ਜ਼ਰਦੋਜੀ
_Embroidery_Cushion_Covers.jpg)
ਜ਼ਰਦੋਜ਼ੀ, ਜਾਂ ਜ਼ਰ-ਦੌਜ਼ੀ ਜਾਂ ਜ਼ਰਦੁਜ਼ੀ (ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ੀ: Zardozi; ਕਲਾਸੀਕਲ ਫ਼ਾਰਸੀ ਜ਼َردوزی ਜ਼ਰਦੋਜ਼ੀ ਤੋਂ, ਸ਼ਾਬਦਿਕ ਤੌਰ 'ਤੇ "ਸੋਨੇ ਦੀ ਕਢਾਈ"; ਹਿੰਦੀ: ज़रदोज़ी), ਇੱਕ ਈਰਾਨੀ, ਭਾਰਤੀ-ਉਪਮਹਾਂਦੀਪ ਅਤੇ ਮੱਧ ਏਸ਼ੀਆਈ ਕਢਾਈ ਕਿਸਮ ਹੈ। ਜ਼ਰਦੋਜ਼ੀ ਦੋ ਫ਼ਾਰਸੀ ਸ਼ਬਦਾਂ ਤੋਂ ਆਇਆ ਹੈ: ਜ਼ਰ ਜਾਂ ਜ਼ਰੀਨ ਜਿਸਦਾ ਅਰਥ ਹੈ 'ਸੋਨਾ', ਅਤੇ ਦੋਜ਼ੀ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ 'ਸਿਲਾਈ'। ਜ਼ਰਦੋਜ਼ੀ ਇੱਕ ਕਿਸਮ ਦੀ ਭਾਰੀ ਅਤੇ ਵਿਸਤ੍ਰਿਤ ਧਾਤ ਦੀ ਕਢਾਈ ਹੈ ਜੋ ਰੇਸ਼ਮ, ਸਾਟਿਨ, ਜਾਂ ਮਖਮਲੀ ਫੈਬਰਿਕ ਦੇ ਅਧਾਰ 'ਤੇ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਜ਼ਰਦੋਜ਼ੀ ਕਢਾਈ ਸੋਨੇ ਅਤੇ ਚਾਂਦੀ ਦੇ ਸਜਾਵਟ ਦੀ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ਾਲ ਕਿਸਮ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੀ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਕਿ: ਸਮਤਲ ਧਾਤ ਦੀਆਂ ਤਾਰਾਂ, ਸਪੈਂਗਲਾਂ, ਕੋਇਲਡ ਤਾਰਾਂ, ਭਾਰੀ ਤਾਰਾਂ, ਅਤੇ ਮਰੋੜੀਆਂ ਤਾਰਾਂ।[1] ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਅਕਸਰ ਸੋਨੇ ਅਤੇ ਚਾਂਦੀ ਦੇ ਧਾਗਿਆਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਕੇ ਬਣਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਮੋਤੀ, ਮਣਕੇ ਅਤੇ ਕੀਮਤੀ ਪੱਥਰ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ।[2] ਇਸਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੱਪੜੇ, ਘਰੇਲੂ ਕੱਪੜਾ, ਅਤੇ ਜਾਨਵਰਾਂ ਦੇ ਜਾਲ ਸਮੇਤ ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਉਪਯੋਗਾਂ ਲਈ ਸਜਾਵਟ ਵਜੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।[3] ਇਤਿਹਾਸਕ ਤੌਰ 'ਤੇ, ਇਸਦੀ ਵਰਤੋਂ ਸ਼ਾਹੀ ਤੰਬੂਆਂ ਦੀਆਂ ਕੰਧਾਂ, ਮਿਆਨ, ਕੰਧਾਂ 'ਤੇ ਲਟਕਦੇ ਸਮਾਨ ਅਤੇ ਸ਼ਾਹੀ ਹਾਥੀਆਂ ਅਤੇ ਘੋੜਿਆਂ ਦੇ ਸਮਾਨ ਨੂੰ ਸਜਾਉਣ ਲਈ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ।
ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ, ਕਢਾਈ ਸ਼ੁੱਧ ਚਾਂਦੀ ਦੀਆਂ ਤਾਰਾਂ ਅਤੇ ਅਸਲੀ ਸੋਨੇ ਦੇ ਪੱਤਿਆਂ ਨਾਲ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਅੱਜ, ਕਾਰੀਗਰ ਤਾਂਬੇ ਦੀਆਂ ਤਾਰਾਂ, ਸੁਨਹਿਰੀ ਜਾਂ ਚਾਂਦੀ ਦੀ ਪਾਲਿਸ਼ ਅਤੇ ਰੇਸ਼ਮ ਦੇ ਧਾਗੇ ਦੇ ਸੁਮੇਲ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੇ ਹਨ।
ਭਾਰਤੀ ਉਪ-ਮਹਾਂਦੀਪ
[ਸੋਧੋ]
ਕਢਾਈ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ, ਜ਼ਰਦੋਜ਼ੀ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ 14ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਵਰਤੀ ਗਈ ਸੀ।[4] ਇਹ 17ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੌਰਾਨ ਮੁਗਲ ਸਾਮਰਾਜ ਦੇ ਰਾਜ ਦੌਰਾਨ ਬਹੁਤ ਖੁਸ਼ਹਾਲ ਹੋਇਆ, ਪਰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਹੀ ਸਰਪ੍ਰਸਤੀ ਅਤੇ ਉਦਯੋਗੀਕਰਨ ਦੇ ਘਾਟੇ ਕਾਰਨ ਇਸਦਾ ਪਤਨ ਹੋਇਆ। 1947 ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਸ ਸ਼ਿਲਪਕਾਰੀ ਨੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਵਿੱਚ ਮੁੜ ਵਾਧਾ ਅਨੁਭਵ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।
ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਜ਼ਰਦੋਜ਼ੀ ਕਾਮੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਹਨ। ਜ਼ਰਦੋਜ਼ੀ ਅਤੇ ਚਿਕਨ ਨੂੰ ਇਤਿਹਾਸਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਮੁਸਲਿਮ ਕੁਲੀਨ ਵਰਗ ਦੁਆਰਾ ਪਸੰਦ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ; ਇਹਨਾਂ ਸ਼ੈਲੀਆਂ ਵਿੱਚ ਬਣੇ ਉਤਪਾਦ ਦੌਲਤ, ਸ਼ਕਤੀ ਅਤੇ ਰੁਤਬੇ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਸਨ। ਇਹ ਕਲਾ ਪੂਰੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਹੈ, ਕੋਲਕਾਤਾ, ਦਿੱਲੀ ਅਤੇ ਮੁੰਬਈ ਵਰਗੇ ਵੱਡੇ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਆਗਰਾ, ਬਰੇਲੀ ਅਤੇ ਫਾਰੂਖਾਬਾਦ ਵਰਗੇ ਛੋਟੇ ਕੇਂਦਰਾਂ ਤੱਕ। ਇਹਨਾਂ ਵਿਭਿੰਨ ਥਾਵਾਂ 'ਤੇ ਜ਼ਰਦੋਜ਼ੀ ਉਤਪਾਦਨ ਵਿੱਚ ਆਮ ਗੱਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਇਸਦਾ ਸਬੰਧ 'ਇਸਲਾਮਿਕ', ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਮੁਗਲ, ਦਰਬਾਰੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਅਤੇ ਇੱਕ ਕਥਿਤ ਮੁਸਲਿਮ ਸੁਹਜ ਨਾਲ ਹੈ। ਅੱਜ, ਜ਼ਰਦੋਜ਼ੀ ਲਖਨਊ, ਹੈਦਰਾਬਾਦ, ਚੇਨਈ ਅਤੇ ਭੋਪਾਲ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹੈ।[5] 2013 ਵਿੱਚ, ਭੂਗੋਲਿਕ ਸੰਕੇਤ ਰਜਿਸਟਰੀ (GIR) ਨੇ ਲਖਨਊ ਜ਼ਰਦੋਜ਼ੀ ਨੂੰ ਭੂਗੋਲਿਕ ਸੰਕੇਤ (GI) ਰਜਿਸਟ੍ਰੇਸ਼ਨ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੀ। GI ਦਰਜੇ ਦੇ ਨਾਲ, ਲਖਨਊ ਅਤੇ ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਦੇ ਛੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਬਾਰਾਬੰਕੀ, ਉਨਾਓ, ਸੀਤਾਪੁਰ, ਰਾਏਬਰੇਲੀ, ਹਰਦੋਈ ਅਤੇ ਅਮੇਠੀ ਦੇ ਜ਼ਰਦੋਜ਼ੀ ਕਾਰੀਗਰ, ਵਿਤਰਕ ਅਤੇ ਪ੍ਰਚੂਨ ਵਿਕਰੇਤਾ "ਲਖਨਊ ਜ਼ਰਦੋਜ਼ੀ" ਬ੍ਰਾਂਡ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰਤ ਉਪਭੋਗਤਾ ਬਣ ਸਕਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਪ੍ਰਮਾਣਿਕਤਾ ਦਾ ਇੱਕ ਵਿਲੱਖਣ ਚਿੰਨ੍ਹ ਲੈ ਸਕਦੇ ਹਨ।[6]
ਜ਼ਰਦੋਜ਼ੀ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਭਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਕਢਾਈ ਪਸੰਦ ਹੈ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਵਿਆਹ ਜਾਂ ਰਸਮੀ ਪਹਿਰਾਵੇ ਲਈ, ਜਿੱਥੇ ਕਾਰੀਗਰ ਅਤੇ ਕਾਊਚਰ ਹਾਊਸ ਦੋਵੇਂ ਹੀ ਜ਼ਰਦੋਜ਼ੀ ਦੇ ਕੰਮ ਵਾਲੇ ਕੱਪੜੇ ਤਿਆਰ ਕਰਦੇ ਹਨ।
ਮੱਧ ਏਸ਼ੀਆ
[ਸੋਧੋ]ਜ਼ਰਦੋਜ਼ੀ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਤਾਜਿਕਸਤਾਨ ਅਤੇ ਉਜ਼ਬੇਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਵੀ ਮੌਜੂਦ ਰਿਹਾ ਹੈ।
ਹਵਾਲੇ
[ਸੋਧੋ]- ↑ Raheja, Radhana; Bhagat, Simmi (2022-12-19). "Historic Indian Textiles of Gold and Silver". ShodhKosh: Journal of Visual and Performing Arts. 3 (2). doi:10.29121/shodhkosh.v3.i2.2022.149. ISSN 2582-7472.
- ↑ "Indian Zari Embroidery". TRC Needles (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ (ਬਰਤਾਨਵੀ)). Textile Research Center. Retrieved 7 April 2019.
- ↑ ਹਵਾਲੇ ਵਿੱਚ ਗ਼ਲਤੀ:Invalid
<ref>tag; no text was provided for refs namedNaik1996 - ↑ Raheja, Radhana; Bhagat, Simmi (2022-12-19). "Historic Indian Textiles of Gold and Silver". ShodhKosh: Journal of Visual and Performing Arts. 3 (2). doi:10.29121/shodhkosh.v3.i2.2022.149. ISSN 2582-7472.
- ↑ "Zardozi". Cultural India. Archived from the original on 8 ਅਪ੍ਰੈਲ 2009. Retrieved 25 May 2008.
- ↑ . New Delhi/Lucknow.
{{cite news}}: Missing or empty|title=(help)
ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ
[ਸੋਧੋ]
Zardozi ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਮੀਡੀਆ ਵਿਕੀਮੀਡੀਆ ਕਾਮਨਜ਼ ਉੱਤੇ ਹੈ
