ਦੂਸਰਾ ਐਂਗਲੋ-ਅਫਗਾਨ ਯੁੱਧ

ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ, ਇੱਕ ਅਜ਼ਾਦ ਗਿਆਨਕੋਸ਼ ਤੋਂ
ਦੂਜਾ ਐਂਗਲੋ-ਅਫਗਾਨ ਯੁੱਧ
'ਮਹਾਂ ਚਾਲ' ਦਾ ਹਿੱਸਾ

ਕੰਧਾਰ ਵਿੱਚ 92ਵੀਂ ਹਾਈਲੈਂਡਰਜ, ਰਿਚਰਡ ਕੈਟੋਨ ਵੁੱਡਵਿਲ ਦਾ ਤੇਲ ਚਿੱਤਰ
ਮਿਤੀ1878–1880
ਥਾਂ/ਟਿਕਾਣਾ
ਨਤੀਜਾ

ਬਰਤਾਨੀਆ ਦੀ ਜਿੱਤ[1]

  • ਗੰਡਮਕ ਦੀ ਸੰਧੀ ਰਾਹੀਂ ਆਪਣਾ ਰਾਜਨੀਤਕ ਲਕਸ਼ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਦੇ ਬਾਅਦ ਫੌਜੀ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਭਾਰਤ ਪਰਤ ਗਏ।[2][3]
  • ਅਫ਼ਗਾਨਾਂ ਨੇ ਅੰਦਰੂਨੀ ਪ੍ਰਭੁਤਾ ਤਾਂ ਕਾਇਮ ਰੱਖ ਲਈ ਪਰ ਸਰਹੱਦੀ ਇਲਾਕੇ ਅਤੇ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਬਦੇਸ਼ੀ ਸਬੰਧਾਂ ਦਾ ਕੰਟਰੋਲ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਹਕੂਮਤ ਨੂੰ ਦੇ ਦਿੱਤਾ
Belligerents
ਅਫਗਾਨਿਸਤਾਨ

ਯੂਨਾਈਟਿਡ ਕਿੰਗਡਮ ਬਰਤਾਨਵੀ ਸਲਤਨਤ

Commanders and leaders
ਸ਼ੇਰ ਅਲੀ ਖਾਨ,
ਅਯੂਬ ਖਾਨ
ਫਰਮਾ:Country data ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਰਾਜ ਸਮੂਏਲ ਬ੍ਰਾਊਨੀ
ਫਰਮਾ:Country data ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਰਾਜ ਫਰੈਡਰਿਕ ਰੌਬਰਟਸ
ਫਰਮਾ:Country data ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਰਾਜ ਡੋਨਾਲਡ ਸਟੀਵਰਟ
Casualties and losses
5,000+ ਵੱਡੀਆਂ ਟੱਕਰਾਂ ਵਿੱਚ ਮਾਰੇ ਗਏ, ਕੁੱਲ ਅਗਿਆਤ.[4] 1,850 ਯੁਧ ਦੌਰਾਨ ਜਾਂ ਜਖਮਾਂ ਕਾਰਨ ਮਾਰੇ ਗਏ
8,000 ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਕਾਰਨ ਮਰੇ[4]

ਦੂਸਰਾ ਆਂਗਲ-ਅਫਗਾਨ ਯੁੱਧ, 1878-1880 ਦੇ ਵਿੱਚ ਅਫਗਾਨਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਬਰੀਟੇਨ ਦੁਆਰਾ ਫੌਜੀ ਹਮਲਾ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। 1841 ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਸੁਲਾਹ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਬਾਅਦ ਬਰੀਟੀਸ਼ (ਅਤੇ ਭਾਰਤੀ) ਸੈਨਿਕਾਂ ਦੇ ਕਤਲ ਦਾ ਬਦਲਾ ਲੈਣ ਅਤੇ ਰੂਸ ਦੁਆਰਾ ਅਫਗਨਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਪਹੁੰਚ ਵਧਾਉਣ ਦੀ ਕਸ਼ਮਕਸ਼ ਵਿੱਚ ਇਹ ਹਮਲਾ ਆਫਗਾਨਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਤਿੰਨ ਸਥਾਨਾਂ ਉੱਤੇ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਤਾਂ ਬਰੀਟਿਸ਼-ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਦੀ ਜਿੱਤ ਹੋਈ ਪਰ ਆਪਣੇ ਲਕਸ਼ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਦੇ ਬਾਅਦ ਫੌਜੀ ਬਰੀਟੀਸ਼ ਭਾਰਤ ਪਰਤ ਆਏ।

ਭੂਮਿਕਾ[ਸੋਧੋ]

ਆਪਣੇ ਗੁਪਤਚਰਾਂ ਦੁਆਰਾ ਅਫਗਾਨਿਸਤਾਨ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਅਤੇ ਬਰੀਟਿਸ਼ ਹਮਲੇ ਦੇ ਡਰ ਨੂੰ ਦੂਰ ਕਰਨ ਲਈ ਰੂਸ ਨੇ ਆਪਣਾ ਇੱਕ ਪ੍ਰਤਿਨਿੱਧੀ ਮੰਡਲ ਅਫਗਾਨਿਸਤਾਨ ਭੇਜਿਆ ਜਿਸਨੂੰ ਉੱਥੋਂ ਦੇ ਅਮੀਰ ਸ਼ੇਰ ਅਲੀ ਖ਼ਾਨ ਨੇ ਰੋਕਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਪਰ ਅਸਫਲ ਰਿਹਾ। ਬਰੀਟੇਨ ਰੂਸ ਦੇ ਇਸ ਕੰਮ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਉਪਨਿਵੇਸ਼ ਭਾਰਤ ਦੀ ਤਰਫ ਰੂਸ ਦੇ ਵੱਧਦੇ ਕਦਮ ਵਧਾਉਣ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇਖਣ ਲਗਾ। ਉਸਨੇ ਵੀ ਅਫਗਾਨਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਆਪਣਾ ਸਥਾਈ ਦੂਤ ਨਿਯੁਕਤ ਕਰਨ ਦਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਭੇਜਿਆ ਜਿਸਨੂੰ ਸ਼ੇਰ ਅਲੀ ਖ਼ਾਨ ਨੇ ਮੁਅੱਤਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਮਨਾ ਕਰਨ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਆਉਣ ਉੱਤੇ ਆਮਾਦਾ ਬਰੀਟਿਸ਼ ਦਲ ਨੂੰ ਖੈਬਰ ਦੱਰੇ ਦੇ ਪੂਰਵ ਵਿੱਚ ਹੀ ਰੋਕ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਇਸਦੇ ਬਾਅਦ ਬਰੀਟੇਨ ਨੇ ਹਮਲੇ ਦੀ ਤਿਆਰੀ ਕੀਤੀ।

ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਬਰੀਟਿਸ਼ ਫੌਜ ਜਿੱਤ ਗਈ ਅਤੇ ਲਗਭਗ ਸਾਰੇ ਅਫਗਾਨ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਫੈਲ ਗਈ। ਸ਼ੇਰ ਅਲੀ ਖ਼ਾਨ ਨੇ ਰੂਸ ਤੋਂ ਮਦਦ ਦੀ ਗੁਹਾਰ ਲਗਾਈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਉਹ ਅਸਫਲ ਰਿਹਾ। ਇਸਦੇ ਬਾਅਦ ਉਹ ਉੱਤਰ ਅਤੇ ਪੱਛਮ ਦੀ ਤਰਫ (ਭਾਰਤੀ ਸੀਮਾ ਤੋਂ ਦੂਰ) ਮਜ਼ਾਰ-ਏ-ਸ਼ਰੀਫ ਵੱਲ ਭੱਜ ਗਿਆ ਜਿੱਥੇ ਉਸਦੀ ਮੌਤ ਫਰਵਰੀ 1879 ਵਿੱਚ ਹੋ ਗਈ। ਇਸਦੇ ਬਾਅਦ ਉਸਦੇ ਬੇਟੇ ਯਾਕੁਬ ਖ਼ਾਨ ਨੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਸੁਲਾਹ ਦਿੱਤੀ ਜਿਸਦੇ ਤਹਿਤ ਬਰੀਟੇਨ ਅਫਗਾਨਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਹੋਰ ਹਮਲੇ ਨਾ ਉੱਤੇ ਸਹਿਮਤ ਹੋਇਆ। ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਬਰੀਟਿਸ਼ ਫੌਜ-ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਟੁਕੜੀਆਂ ਵੀ ਸ਼ਾਮਿਲ ਸਨ- ਉੱਥੋਂ ਨਿਕਲਦੀਆਂ ਗਈਆਂ। ਪਰ ਸਿਤੰਬਰ 1879 ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਅਫਗਾਨ ਬਾਗ਼ੀ ਦਲ ਨੇ ਉੱਥੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਮਿਸ਼ਨ ਦੇ ਸਰ ਪਿਅਰੇ ਕੇਵੇਗਨੇਰੀ ਨੂੰ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ। ਜਿਸਦੀ ਵਜ੍ਹਾ ਨਾਲ ਬਰੀਟੇਨ ਨੇ ਦੁਬਾਰਾ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ। ਅਕਤੂਬਰ 1879 ਵਿੱਚ ਕਾਬਲ ਦੇ ਦੱਖਣ ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਅਫਗਾਨ ਫੌਜ ਹਾਰ ਗਈ।

ਦੂਜੇ ਹਮਲੇ ਵਿੱਚ ਮਇਵੰਦ ਨੂੰ ਛੱਡਕੇ ਲਗਭਗ ਸਾਰੇ ਜਗ੍ਹਾਵਾਂ ਉੱਤੇ ਬਰੀਟਿਸ਼ ਫੌਜ ਦੀ ਜਿੱਤ ਹੋਈ ਪਰ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਉੱਥੇ ਰੁਕਣਾ ਮੁਸ਼ਕਲ ਰਿਹਾ। ਅਫਗਾਨ ਵਿਦੇਸ਼ ਨੀਤੀ ਉੱਤੇ ਆਪਣਾਅਧਿਕਾਰ ਸੁਨਿਸਚਿਤ ਕਰਕੇ ਬਰੀਟੀਸ਼ ਭਾਰਤ ਪਰਤ ਆਏ।

ਹਵਾਲੇ[ਸੋਧੋ]

  1. Schmidt, Karl J. (1995). An Atlas and Survey of South Asian History. M.E. Sharpe. p. 74. ISBN 978-1563243332.
  2. Adamec, L.W.; Norris, J.A., Anglo-Afghan Wars, in Encycloædia Iranica, online ed., 2010
  3. Norris, J.A., Anglo-Afghan Relations Archived 2013-05-17 at the Wayback Machine., in Encycloædia Iranica, online ed., 2010
  4. 4.0 4.1 Robson, Brian. (2007). ਕਾਬੁਲ ਨੂੰ ਜਾਂਦੀ ਸੜਕ: ਦੂਜਾ ਅਫਗਾਨ ਯੁੱਧ 1878–1881. Stroud: Spellmount. p. 299. ISBN 978-1-86227-416-7.