ਜਲਾਰਨਾਵਮ
ਜਲਾਰਨਾਵਮ (ਉਚਾਰਨ ਜਲਾਰਨਾਵਮ੍, ਭਾਵ ਸਮੁੰਦਰ) ਕਰਨਾਟਕੀ ਸੰਗੀਤ (ਦੱਖਣੀ ਭਾਰਤੀ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤ ਦਾ ਸੰਗੀਤਕ ਪੈਮਾਨਾ) ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਰਾਗ ਹੈ। ਇਹ ਕਰਨਾਟਕੀ ਸੰਗੀਤ ਦੀ 72ਵੀਂ ਮੇਲਾਕਾਰਤਾ ਰਾਗ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਵਿੱਚ 38ਵਾਂ ਮੇਲਾਕਾਰਤਾ ਰਾਗਾ ਹੈ।
ਇਸ ਨੂੰ ਕਰਨਾਟਕ ਸੰਗੀਤ ਦੇ ਮੁਥੁਸਵਾਮੀ ਦੀਕਸ਼ਿਤਰ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਜਗਨਮੋਹਨਮ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਬਣਤਰ ਅਤੇ ਲਕਸ਼ਨ
[ਸੋਧੋ]
ਇਹ 7ਵੇਂ ਚੱਕਰ ਰਿਸ਼ੀ ਦਾ ਦੂਜਾ ਰਾਗ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਨਾਮ ਰਿਸ਼ੀ-ਸ਼੍ਰੀ ਹੈ। ਇਸ ਰਾਗ ਦੀ ਪ੍ਰ੍ਕ੍ਗਾਲਿਤ ਸੁਰ ਸੰਗਤੀ ਹੈ: ਸ ਰਾ ਗਾ ਮੀ ਪਾ ਧਾ ਨੀ ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਆਰੋਹਣ-ਅਵਰੋਹਣ (ਚਡ਼੍ਹਦੇ ਅਤੇ ਉਤਰਦੇ ਪੈਮਾਨੇ) ਬਣਤਰ ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੇ ਅਨੁਸਾਰ ਹੈ। (ਹੇਠਾਂ ਸੰਕੇਤ ਅਤੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਵੇਰਵਿਆਂ ਲਈ ਕਰਨਾਟਕ ਸੰਗੀਤ ਵਿੱਚ ਸਵਰ ਵੇਖੋ):
- ਅਰੋਹਣਃਸ ਰੇ1 ਗ1 ਮ2 ਪ ਧ1 ਨੀ2 ਸੰ [a]
- ਅਵਰੋਹਣਃ ਸੰ ਨੀ2 ਧ1 ਪ ਮ2 ਗ1 ਰੇ1 ਸ [b]
(ਇਸ ਪੈਮਾਨੇ ਵਿੱਚ ਵਰਤੇ ਗਏ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸੁਰ ਹਨ ਸ਼ੁੱਧ ਰਿਸ਼ਭਮ, ਸ਼ੁੱਧ ਗੰਧਾਰਮ, ਪ੍ਰਤੀ ਮੱਧਮਮ, ਸ਼ੁੱਧਾ ਧੈਵਤਮ, ਕੈਸੀਕੀ ਨਿਸ਼ਾਦਮ ਹਨ।
ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਇਹ ਇੱਕ ਮੇਲਾਕਾਰਤਾ ਰਾਗ ਹੈ, ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਅਨੁਸਾਰ ਇਹ ਇੱਕ ਸੰਪੂਰਨਾ ਰਾਗ ਹੈ ਜਿਸ ਦੇ ਅਰੋਹ-ਅਵਰੋਹ ਭਾਵ (ਚਡ਼੍ਹਦੇ ਅਤੇ ਉਤਰਦੇ ਪੈਮਾਨੇ) ਵਿੱਚ ਸੱਤ ਸੁਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਪ੍ਰਤੀ ਮੱਧਯਮ ਰਤਨੰਗੀ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਦੂਜਾ ਮੇਲਾਕਾਰਤਾ ਹੈ।
ਜਨਯ ਰਾਗਮ
[ਸੋਧੋ]ਜਲਾਰਨਾਵਮ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਛੋਟਾ ਜਨਯ ਰਾਗਮ (ਇਸ ਤੋਂ ਲਿਆ ਗਿਆ ਸਕੇਲ) ਹੈ। ਜਲਾਰਨਾਵਮ ਅਤੇ ਹੋਰ ਮੇਲਕਾਰਤਾ ਰਾਗਾਂ ਨਾਲ ਜੁਡ਼ੇ ਰਾਗਾਂ ਦੀ ਪੂਰੀ ਸੂਚੀ ਲਈ ਜਨਯ ਰਾਗਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ਵੇਖੋ।
ਰਚਨਾਵਾਂ
[ਸੋਧੋ]ਇਸ ਪੈਮਾਨੇ ਉੱਤੇ ਕੁਝ ਰਚਨਾਵਾਂ ਹਨਃ
- ਕੋਟੇਸ਼ਵਰ ਅਈਅਰ ਦੁਆਰਾ ਕਨਕ ਮਯੁਰਾ
- ਮਹੇਸ਼ਵਰੀ ਕਵੂਮਾ ਉਮਾ ਡਾ. ਐਮ. ਬਾਲਾਮੁਰਲੀਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਦੁਆਰਾ
ਸਬੰਧਤ ਰਾਗਮ
[ਸੋਧੋ]ਇਹ ਭਾਗ ਇਸ ਰਾਗ ਦੇ ਸਿਧਾਂਤਕ ਅਤੇ ਵਿਗਿਆਨਕ ਪਹਿਲੂ ਨੂੰ ਕਵਰ ਕਰਦਾ ਹੈ।
ਜਲਾਰਨਾਵਮ ਦੇ ਸੁਰ ਜਦੋਂ ਗ੍ਰਹਿ ਭੇਦਮ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਾਲ ਤਬਦੀਲ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਤਾਂ ਕੋਈ ਹੋਰ ਮੇਲਾਕਾਰਤਾ ਰਾਗ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦਾ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਰਿਸ਼ੀ ਚੱਕਰ ਦੇ ਸਾਰੇ 6 ਰਾਗ (ਸਲਾਗਮ, ਝਾਲਾਵਰਾਲੀ, ਨਵਨੀਤਮ, ਪਵਨੀ ਅਤੇ ਰਘੂਪਰੀਆ ਹੋਰ 5 ਰਾਗਮ ਹਨ। ਸਿਰਫ਼ ਇਹਨਾਂ ਰਾਗਾਂ ਦੇ ਪੈਮਾਨੇ ਵਿੱਚ ਕਿਤੇ ਵੀ ਗ1 ਤੋਂ ਮ2 ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ 3 ਨੋਟਾਂ ਦਾ ਅੰਤਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਅਨੁਸਾਰ ਅਜਿਹਾ ਅੰਤਰ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਮੇਲਕਾਰਤਾ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ।
ਗ੍ਰਹਿ ਭੇਦਮ, ਰਾਗ ਵਿੱਚ ਸ਼ਡਜਮ ਨੂੰ ਅਗਲੇ ਨੋਟ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਅਨੁਸਾਰੀ ਨੋਟ ਆਵਿਰਤੀ ਨੂੰ ਇੱਕੋ ਜਿਹਾ ਰੱਖਣ ਲਈ ਚੁੱਕਿਆ ਗਿਆ ਕਦਮ ਹੈ।