ਧੇਨੁਕਾ (ਰਾਗਾ)

ਧੇਨੁਕਾ (ਬੋਲਣ 'ਚ ਢੇਨੁਕਾ) ਕਰਨਾਟਕੀ ਸੰਗੀਤ (ਦੱਖਨੀ ਭਾਰਤੀ ਸੰਗੀਤ ਦਾ ਸੰਗੀਤਕ ਪੈਮਾਨਾ) ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਰਾਗ (ਸੰਗੀਤਕ ਸਕੇਲ) ਹੈ। ਇਹ ਕਰਨਾਟਕੀ ਸੰਗੀਤ ਦੀ 72 ਮੇਲਾਕਾਰਤਾ ਰਾਗ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਵਿੱਚ 9ਵਾਂ ਮੇਲਾਕਾਰਤਾ ਰਾਗਾ ਹੈ।

ਇਸ ਨੂੰ ਕਰਨਾਟਕੀ ਸੰਗੀਤ ਦੇ ਮੁਥੁਸਵਾਮੀ ਦੀਕਸ਼ਿਤਰ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਧੂਨੀਬਿਨਸ਼ਡਜਮ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਬਣਤਰ ਅਤੇ ਲਕਸ਼ਨ

ਇਹ ਦੂਜੇ ਚੱਕਰ ਨੇਤਰ ਵਿੱਚ ਤੀਜਾ ਰਾਗ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਨਾਮ ਨੇਤਰ-ਗੋ ਹੈ। ਇਸ ਰਾਗ ਦੀ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਸੁਰ ਸੰਗਤੀ ਸਾ ਰੀ ਗਾ ਮਾ ਪਾ ਧਾ ਨੀ ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਆਰੋਹਣ-ਅਵਰੋਹਣ (ਚਡ਼੍ਹਦੇ ਅਤੇ ਉਤਰਦੇ ਪੈਮਾਨੇ) ਦੀ ਬਣਤਰ ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੇ ਅਨੁਸਾਰ ਹੈ I (ਹੇਠਾਂ ਸੰਕੇਤ ਅਤੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਵੇਰਵਿਆਂ ਲਈ ਕਰਨਾਟਕੇਆਇ ਸੰਗੀਤ ਵਿੱਚ ਸਵਰ ਵੇਖੋ):

ਅਰੋਹਣਃ ਸ ਰੇ1 ਗ2 ਮ1 ਪ ਧ1 ਨੀ3 ਸੰ [a]
ਅਵਰੋਹਣਃ ਸੰ ਨੀ3 ਧ1 ਪ ਮ1 ਗ2 ਰੇ1 ਸ [b]

(ਸ਼ੁੱਧ ਰਿਸ਼ਭਮ, ਸਾਧਾਰਣ ਗੰਧਾਰਮ, ਸ਼ੁੱਧ ਮੱਧਮਮ, ਸ਼ੁੱਧਾ ਧੈਵਤਮ, ਕਾਕਲੀ ਨਿਸ਼ਾਦਮ)

ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਇਹ ਇੱਕ ਮੇਲਾਕਾਰਤਾ ਰਾਗ ਹੈ, ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਅਨੁਸਾਰ ਇਹ ਇੱਕ ਸੰਪੂਰਨਾ ਰਾਗ ਹੈ ਜਿਸ ਦਾ ਮਤਲਬ ਹੈ ਕੀ ਓਹ ਰਾਗ ਜਿਸ ਦੇ ਆਰੋਹ-ਅਵਰੋਹ (ਚਡ਼੍ਹਦੇ ਅਤੇ ਉਤਰਦੇ ਪੈਮਾਨੇ) ਵਿੱਚ ਸੱਤ ਸੁਰ ਲਗਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਸ਼ੁਭਪੰਤੁਵਰਾਲੀ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਸ਼ੁੱਧ ਮੱਧਯਮ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ 45ਵਾਂ ਮੇਲਾਕਾਰਤਾ ਹੈ।

ਅਸਮਪੂਰਨ ਮੇਲਾਕਾਰਤਾ

ਧੂਨੀਬਿਨਸ਼ਡਜਮ ਵੈਂਕਟਮਾਖਿਨ ਦੁਆਰਾ ਸੰਕਲਿਤ ਮੂਲ ਸੂਚੀ ਵਿੱਚ 9ਵਾਂ ਮੇਲਾਕਾਰਤਾ ਹੈ। ਪੈਮਾਨੇ ਵਿੱਚ ਵਰਤੇ ਗਏ ਸੁਰ ਧੇਨੁਕਾ ਦੇ ਨਾਲ ਮਿਲਦੇ ਜੁਲਦੇ ਹਨ।

ਜਨਯ ਰਾਗਮ

ਧੇਨੁਕਾ ਵਿੱਚ ਇਸ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਕੁਝ ਜਨਯ ਰਾਗਮ (ਉਤਪੰਨ ਸਕੇਲ) ਹਨ। ਢੇਨੁਕਾ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਰਾਗਾਂ ਦੀ ਪੂਰੀ ਸੂਚੀ ਲਈ ਜਨਯ ਰਾਗਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ਵੇਖੋ।

ਰਚਨਾਵਾਂ

ਤਿਆਗਰਾਜ ਦੁਆਰਾ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਤੇਲਿਆਲ-ਏਰੂ ਆਰ. ਏ. ਐੱਮ. ਏ. ਸੰਗੀਤ ਸਮਾਰੋਹਾਂ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਡਾ. ਐਮ. ਬਾਲਾਮੁਰਲੀਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਦੁਆਰਾ ਰਚਿਆ ਗਿਆ ਰਾਵਈਆ ਰਾਮ

ਫ਼ਿਲਮੀ ਗੀਤ

ਭਾਸ਼ਾਃ ਤਮਿਲ

ਗੀਤ.	ਫ਼ਿਲਮ	ਸੰਗੀਤਕਾਰ	ਗਾਇਕ
ਅੱਟੁਵਿਥਥਲ ਯਾਰੋਰੂਵਰ	ਅਵੰਧਨ ਮਨੀਧਨ	ਐਮ. ਐਸ. ਵਿਸ਼ਵਨਾਥਨ	ਟੀ. ਐਮ. ਸੁੰਦਰਰਾਜਨ
ਯੇਨ ਸੋਗਾ ਕਡ਼ਹਾਈਏ	ਥੂਰਲ ਨਿੰਨੂ ਪੋਚਚੂ	ਇਲੈਅਰਾਜਾ	ਮਲੇਸ਼ੀਆ ਵਾਸੁਦੇਵਨ, ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਾਮੂਰਤੀ
ਰੋਜਾ ਪੂੰਥੋਤਮ	ਕੰਨੂਕੁਲ ਨੀਲਵੂ		ਪੀ. ਉੱਨੀ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਨ, ਅਨੁਰਾਧਾ ਸ਼੍ਰੀਰਾਮ
ਕਦਲ ਰਾਗਮਮ	ਇੰਦਰਾ ਚੰਦੀਰਨ		ਮਾਨੋ, ਕੇ. ਐਸ. ਚਿਤਰਾ
ਮੱਲੀਗਾਈ ਪੂ ਕੈਥਿਲੀਲੇ	ਐਨੇ ਪੇਠਾ ਰਾਸਾ		ਮਾਨੋ
ਰਥੀਰੀ ਨੇਰਮ ਰੈਲਾਡੀ ਓਰਮ	ਬਰਾਮਾ		ਐੱਸ. ਪੀ. ਬਾਲਾਸੁਬਰਾਮਨੀਅਮ, ਐੱਸ ਜਾਨਕੀਐੱਸ. ਜਾਨਕੀ
ਮਾਇਓਨਾ	ਮਾਇਓਨ		ਰੰਜਨੀ-ਗਾਇਤਰੀ
ਉਨਨੋਦਾ ਨਾਦਾਨਥਾ	ਵਿਦੁਤਲਾਈ ਭਾਗ 1		ਧਨੁਸ਼, ਅਨੰਨਿਆ ਭੱਟਅਨਨਿਆ ਭੱਟ
ਉਥਯਾ ਗੀਤਮ ਪਡੂਵੇਨ	ਉੱਤਿਆ ਗੀਤਮ	ਇਲੈਅਰਾਜਾ	ਐੱਸ. ਪੀ. ਬਾਲਾਸੁਬਰਾਮਨੀਅਮ

ਸਬੰਧਤ ਰਾਗਮ

ਇਹ ਭਾਗ ਇਸ ਰਾਗ ਦੇ ਸਿਧਾਂਤਕ ਅਤੇ ਵਿਗਿਆਨਕ ਪਹਿਲੂ ਨੂੰ ਕਵਰ ਕਰਦਾ ਹੈ।

ਧੇਨੁਕਾ ਦੇ ਸੁਰ ਜਦੋਂ ਗ੍ਰਹਿ ਭੇਦਮ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਾਲ ਤਬਦੀਲ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਤਾਂ 3 ਹੋਰ ਮੇਲਾਕਾਰਤਾ ਰਾਗਮ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਅਰਥਾਤ, ਸ਼ੰਮੁਖਪ੍ਰਿਆ, ਚਿੱਤਰਮਬਾਡ਼ੀ ਅਤੇ ਸ਼ੂਲਿਨੀ ਗ੍ਰਹਿ ਭੇਦਮ, ਰਾਗਮ ਵਿੱਚ ਸ਼ਡਜਮ ਨੂੰ ਅਗਲੇ ਸੁਰ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਅਨੁਸਾਰੀ ਸੁਰ ਆਵਿਰਤੀ ਨੂੰ ਇੱਕੋ ਜਿਹਾ ਰੱਖਣ ਲਈ ਚੁੱਕਿਆ ਗਿਆ ਕਦਮ ਹੈ।

ਨੋਟਸ

ਹਵਾਲੇ