ਧਾਂਕ ਗੁਫਾਵਾਂ
| ਧਾਂਕ ਗੁਫਾਵਾਂ | |
|---|---|
 ਧਾਂਕ ਗੁਫਾਵਾਂ ਵਿਖੇ ਜੈਨ ਕਾਰਵਿੰਗ |
ਧਾਂਕ ਗੁਫਾਵਾਂ (ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ੀ: Dhank Caves) ਭਾਰਤ ਦੇ ਗੁਜਰਾਤ ਰਾਜਕੋਟ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਉਪਲੇਟਾ ਦੇ ਨੇੜੇ ਧੰਕ ਪਿੰਡ ਦੇ ਨੇੜੇ ਸਥਿਤ ਹਨ। ਪੱਛਮੀ ਸਤਰਾਪਾਂ ਦੇ ਸ਼ਾਸਨ ਦੌਰਾਨ ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਚੂਨੇਦਾਰ ਰੇਤਲੇ ਪੱਥਰ ਤੋਂ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਗੁਫਾਵਾਂ ਬੋਧੀ ਅਤੇ ਜੈਨ ਸਭਿਆਚਾਰਾਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹਨ। ਜੈਨ ਗੁਫਾ ਵਿੱਚ ਆਦਿਨਾਥ, ਸ਼ਾਂਤੀਨਾਥ ਅਤੇ ਪਾਰਸ਼ਵ ਦੀਆਂ ਮੂਰਤੀਆਂ ਹਨ। [1] ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਕਾਠੀਆਵਾੜ ਦੀਆਂ ਸਭ ਤੋਂ ਪੁਰਾਣੀਆਂ ਜੈਨ ਮੂਰਤੀਆਂ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਜੈਨ ਨੱਕਾਸ਼ੀ ਦੇ ਵੇਰਵੇ
[ਸੋਧੋ]ਇਹ ਗੁਫਾਵਾਂ ਸੱਤਵੀਂ ਸਦੀ ਈਸਵੀ ਵਿੱਚ ਉੱਕਰੀਆਂ ਗਈਆਂ ਸਨ ਅਤੇ ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਸਾਦੀ ਨੱਕਾਸ਼ੀ ਸ਼ੈਲੀ ਹੈ।[2]
ਇਹ ਗੁਜਰਾਤ ਦੀਆਂ ਸਭ ਤੋਂ ਪੁਰਾਣੀਆਂ ਚੱਟਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਕੱਟੀਆਂ ਗਈਆਂ ਗੁਫਾਵਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ। ਇਸ ਸਥਾਨ ਨੂੰ ਧੰਕਗਿਰੀ ਦੇ ਨਾਮ ਨਾਲ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਲਗਭਗ 48 ਉੱਤਰ-ਪੱਛਮ ਦਿਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਜੂਨਾਗੜ੍ਹ ਤੋਂ ਕਿ.ਮੀ. ਪਹਾੜੀ ਦੇ ਪੱਛਮੀ ਪਾਸੇ ਤਿੰਨ ਥਾਂਵਾਂ ਹਨ। ਇੱਕ ਜਗ੍ਹਾ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਵੱਲ ਹੈ ਅਤੇ ਦੋ ਹੋਰ ਇਸਦੇ ਦੋਵੇਂ ਪਾਸੇ ਸਥਿਤ ਹਨ।
ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਵੱਲ ਮੂੰਹ ਕੀਤੇ ਹੋਏ ਸਥਾਨ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਜੈਨ ਮੂਰਤੀਆਂ ਕਯੋਤਸਰਜ ਅਤੇ ਧਿਆਨ ਮੁਦਰਾ ਵਿੱਚ ਹਨ। ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਮੁਕਤੀਦਾਤਾ ਮੂਰਤੀਆਂ ਵਿੱਚ ਤੀਰਥੰਕਰ ਦਾ ਸਪਸ਼ਟ ਗਿਆਨ ਜਾਂ ਪ੍ਰਤੀਕ ਨਹੀਂ ਹੈ ਪਰ ਐਚਡੀ ਸੰਕਲਿਆ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਇਹ ਚਿੱਤਰ ਰਿਸ਼ਭਨਾਥ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ।[3] ਜੀਨਾ ਦੇ ਦੋਵੇਂ ਪਾਸੇ ਦੋ ਛਿੱਲੜ ਧਾਰਕਾਂ ਨੂੰ ਦਰਸਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਜੀਨਾ ਇੱਕ ਸ਼ੇਰ ਦੇ ਸਿੰਘਾਸਨ ਜਾਂ ਸਿੰਘਾਸਨ 'ਤੇ ਬੈਠੀ ਹੈ। ਤੀਰਥੰਕਰ ਮੁਕਤੀਦਾਤਾਵਾਂ ਦੀਆਂ ਦੋ ਹੋਰ ਵਿਚੋਲਗੀ ਮੁਦਰਾ ਦੀਆਂ ਤਸਵੀਰਾਂ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦੋਵੇਂ ਪਾਸੇ ਦੋ ਛਿੱਲ ਵਾਲੇ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਚਿਹਰੇ 'ਤੇ ਸ਼ਾਂਤੀ ਅਤੇ ਸ਼ਾਂਤੀ ਹੈ। ਜੀਨਾ ਦੇ ਸਿਰ ਉੱਤੇ ਤਿੰਨ ਛੱਤਰੀਆਂ ਦਿਖਾਈਆਂ ਗਈਆਂ ਸਨ। ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਚਿੱਤਰ ਨੂੰ 16ਵੇਂ ਭਗਵਾਨ ਸ਼ਾਂਤੀਨਾਥ ਦੇ ਨਾਮ 'ਤੇ ਹਿਰਨ ਗਿਆਨ ਨਾਲ ਦਰਸਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ।
23ਵੇਂ ਤੀਰਥੰਕਰ ਪਾਰਸ਼ਵਨਾਥ ਦੀ ਇੱਕ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਰੱਖੀ ਗਈ ਤਸਵੀਰ ਨੂੰ ਕਯੋਤਸਰਗ ਮੁਦਰਾ ਵਿੱਚ ਦਰਸਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਜਿਸਦੇ ਸਰੀਰ ਦੇ ਸਮਾਨਾਂਤਰ ਲੰਬੇ ਅੰਗ ਹਨ ਅਤੇ ਕੋਬਰਾ ਹੁੱਡ ਛੱਤਰੀ ਵਾਲਾ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਜੈਨ ਯਕਸ਼ੀ ਅੰਬਿਕਾ ਦੀ ਇੱਕ ਤਸਵੀਰ ਵੀ ਉੱਕਰੀ ਹੋਈ ਹੈ ਜਿਸਦੀ ਬਾਂਹ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਬੱਚਾ ਹੈ ਅਤੇ ਦੂਜੀ ਵਿੱਚ ਅੰਬ ਦੀ ਕਲੀ ਹੈ। ਚੱਲ ਰਹੀ ਚਰਚਾ ਤੋਂ ਇਹ ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੈ ਕਿ ਧੈਂਕ ਗੁਫਾਵਾਂ ਜੈਨ ਧਰਮ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਹਨ ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਗੁਫਾਵਾਂ ਦੇ ਵਾਸੀ ਜੈਨ ਸਨ। ਬਰਗੇਸ ਨੇ ਧੈਂਕ ਗੁਫਾਵਾਂ ਦੀ ਤਾਰੀਖ ਬਾਰੇ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਦੱਸਿਆ ਪਰ ਵਿਦਵਾਨ ਐਚਡੀ ਸੰਕਲੀਆ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਜੈਨ ਮੂਰਤੀ ਕਲਾ ਦੀ ਸ਼ੈਲੀ ਅਤੇ ਮੂਰਤੀ-ਵਿਗਿਆਨ ਦੀ ਜਾਂਚ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਹ ਗੁਫਾਵਾਂ ਤੀਜੀ ਸਦੀ ਈਸਵੀ ਦੀਆਂ ਮੰਨੀਆਂ ਜਾ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਹ ਗੁਫਾ ਸ਼ਵੇਤਾੰਬਰ ਜੈਨ ਨੂੰ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
ਨੇੜੇ ਹੀ ਗੁਫਾਵਾਂ ਦਾ ਦੂਜਾ ਸਮੂਹ ਹੈ ਜਿਸਨੂੰ ਝੁਨਝੁਰੀਝਰ ਗੁਫਾਵਾਂ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਛੋਟੇ ਚੱਟਾਨਾਂ ਦੇ ਕੱਟੇ ਹੋਏ ਕਮਰੇ ਅਤੇ ਪੱਕੀਆਂ ਇੱਟਾਂ ਦੇ ਥੰਮ੍ਹ ਹਨ।
ਹਵਾਲੇ
[ਸੋਧੋ]- ↑ Archaeological Survey of India, Vadodara Circle. "Dhank Caves". Archaeological Survey of India. Archived from the original on 2 December 2013. Retrieved 1 December 2013.
- ↑ . Cambridge.
{{cite book}}: Missing or empty|title=(help) - ↑ Sankalia, H. D. (1938). "The Earliest Jain Sculptures in Kāthiāwār". Journal of the Royal Asiatic Society of Great Britain and Ireland. 70 (3): 426–430. doi:10.1017/S0035869X00077844. JSTOR 25201741.
ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ
[ਸੋਧੋ]
Dhanks Caves ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਮੀਡੀਆ ਵਿਕੀਮੀਡੀਆ ਕਾਮਨਜ਼ ਉੱਤੇ ਹੈ
