ਜ਼ਿਆ ਫਰੀਦੁਦੀਨ ਡਾਗਰ
Zia Fariduddin Dagar | |
|---|---|
| ਜਨਮ | 15 ਜੂਨ 1932 Udaipur, Rajasthan |
| ਮੌਤ | 8 ਮਈ 2013 (ਉਮਰ 80) |
| ਪੇਸ਼ਾ | Vocalist musician of Dhrupad, Hindustani classical music |
| ਪੁਰਸਕਾਰ | Sangeet Natak Akademi Award in 1994 Tansen Samman Award in 1993 |
ਜ਼ਿਆ ਫਰੀਦੁਦੀਨ ਡਾਗਰ (15 ਜੂਨ 1932-8 ਮਈ 2013) ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਗਾਇਕ ਸੀ ਜੋ ਧਰੁਪਦ ਪਰੰਪਰਾ, (ਜਿਹੜੀ ਕਿ ਉੱਤਰੀ ਭਾਰਤੀ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਪੁਰਾਣਾ ਮੌਜੂਦਾ ਰੂਪ ਹੈ), ਦੇ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਹੋਈ ਸਨ, ।[1][2] ਉਹ ਸੰਗੀਤਕਾਰਾਂ ਦੇ ਡਾਗਰ ਪਰਿਵਾਰ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਸਨ।
ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਭੋਪਾਲ ਦੇ ਧਰੁਪਦ ਕੇਂਦਰ ਵਿੱਚ ਵੀ ਆਪਣੇ ਵੱਡੇ ਭਰਾ ਜ਼ਿਆ ਮੋਹਿਉਦੀਨ ਡਾਗਰ ਨਾਲ ਪਡ਼੍ਹਾਇਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਬਾਬਰੀ ਮਸਜਿਦ ਦੰਗਿਆਂ ਦੇ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਇੱਕ ਵਿਜ਼ਿਟਿੰਗ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਵੀ ਪਡ਼੍ਹਾਇਆ। ਦੰਗਿਆਂ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਸਨੇ ਮੁੰਬਈ ਦੇ ਨੇੜੇ, ਪਨਵੇਲ ਦੇ ਨੇੜੇ ਪਲਾਸਪੇ ਵਿਖੇ ਆਪਣੇ ਭਰਾ ਜ਼ਿਆ ਮੋਹਿਉਦੀਨ ਡਾਗਰ ਦੇ ਗੁਰੂਕੁਲ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ।
ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਸਿਖਲਾਈ
[ਸੋਧੋ]ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਜਨਮ ਉਦੈਪੁਰ, ਰਾਜਸਥਾਨ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਜਿੱਥੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਪਿਤਾ, ਮਹਾਨ ਉਸਤਾਦ ਜ਼ਿਆਉਦੀਨ ਖਾਨਸਾਹਿਬ, ਉਦੈਪੁਰ ਦੇ ਮਹਾਰਾਣਾ ਭੂਪਾਲ ਸਿੰਘ ਦੇ ਦਰਬਾਰੀ ਸੰਗੀਤਕਾਰ ਸਨ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਅਪਣੇ ਪਿਤਾ ਤੋਂ ਧਰੁਪਦ ਵੋਕਲ ਅਤੇ ਵੀਨਾ ਦੀ ਤਾਲੀਮ ਹਾਸਿਲ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਵੱਡੇ ਭਰਾ, ਉਸਤਾਦ ਜ਼ਿਆ ਮੋਹਿਉਦੀਨ ਡਾਗਰ ਦੇ ਅਧੀਨ ਅਪਣੀ ਤਾਲੀਮ ਜਾਰੀ ਰਖੀ
ਕੈਰੀਅਰ
[ਸੋਧੋ]ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿਆਪਕ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕੀਤਾ ਹੈ ਅਤੇ ਮੱਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਸਰਕਾਰ ਤੋਂ ਤਾਨਸੇਨ ਸਨਮਾਨ ਅਤੇ ਸੰਗੀਤ ਨਾਟਕ ਅਕਾਦਮੀ ਪੁਰਸਕਾਰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਸੰਨ 2005 ਵਿੱਚ,ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਨੌਰਥ ਅਮੈਰੀਕਨ ਧਰੁਪਦ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ ਦੁਆਰਾ ਲਾਈਫਟਾਈਮ ਅਚੀਵਮੈਂਟ ਅਵਾਰਡ ਨਾਲ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।
1980 ਤੱਕ, ਉਹ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਆਸਟਰੀਆ ਵਿੱਚ ਸੈਟਲ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਿੱਥੇ ਉਸਨੇ ਇਨਸਬਰਕ ਦੀ ਕੰਜ਼ਰਵੇਟਰੀ ਵਿੱਚ ਪੜਾਇਆ ਅਤੇ ਆਸਟਰੀਆ ਅਤੇ ਫਰਾਂਸ (ਮੁੱਖ ਤੌਰ ਉੱਤੇ ਪੈਰਿਸ) ਵਿੱਚ ਧਰੁਪਦ ਦੀ ਤਾਲੀਮ ਦਿੱਤੀ । ਇੱਕ ਵਾਰ, ਭਾਰਤ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਦੌਰਾਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਚੇਲੇ, ਫਿਲਮ ਨਿਰਮਾਤਾ, ਮਣੀ ਕੌਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲ ਆਏ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ ਕਿ ਉਹ ਮੱਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਉੱਤੇ ਇੱਕ ਫਿਲਮ, 'ਮਨੀ ਕੌਲ ਡੋਰ' (1994) ਲਈ ਪਿਛੋਕਡ਼ ਸੰਗੀਤ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨ।[3]
ਫਿਲਮ ਦੇ ਨਿਰਮਾਣ ਦੌਰਾਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮੱਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਦੋ ਮਹੀਨੇ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਮਾਂ ਬਿਤਾਇਆ, ਭੋਪਾਲ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਮਾਂ ਬਿਤਾਇਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼੍ਰੀ ਅਰਜੁਨ ਸਿੰਘ ਮੱਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਸਨ। ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਵਿਕਾਸ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜਨੂੰਨ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕਾਰਨ ਹੀ ਭੋਪਾਲ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਭਾਰਤ ਭਵਨ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਕੇਂਦਰ ਬਣਿਆ।
ਉਸ ਸਮੇਂ ਮੱਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਵਿਭਾਗ ਦੇ ਸਕੱਤਰ ਅਸ਼ੋਕ ਵਾਜਪਾਈ ਸਨ। ਵਾਜਪਾਈ ਨੇ ਭੋਪਾਲ ਵਿੱਚ ਧਰੁਪਦ ਲਈ ਇੱਕ ਸਰਕਾਰੀ ਸਹਾਇਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਸਕੂਲ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਕੀਤੀ। ਜ਼ਿਆ ਫਰੀਦੁਦੀਨ ਭਾਰਤ ਵਾਪਸ ਆ ਜਾਣ ਅਤੇ ਇਸ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਅਧਿਆਪਕ ਵਜੋਂ ਕਾਰਜਭਾਰ ਸੰਭਾਲਣ ਲਈ ਸਹਿਮਤ ਹੋ ਗਏ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਸ ਧ੍ਰੁਪਦ ਕੇਂਦਰ ਵਿੱਚ ਉਸਤਾਦ ਅਲਾਉਦੀਨ ਖਾਨ ਸੰਗੀਤ ਅਕਾਦਮੀ, ਭੋਪਾਲ ਦੇ ਤਹਿਤ ਗੁੰਡੇਚਾ ਬ੍ਰਦਰਜ਼, ਉਦੈ ਭਾਵਲਕਰ, ਨਿਰਮਲਾ ਡੇ ਅਤੇ ਮਾਰੀਆਨਾ ਸਵਸੇਕ ਵਰਗੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ 25 ਸਾਲ ਤੱਕ ਧ੍ਰੁਪਦ ਸਿਖਾਇਆ।
ਉਹ 5 ਸਾਲਾਂ ਲਈ ਆਈ. ਆਈ. ਟੀ. ਬੰਬਈ ਦੇ 'ਧਰੁਪਦ ਸੰਸਾਰ' ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਮਹਿਮਾਨ ਫੈਕਲਟੀ ਸਨ। ਧਰੁਪਦ ਸੰਸਾਰ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਮਨੁੱਖੀ ਕਦਰਾਂ-ਕੀਮਤਾਂ ਲਈ ਸੈੱਲ ਦੇ ਤਹਿਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ ਤਾਂ ਜੋ ਸੰਸਥਾ ਦੇ ਸਟਾਫ ਅਤੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਕਲਾਵਾਂ ਅਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਬਾਰੇ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਾ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕੇ।
ਮੌਤ
[ਸੋਧੋ]ਉਹ ਪਨਵੇਲ ਦੇ ਨੇਡ਼ੇ ਧਰੁਪਦ ਗੁਰੂਕੁਲ ਵਿੱਚ ਰਹਿ ਰਿਹਾ ਸੀ ਅਤੇ ਪਡ਼੍ਹਾ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਜੋ ਉਸ ਦੇ ਵੱਡੇ ਭਰਾ ਉਸਤਾਦ ਜ਼ਿਆ ਮੋਹਿਉਦੀਨ ਡਾਗਰ ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ 8 ਮਈ 2013 ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਸੰਖੇਪ ਬਿਮਾਰੀ ਅਤੇ ਮੌਤ ਤੱਕ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਵਿਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨਾ ਜਾਰੀ ਰੱਖਿਆ।
ਉੱਘੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀ
[ਸੋਧੋ]ਉਸਤਾਦ ਜ਼ਿਆ ਫਰੀਦੁਦੀਨ ਡਾਗਰ ਦੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ, ਹੋਰਾਂ ਵਿੱਚ
- ਪੰਡਿਤ. ਰਿਤਵਿਕ ਸਾਨਿਆਲ
- ਪੰਡਿਤ. ਉਮਾਕਾਂਤ ਗੁੰਡੇਚਾ, ਪੰਡਿਤ. ਰਮਾਕਾਂਤ ਗੁੰਡੇਚਾ
- ਪੰਡਿਤ. ਉਦੈ ਭਵਾਲਕਰ
- ਪੰਡਿਤ. ਨਿਰਮਲਯਾ ਡੇ
ਪੁਰਸਕਾਰ
[ਸੋਧੋ]- ਰਾਜਸਥਾਨ ਸੰਗੀਤ ਨਾਟਕ ਅਕਾਦਮੀ ਪੁਰਸਕਾਰ (1988)
- ਤਾਨਸੇਨ ਸਨਮਾਨ ਪੁਰਸਕਾਰ (1993) ਮੱਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ
- ਸੰਗੀਤ ਨਾਟਕ ਅਕਾਦਮੀ ਪੁਰਸਕਾਰ (1994) [4][1]
- ਸੰਗੀਤ ਨਾਟਕ ਅਕਾਦਮੀ ਟੈਗੋਰ ਰਤਨ (2011) [1]
ਡਿਸਕੋਗ੍ਰਾਫੀ
[ਸੋਧੋ]- ਚਾਲਨਤ (ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ 1998) (ਮਕਰ ਰਿਕਾਰਡਜ਼, ਮੱਕਡ਼039 ਧਰੁਪਦ ਦੀ ਗੀਤਾਂ ਦੀ ਪਰੰਪਰਾ-9,1999)
- ਚੰਦਰਕਾਊਨਸ (ਮੋਸੇਸ ਚਰਚ, ਐਮਸਟਰਡਮ 1985) (ਰਾਗਿਨੀ ਸੂਤਰ, ਆਰ. ਐੱਸ. 200202,2002)
- ਮਲਕੌਨਸ (ਬੰਬੇ 1968, ਰੁਦਰ ਵੀਨ/ਵੋਕਲ ਜੁਗਲਬੰਦੀ (ਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਪੂਰਬੀ, 02 ਈਸਵੀ, 2005)
ਹਵਾਲੇ
[ਸੋਧੋ]- ↑ 1.0 1.1 1.2 ਹਵਾਲੇ ਵਿੱਚ ਗ਼ਲਤੀ:Invalid
<ref>tag; no text was provided for refs namedNDTV - ↑ "Ustad Zia Fariduddin Dagar: One of Dhrupad's oldest living exponents." Outlook (Indian magazine). 3 June 2002. Retrieved 7 January 2022.
- ↑ ਜ਼ਿਆ ਫਰੀਦੁਦੀਨ ਡਾਗਰ, ਇੰਟਰਨੈੱਟ ਮੂਵੀ ਡੈਟਾਬੇਸ 'ਤੇ
- ↑ "SNA: List of Akademi Awardees (his award listed in the (Music – Vocal) section". Sangeet Natak Akademi website. Archived from the original on 17 February 2012. Retrieved 7 January 2022.