰਾ ਵੀ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਸਦੇ ਪਿਤਾ ਨੰਦਲਾਲ ਬੋਸ ਦੇ ਸੱਦੇ 'ਤੇ, ਗੌਰੀ, ਉਸਦੇ ਭਰਾ ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਧੀ ਬਾਨੀ ਪਟੇਲ ਦੋਵਾਂ ਨੂੰ ਬਿਓਹਰ ਰਾਮਮਨੋਹਰ ਸਿਨਹਾ ਅਤੇ ਦੀਨਾਨਾਥ ਭਾਰਗਵ ਵਰਗੇ ਕਾਰੀਗਰਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਭਾਰਤ ਦੇ ਮੂਲ ਸੰਵਿਧਾਨ ਵਿੱਚ ਕਲਾਕ੍ਰਿਤੀ ਦਾ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਉਣ ਲਈ ਸੱਦਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।[3]
ਇੱਕ ਕਲਾਕਾਰ ਅਤੇ ਸਿੱਖਿਅਕ ਵਜੋਂ ਆਪਣੇ ਕੰਮ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਗੌਰੀ ਇੱਕ ਨਿਪੁੰਨ ਡਾਂਸਰ ਸੀ। 1926 ਵਿੱਚ, ਰਬਿੰਦਰਨਾਥ ਟੈਗੋਰ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਆਪਣੇ ਮੂਲ ਸਟੇਜ ਡਾਂਸ-ਡਰਾਮਾ ਨਾਟਿਰ ਪੂਜਾ (ਦ ਡਾਂਸਿੰਗ ਗਰਲਜ਼ ਵਰਸ਼ਿਪ) ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਨਿਰਮਾਣ ਵਿੱਚ ਮੁੱਖ ਅਦਾਕਾਰਾ ਬਣਨ ਲਈ ਸੱਦਾ ਦਿੱਤਾ। ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਰਬਿੰਦਰਨਾਥ ਨੇ ਗੌਰੀ ਦੇ ਪਿਤਾ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਿ "ਇਸ ਕੁੜੀ ਨੇ ਅੱਗ ਨੂੰ ਛੂਹ ਲਿਆ ਹੈ, ਇਸਨੂੰ ਧਿਆਨ ਨਾਲ ਰੱਖੋ"।[2] ਭਾਂਜਾ ਨੇ ਚਿਤਰਾਂਗਦਾ ਅਤੇ ਤਾਸ਼ੇਰ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਪੜਾਅ ਦੇ ਨਿਰਮਾਣ ਲਈ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ, ਡਿਜ਼ਾਈਨਿੰਗ ਅਤੇ ਪੁਸ਼ਾਕਾਂ ਬਣਾਉਣ ਦੇ ਹੋਰ ਪਹਿਲੂਆਂ 'ਤੇ ਵੀ ਕੰਮ ਕੀਤਾ।[3] 1940 ਦੇ ਟੈਗੋਰ ਪ੍ਰੋਡਕਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਵਰਤੋਂ ਲਈ ਨੰਦਲਾਲ ਬੋਸ ਦੁਆਰਾ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਕੀਤੀ ਗਈ ਅਤੇ ਗੌਰੀ ਭਾਂਜਾ ਦੁਆਰਾ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀ ਗਈ ਇੱਕ ਵਿਸਤ੍ਰਿਤ, ਬਾਟਿਕ ਸਾੜੀ, ਮੁੰਬਈ ਦੇ ਸੀ.ਐਸ.ਐਮ.ਵੀ.ਐਸ. ਅਜਾਇਬ ਘਰ ਦੇ ਵਿਸ਼ਾਲ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਕੀਮਤੀ ਵਸਤੂ ਹੈ।[7]
ਪੁਰਸਕਾਰ
[ਸੋਧੋ]- ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ ਅਕੈਡਮੀ ਪੁਰਸਕਾਰ, 1978
- ਆਨਰੇਰੀ ਡਾਕਟਰੇਟ ਆਫ਼ ਲੈਟਰਜ਼, ਰਬਿੰਦਰ ਭਾਰਤੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, 1991
- ਦੇਸ਼ੀਕੋਟਮ (ਸੰਸਥਾ ਦੁਆਰਾ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਉੱਚਤਮ ਸਨਮਾਨ), ਵਿਸ਼ਵ-ਭਾਰਤੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, 1998[2]
ਹਵਾਲੇ
[ਸੋਧੋ]- ↑ . Kolkatta, West Bengal, India.
{{cite book}}: Missing or empty|title=(help) - ↑ 2.0 2.1 2.2 2.3 "The presence of women in the institutionalized space and their interventions: Kala bhavana (1920-1930)" (PDF). Shodhganga: 196–202. ਹਵਾਲੇ ਵਿੱਚ ਗ਼ਲਤੀ:Invalid
<ref>tag; name ":0" defined multiple times with different content - ↑ 3.0 3.1 3.2 3.3 Varade, Arunesh (2021-11-26). "5 Women Artists who illustrated the Constitution of India". The Heritage Lab (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ (ਬਰਤਾਨਵੀ)). Retrieved 2023-11-12. ਹਵਾਲੇ ਵਿੱਚ ਗ਼ਲਤੀ:Invalid
<ref>tag; name ":1" defined multiple times with different content - ↑ "The Nine Masters". Government Museum and Art Gallery, Chandigarh, India. 2006-08-30. Archived from the original on 2015-09-07.
- ↑ "Nandalal Bose". Asia Society Triennial (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). 2020-10-27. Retrieved 2023-11-12.
- ↑ Bhattacharya, Ayana; Sen, Soma (2023-09-01). "Discovering the lives of Bengal's women artists with Soma Sen". DAG Galleries (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Retrieved 2023-11-12.
- ↑ Mukherjee, Sabyasachi (2018-03-24). "CSMVS Mumbai Guide: Director's Top 10 Picks". The Heritage Lab (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ (ਬਰਤਾਨਵੀ)). Retrieved 2023-11-12.