ਦਿਵਯਾਮਣਿ ਰਾਗਮ

  

ਦਿਵਯਾਮਣਿ (ਬੋਲ ਚਾਲ 'ਚ ਦਿਵਯਾਮਣਿ, ਭਾਵ ਬ੍ਰਹਮ ਰਤਨ ) ਕਰਨਾਟਕੀ ਸੰਗੀਤ ਦੀ 72 ਮੇਲਾਕਾਰਤਾ ਰਾਗ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਰਾਗ ਹੈ। ਇਹ ਇਸ ਲੜੀ ਵਿੱਚ 48ਵਾਂ ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ ਕਰਨਾਟਕੀ ਸੰਗੀਤ ਦੇ ਮੁਥੂਸਵਾਮੀ ਦੀਕਸ਼ਿਤਰ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਜੀਵੰਤਿਕਾ ਜਾਂ ਜੀਵੰਤਿਨੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਬਣਤਰ ਅਤੇ ਲਕਸ਼ਨ

ਸੀ 'ਤੇ ਸ਼ਡਜਮ ਦੇ ਨਾਲ ਦਿਵਿਆਮਾਨੀ ਸਕੇਲ

ਇਹ 8ਵੇਂ ਚੱਕਰ ਵਾਸੂ ਵਿੱਚ 6ਵਾਂ ਰਾਗ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਨਾਮ ਵਾਸੂ-ਸ਼ਾ ਹੈ। ਇਸ ਰਾਗ ਦੀ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਸੁਰ ਸੰਗਤੀ ਸਾ ਰਾ ਗੀ ਮੀ ਪਾ ਧੁ ਨੂੰ ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਆਰੋਹਣ-ਅਵਰੋਹਣ (ਚਡ਼੍ਹਦੇ ਅਤੇ ਉਤਰਦੇ ਪੈਮਾਨੇ) ਦੀ ਬਣਤਰ ਹੇਠ ਦਿੱਤੇ ਅਨੁਸਾਰ ਹੈ (ਹੇਠਾਂ ਸੰਕੇਤ ਅਤੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਵੇਰਵਿਆਂ ਲਈ ਕਰਨਾਟਕ ਸੰਗੀਤ ਵਿੱਚ ਸਵਰ ਵੇਖੋ):

• ਅਰੋਹਣਃ ਸ ਰੇ1 ਗ2 ਮ2 ਪ ਧ3 ਨੀ3 ਸੰ [a]
• ਅਵਰੋਹਣਃ ਸੰ ਨੀ3 ਧ3 ਪ ਮ2 ਗ2 ਰੇ1 ਸ [b]

(ਇਸ ਰਾਗ ਵਿੱਚ ਵਰਤੇ ਗਏ ਨੋਟ ਸ਼ੁੱਧ ਰਿਸ਼ਭਮ, ਸਾਧਨਾ ਗੰਧਰਮ, ਪ੍ਰਤੀ ਮੱਧਮਮ, ਸ਼ਤਰੂਥੀ ਧੈਵਤਮ, ਕਾਕਲੀ ਨਿਸ਼ਾਦਮ ਹਨ।

ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਇਹ ਇੱਕ ਮੇਲਾਕਾਰਤਾ ਰਾਗ ਹੈ, ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਅਨੁਸਾਰ ਇਹ ਇੱਕ ਸੰਪੂਰਨਾ ਰਾਗ ਹੈ ਭਾਵ ਇਸ ਰਾਗ ਦੇ ਆਰੋਹ-ਅਵਰੋਹ (ਚਡ਼੍ਹਦੇ ਅਤੇ ਉਤਰਦੇ ਪੈਮਾਨੇ) ਵਿੱਚ ਸਾਰੇ ਸੱਤ ਸੁਰ ਲਗਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਪ੍ਰਤੀ ਮੱਧਯਮ ਰੂਪਵਤੀ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ 12ਵਾਂ ਮੇਲਾਕਾਰਤਾ ਹੈ।

ਜਨਯ ਰਾਗਮ

ਦਿਵਯਾਮਣਿ ਵਿੱਚ ਕੁੱਝ ਛੋਟੇ ਜਨਯ ਰਾਗਮ (ਉਤਪੰਨ ਸਕੇਲ) ਇਸ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਦਿਵਯਾਮਣਿ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਸਾਰੇ ਰਾਗਾਂ ਲਈ ਜਨਯ ਰਾਗਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ਵੇਖੋ।

ਰਚਨਾਵਾਂ

ਦਿਵਯਾਮਣਿ ਵਿੱਚ ਸੁਰਬੱਧ ਕੁਝ ਰਚਨਾਵਾਂ ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੀਆਂ ਹਨਃ

• ਤਿਆਗਰਾਜ ਦੁਆਰਾ ਲੀਲਾ ਗਨੂ ਜੂਚੀ
• ਕੋਟੇਸ਼ਵਰ ਅਈਅਰ ਦੁਆਰਾ ਅੱਪਾ ਮੁਰੂਗਾ

ਸਬੰਧਤ ਰਾਗਮ

ਇਹ ਭਾਗ ਇਸ ਰਾਗ ਦੇ ਸਿਧਾਂਤਕ ਅਤੇ ਵਿਗਿਆਨਕ ਪਹਿਲੂ ਨੂੰ ਕਵਰ ਕਰਦਾ ਹੈ।

ਜਦੋਂ ਗ੍ਰਹਿ ਭੇਦਮ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਾਲ ਦਿਵਯਾਮਣਿ ਦੇ ਸੁਰ ਤਬਦੀਲ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਤਾਂ ਕੋਈ ਹੋਰ ਮੇਲਾਕਾਰਤਾ ਰਾਗ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦਾ।

 

ਬੰਦਿਸ਼ਾਂ

ਦਿਵਿਆਮਾਨੀ ਰਾਗ ਵਿੱਚ ਰਚੀਆਂ ਗਈਆਂ ਲਈ ਕੁਝ ਬੰਦਿਸ਼ਾਂ ਹੇਠ ਦਿੱਤੇ ਅਨੁਸਾਰ ਹਨਃ

• ਤਿਆਗਰਾਜ ਦੁਆਰਾ ਰਚੀ ਗਈ ਬੰਦਿਸ਼ ਲੀਲਾ ਗਨੂ ਜੂਚੀ
• ਕੋਟੇਸ਼ਵਰ ਅਈਅਰ ਦੁਆਰਾ ਰਚ ਗਈ ਬੰਦਿਸ਼ ਅੱਪਾ ਮੁਰੂਗਾ