ਝੰਕਾਰਾਧਵਨੀ ਰਾਗ
 |
ਝੰਕਾਰਾਧਵਾਨੀ ਜਾਂ ਝੰਕਰਾਧਵਨੀ (ਬੋਲਣ ਵਿੱਚ ਝੰਕਰਾਧ੍ਵਨੀ) ਕਰਨਾਟਕੀ ਸੰਗੀਤ (ਦੱਖਣੀ ਭਾਰਤੀ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤ ਦਾ ਸੰਗੀਤਕ ਪੈਮਾਨਾ) ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਰਾਗ ਹੈ। ਇਹ ਕਰਨਾਟਕੀ ਸੰਗੀਤ ਦੀ 72ਵੀਂ ਮੇਲਾਕਾਰਤਾ ਰਾਗ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਵਿੱਚ 19ਵਾਂ ਮੇਲਾਕਾਰਤਾ ਰਾਗਾ ਹੈ।
ਇਸ ਨੂੰ ਕਰਨਾਟਕੀ ਸੰਗੀਤ ਦੇ ਮੁਥੁਸਵਾਮੀ ਦੀਕਸ਼ਿਤਰ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ 'ਝੰਕਾਰਭਰਮਾਰੀ' ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਬਣਤਰ ਅਤੇ ਲਕਸ਼ਨ
[ਸੋਧੋ]
ਇਹ ਚੌਥੇ ਚੱਕਰ ਵੇਦ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਰਾਗ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਨਾਮ ਵੇਦ-ਪ ਹੈ। ਇਸ ਰਾਗ ਦੀ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਸੁਰ ਸੰਗਤੀ ਸਾ ਰੀ ਗੀ ਮਾ ਪਾ ਧਾ ਨਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਆਰੋਹਣ-ਅਵਰੋਹਣ (ਚਡ਼੍ਹਦੇ ਅਤੇ ਉਤਰਦੇ ਪੈਮਾਨੇ) ਦੀ ਬਣਤਰ ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੇ ਅਨੁਸਾਰ ਹੈ (ਹੇਠਾਂ ਸੰਕੇਤ ਅਤੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਵੇਰਵਿਆਂ ਲਈ ਕਰਨਾਟਕ ਸੰਗੀਤ ਵਿੱਚ ਸਵਰ ਵੇਖੋ):
- ਆਰੋਹਣਃ ਸ ਰੇ2 ਗ2 ਮ1 ਪ ਧ1 ਨੀ1 ਸੰ [a]
- ਅਵਰੋਹਣਃ ਸੰ ਨੀ1 ਧ1 ਪ ਮ1 ਗ2 ਰੇ2 ਸ [b]
(ਇਸ ਰਾਗ 'ਚ ਲੱਗਣ ਵਾਲੇ ਸੁਰ ਹਨ ਚਤੁਰਸ਼ਰੁਤੀ ਰਿਸ਼ਭਮ, ਸਾਧਾਰਨ ਗੰਧਾਰਮ, ਸ਼ੁੱਧਾ ਮੱਧਯਮ, ਸ਼ੁੱਧਾ ਧੈਵਤਮ, ਸ਼ੁੱਧਾ ਨਿਸ਼ਾਦਮ।
ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਇਹ ਇੱਕ ਮੇਲਾਕਾਰਤਾ ਰਾਗ ਹੈ, ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਅਨੁਸਾਰ ਇਹ ਇੱਕ ਸੰਪੂਰਨਾ ਰਾਗ ਹੈ ਜਿਸ ਦਾ ਮਤਲਬ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਰਾਗ ਦੇ ਆਰੋਹ-ਅਵਰੋਹ (ਚਡ਼੍ਹਦੇ ਅਤੇ ਉਤਰਦੇ ਪੈਮਾਨੇ)ਵਿੱਚ ਸੱਤ ਸੁਰ ਲਗਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਸ਼ਾਮਲੰਗੀ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਸ਼ੁੱਧ ਮੱਧਯਮ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ 55ਵਾਂ ਮੇਲਾਕਾਰਤਾ ਹੈ।
ਅਸਮਪੂਰਨ ਮੇਲਾਕਾਰਤਾ
[ਸੋਧੋ]ਝੰਕਾਰਾਭਰਾਮਰੀ ਵੈਂਕਟਮਾਖਿਨ ਦੁਆਰਾ ਸੰਕਲਿਤ ਮੂਲ ਸੂਚੀ ਵਿੱਚ 19ਵਾਂ ਮੇਲਾਕਾਰਤਾ ਹੈ। ਰਾਗ ਵਿੱਚ ਵਰਤੇ ਗਏ ਸੁਰ ਇੱਕੋ ਜਿਹੇ ਹਨ, ਪਰ ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਇਹ ਫਰਕ ਹੈ ਕਿ ਚਡ਼੍ਹਨ ਅਤੇ ਉਤਰਨ ਵਾਲੇ ਦੋਵੇਂ ਸਕੇਲਾਂ ਵਿੱਚ ਸੁਰਾਂ ਦੀ ਜ਼ਿਗ-ਜ਼ੈਗ ਵਰਤੋਂ (ਵਕਰਾ ਪ੍ਰਯੋਗਾ) ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
- ਅਰੋਹਣਃ ਸ ਰੇ2 ਗ2 ਮ1 ਪ ਧ1 ਨੀ1 ਧ1 ਪ ਧ1 ਸੰ [c]
- ਅਵਰੋਹਣਃ ਸੰ ਨੀ1 ਧ1 ਪ ਮ1 ਗ2 ਰੇ2 ਗ2 ਰੇ2 ਸ [d
ਜਨਯ ਰਾਗਮ
[ਸੋਧੋ]ਝੰਕਾਰਾਧਵਾਨੀ ਵਿੱਚ ਕੁੱਝ ਛੋਟੇ ਜਨਯ ਰਾਗਮ (ਉਤਪੰਨ ਸਕੇਲ) ਇਸ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਝੰਕਾਰਾਧਵਾਨੀ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਰਾਗਾਂ ਦੀ ਪੂਰੀ ਸੂਚੀ ਲਈ ਜਨਯ ਰਾਗਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ਵੇਖੋ।
ਰਚਨਾਵਾਂ
[ਸੋਧੋ]ਇਸ ਰਾਗ ਵਿੱਚ ਰਚੀਆਂ ਕੁਝ ਰਚਨਾਵਾਂ ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੀਆਂ ਹਨਃ
- ਤਿਆਗਰਾਜ ਦੁਆਰਾ ਫਨੀਪਤੀ ਸਈ
- ਕੋਟੀਸ਼ਵਰ ਅਈਅਰ ਦੁਆਰਾ ਵਰਨਮ ਥਾਰਮਕੋਟੇਸ਼ਵਰ ਅਈਅਰ
- ਡਾ. ਐਮ. ਬਾਲਾਮੁਰਲੀਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਦੁਆਰਾ ਝਾਸ਼ਾ ਕੇਥਾਨਾ ਪੀਤਰਮ
ਮੁਥੂਸਵਾਮੀ ਦੀਕਸ਼ਿਤਰ ਦੁਆਰਾ ਹਿਮਾਚਲਾ ਕੁਮਾਰੀਮ ਭਾਜਾ ਝੰਕਰਭਰਮਾਰੀ ਰਾਗ ਲਈ ਸੈੱਟ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।
ਸਬੰਧਤ ਰਾਗਮ
[ਸੋਧੋ]ਇਹ ਭਾਗ ਇਸ ਰਾਗ ਦੇ ਸਿਧਾਂਤਕ ਅਤੇ ਵਿਗਿਆਨਕ ਪਹਿਲੂ ਨੂੰ ਕਵਰ ਕਰਦਾ ਹੈ।
ਝੰਕਾਰਾਧਵਾਨੀ ਦੇ ਸੁਰ ਜਦੋਂ ਗ੍ਰਹਿ ਭੇਦਮ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਾਲ ਤਬਦੀਲ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਤਾਂ 2 ਹੋਰ ਛੋਟੇ ਮੇਲਕਾਰਤਾ ਰਾਗ, ਅਰਥਾਤ, ਰਤਨੰਗੀ ਅਤੇ ਗਮਨਾਸ਼ਰਮ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਗ੍ਰਹਿ ਭੇਦਮ, ਰਾਗ ਵਿੱਚ ਸ਼ਡਜਮ ਨੂੰ ਅਗਲੇ ਸੁਰ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਅਨੁਸਾਰੀ ਨੋਟ ਆਵਿਰਤੀ ਨੂੰ ਇੱਕੋ ਜਿਹਾ ਰੱਖਣ ਲਈ ਚੁੱਕਿਆ ਗਿਆ ਕਦਮ ਹੈ। ਹੋਰ ਵੇਰਵਿਆਂ ਅਤੇ ਇੱਕ ਉਦਾਹਰਣ ਲਈ ਰਤਨਾਗੀ ਉੱਤੇ ਗ੍ਰਹਿ ਭੇਦਮ ਵੇਖੋ।