ਨਾਗਾਨੰਦਿਨੀ ਰਾਗਮ
ਨਾਗਾਨੰਦਿਨੀ (ਉਚਾਰਨ ਨਾਗਾ + ਨੰਦਿਨੀ-ਧੀ (ਨਾਗਾ/ਪਹਾੜ ਦੀ ਨੰਦਿਨੀ ਭਾਵ ਪਾਰਵਤੀ) ਕਰਨਾਟਕੀ ਸੰਗੀਤ ਵਿੱਚ ਸੰਗੀਤਕ ਸਕੇਲ (ਦੱਖਣੀ ਭਾਰਤੀ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤ) ਇੱਕ ਰਾਗਮ ਹੈ। ਇਹ ਕਰਨਾਟਕੀ ਸੰਗੀਤ ਦੀ 72ਵੀਂ ਮੇਲਾਕਾਰਤਾ ਰਾਗ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਵਿੱਚ 30ਵਾਂ ਮੇਲਾਕਾਰਤਾ ਰਾਗਾ ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ ਕਰਨਾਟਕੀ ਸੰਗੀਤ ਦੇ ਮੁਥੁਸਵਾਮੀ ਦੀਕਸ਼ਿਤਰ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਨਾਗਭਰਣਮ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਬਣਤਰ ਅਤੇ ਲਕਸ਼ਨ
[ਸੋਧੋ]
ਇਹ 5ਵੇਂ ਚੱਚੱਕਰ ਬਾਨਾ ਵਿੱਚ 6ਵਾਂ ਰਾਗ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਨਾਮ ਬਾਨਾ-ਸ਼ਾ ਹੈ। ਇਸ ਰਾਗ ਦੀ ਯਾਦਗਾਰੀ ਸੁਰ ਸੰਗਤੀ ਸਾ ਰੀ ਗੁ ਮਾ ਪਾ ਧੁ ਨੂੰ ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਆਰੋਹਣ-ਅਵਰੋਹਣ (ਚਡ਼੍ਹਦੇ ਅਤੇ ਉਤਰਦੇ ਪੈਮਾਨੇ) ਦੀ ਬਣਤਰ ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੇ ਅਨੁਸਾਰ ਹੈ (ਹੇਠਾਂ ਸੰਕੇਤ ਅਤੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਵੇਰਵਿਆਂ ਲਈ ਕਰਨਾਟਕ ਸੰਗੀਤ ਵਿੱਚ ਸਵਰ ਵੇਖੋ):
- ਅਰੋਹਣ: ਸ ਰੇ2 ਗ3 ਮ1 ਪ ਧ3 ਨੀ3 ਸੰ [a]
- ਅਵਰੋਹਣਃ ਸੰ ਨੀ3 ਧ3 ਪ ਮ1 ਗ3 ਰੇ2 ਸ [b]
ਪੈਮਾਨੇ ਵਿੱਚ ਚੱਤੁਸ੍ਰੁਥੀ ਰਿਸ਼ਭਮ, ਅੰਤਰ ਗੰਧਾਰਮ, ਸ਼ੁੱਧ ਮੱਧਮਮ, ਸ਼ਤਸ੍ਰੁਥੀ ਧੈਵਤਮ, ਕਾਕਲੀ ਨਿਸ਼ਾਦਮ ਨੋਟਸ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ।
ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਇਹ ਇੱਕ ਮੇਲਾਕਾਰਤਾ ਰਾਗ ਹੈ, ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਅਨੁਸਾਰ ਇਹ ਇੱਕ ਸੰਪੂਰਨਾ ਰਾਗ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਰਾਗ ਦੇ ਆਰੋਹ ਅਵਰੋਹ (ਚਡ਼੍ਹਦੇ ਅਤੇ ਉਤਰਦੇ ਪੈਮਾਨੇ) ਵਿੱਚ ਸੱਤ ਸੁਰ ਲਗਦੇ ਹਨ। ਇਹ 66ਵੇਂ ਮੇਲਾਕਾਰਤਾ ਚਿੱਤਰਮਬਾਡ਼ੀ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਸ਼ੁੱਧ ਮੱਧਯਮ ਹੈ।
ਜਨਯ ਰਾਗਮ
[ਸੋਧੋ]ਨਾਗਾਨੰਦਿਨੀ ਦੇ ਕੁੱਝ ਛੋਟੇ ਜਨਯ ਰਾਗ (ਉਤਪੰਨ ਸਕੇਲ) ਇਸ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਨਾਗਾਨੰਦਿਨੀ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਸਾਰੇ ਰਾਗਾਂ ਲਈ ਜਨਯ ਰਾਗਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ਵੇਖੋ।
ਰਚਨਾਵਾਂ
[ਸੋਧੋ]ਨਾਗਾਨੰਦਿਨੀ ਦੀਆਂ ਕੁਝ ਰਚਨਾਵਾਂ ਇਹ ਹਨਃ
- ਮੁਥੂਸਵਾਮੀ ਦੀਕਸ਼ਿਤਰ ਦੁਆਰਾ ਨਾਗਭਰਣਮ
- ਤਿਆਗਰਾਜ ਦੁਆਰਾ ਸੱਤਲੇਨੀ ਦੀਨਾਮੂ
- ਡਾ. ਐਮ. ਬਾਲਾਮੁਰਲੀਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਦੁਆਰਾ ਦਕਸ਼ਾਯਨੀ ਰਕਸ਼ਮਮ
ਸਬੰਧਤ ਰਾਗਮ
[ਸੋਧੋ]ਇਹ ਭਾਗ ਇਸ ਰਾਗ ਦੇ ਸਿਧਾਂਤਕ ਅਤੇ ਵਿਗਿਆਨਕ ਪਹਿਲੂ ਨੂੰ ਕਵਰ ਕਰਦਾ ਹੈ।
ਜਦੋਂ ਨਾਗਾਨੰਦਿਨੀ ਦੇ ਨੋਟਾਂ ਨੂੰ ਗ੍ਰਹਿ ਭੇਦਮ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਾਲ ਤਬਦੀਲ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ 2 ਹੋਰ ਛੋਟੇ ਮੇਲਾਕਾਰਤਾ ਰਾਗ, ਭਾਵਪ੍ਰਿਆ ਅਤੇ ਵਾਗਧੀਸ਼ਵਰੀ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਗ੍ਰਹਿ ਭੇਦਮ, ਰਾਗ ਵਿੱਚ ਸ਼ਡਜਮ ਨੂੰ ਅਗਲੇ ਸੁਰ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਅਨੁਸਾਰੀ ਨੋਟ ਆਵਿਰਤੀ ਨੂੰ ਇੱਕੋ ਜਿਹਾ ਰੱਖਣ ਲਈ ਚੁੱਕਿਆ ਗਿਆ ਕਦਮ ਹੈ। ਹੋਰ ਵੇਰਵਿਆਂ ਅਤੇ ਇੱਕ ਉਦਾਹਰਣ ਲਈ ਨਾਗਾਨੰਦਿਨੀ ਉੱਤੇ ਗ੍ਰਹਿ ਭੇਦ ਵੇਖੋ।
ਨੋਟਸ
[ਸੋਧੋ]ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ
[ਸੋਧੋ]ਹਵਾਲੇ
[ਸੋਧੋ]
Compositions
[ਸੋਧੋ]ਨਾਗਾਨੰਦਿਨੀ ਰਾਗ ਵਿੱਚ ਰਚੀਆਂ ਗਈਆਂ ਕੁਝ ਬੰਦਿਸ਼ਾਂ ਹੇਠ ਦਿੱਤੇ ਅਨੁਸਾਰ ਹਨਃ
- ਮੁਥੂਸਵਾਮੀ ਦੀਕਸ਼ਿਤਰ ਦੁਆਰਾ ਰਚੀ ਗਈ ਬੰਦਿਸ਼ -ਨਾਗਭਰਣਮ
- ਤਿਆਗਰਾਜ ਦੁਆਰਾ ਰਚੀ ਗਈ ਬੰਦਿਸ਼ -ਸੱਤਲੇਨੀ ਦੀਨਾਮੂ
- ਡਾ. ਐਮ. ਬਾਲਾਮੁਰਲੀਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਦੁਆਰਾ ਰਚੀ ਗਈ ਬੰਦਿਸ਼ -ਦਕਸ਼ਾਯਨੀ ਰਕਸ਼ਮਮ