ਪੂਰਬੀ ਈਰਾਨੀ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ
ਪੂਰਬੀ ਈਰਾਨੀ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਈਰਾਨੀ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਉਪ-ਸਮੂਹ ਹੈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮੱਧ ਈਰਾਨੀ ਯੁੱਗ (ਚੌਥੀ ਸਦੀ ਈਸਾ ਪੂਰਵ ਤੋਂ 9ਵੀਂ ਸਦੀ ਈਸਵੀ) ਦੌਰਾਨ ਜਨਮ ਲਿਆ। ਅਵੇਸਤਾਨ ਭਾਸ਼ਾ ਨੂੰ ਅਕਸਰ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਪੂਰਬੀ ਈਰਾਨੀ ਭਾਸ਼ਾ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਮੱਧ-ਯੁੱਗ ਦੀਆਂ ਪੱਛਮੀ ਈਰਾਨੀ ਬੋਲੀਆਂ ਦੇ ਉਲਟ, ਮੱਧ-ਯੁੱਗ ਦੀਆਂ ਪੂਰਬੀ ਈਰਾਨੀ ਉਪਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਸ਼ਬਦ-ਅੰਤਿਮ ਉਚਾਰਖੰਡਾਂ ਨੂੰ ਸੰਭਾਲ਼ ਕੇ ਰੱਖਦੀਆਂ ਹਨ।
ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਜੀਵਤ ਪੂਰਬੀ ਈਰਾਨੀ ਭਾਸ਼ਾ ਪਸ਼ਤੋ ਹੈ, ਜਿਸ ਦੇ ਅਫਗਾਨਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਆਮੂ ਨਦੀ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਸਿੰਧ ਨਦੀ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ 8 ਕਰੋੜ ਬੋਲਣ ਵਾਲੇ ਹਨ। ਦੂਸਰੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਜੀਵਤ ਪੂਰਬੀ ਈਰਾਨੀ ਭਾਸ਼ਾ ਓਸੇਟਿਕ ਹੈ, ਜਿਸ ਦੇ ਲਗਭਗ 600,000 ਬੋਲਣ ਵਾਲੇ ਓਸੇਟੀਆ ( ਜਾਰਜੀਆ ਅਤੇ ਰੂਸ ਵਿਚਕਾਰ ਵੰਡੇ ਹੋਏ) ਹਨ। ਪੂਰਬੀ ਈਰਾਨੀ ਉਪ ਸਮੂਹ ਦੀਆਂ ਬਾਕੀ ਸਾਰੀਆਂ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿੱਚ 200,000 ਤੋਂ ਘੱਟ ਬੋਲਣ ਵਾਲ਼ੇ ਹਨ।
ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਜੀਵਤ ਪੂਰਬੀ ਈਰਾਨੀ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਇੱਕ ਨਾਲ਼ ਜੁੜੇ ਹੋਏ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਬੋਲੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ: ਦੱਖਣੀ ਅਤੇ ਪੂਰਬੀ ਅਫਗਾਨਿਸਤਾਨ ਅਤੇ ਪੱਛਮੀ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਨਾਲ ਲੱਗਦੇ ਹਿੱਸੇ; ਪੂਰਬੀ ਤਜ਼ਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਬਦਖਸ਼ਾਨ ਪਹਾੜੀ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰ ਖੇਤਰ ; ਅਤੇ ਪੱਛਮੀ ਚੀਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਿਨਜਿਆਂਗ ਉਇਗ਼ਰ ਆਟੋਨੋਮਸ ਖੇਤਰ ਦੇ ਪੱਛਮੀ ਹਿੱਸੇ। ਕਾਫੀ ਅਲੱਗ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਦੋ ਜੀਵਤ ਮੈਂਬਰ ਹਨ: ਉੱਤਰ-ਪੱਛਮੀ ਤਾਜਿਕਸਤਾਨ ਦੀ ਯਾਗ਼ਨੋਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ( ਸੋਗਦੀਨ ਤੋਂ ਉੱਤਰੀ); ਅਤੇ ਕਾਕੇਸ਼ਸ ਦੀ ਓਸੈਟਿਕ ਭਾਸ਼ਾ ( ਸਾਇਥੋ-ਸਰਮੇਟੀਅਨ ਤੋਂ ਉੱਤਰੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਲਈ ਇਸਦੇ ਸਥਾਨ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਪੂਰਬੀ ਈਰਾਨੀ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਵਿੱਚ ਰੱਖੀ ਗਈ ਹੈ)। ਇਹ ਉਸ ਵਿਆਪਕ ਨਸਲੀ-ਭਾਸ਼ਾਈ ਨਿਰੰਤਰਤਾ ਦੇ ਬਚੇ ਹੋਏ ਹਿੱਸੇ ਹਨ ਜੋ ਮੱਧ ਏਸ਼ੀਆ, ਕਾਕੇਸ਼ਸ ਦੇ ਕੁਝ ਹਿੱਸਿਆਂ, ਪੂਰਬੀ ਯੂਰਪ ਅਤੇ ਪੱਛਮੀ ਏਸ਼ੀਆ ਵਿੱਚ ਈਸਾ ਪੂਰਵ ਇੱਕ ਹਜ਼ਾਰ ਸਾਲ ਦੇ ਅਰਸੇ ਵਿੱਚ ਫੈਲੀ ਹੋਈ ਸੀ - ਜਿਸਨੂੰ ਸਿਥੀਆ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਪੂਰਬੀ ਯੂਰਪ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਾਲ ਪੂਰਬੀ ਈਰਾਨੀ ਪਰੰਪਰਾ ਚੌਥੀ ਸਦੀ ਈਸਵੀ ਤੱਕ, ਸਿਥੀਅਨਾਂ ਦੇ ਉੱਤਰਾਧਿਕਾਰੀ, ਅਰਥਾਤ ਸਰਮਤੀਅਨਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਜਾਰੀ ਰਹੀ।
ਇਹ ਵੀ ਵੇਖੋ
[ਸੋਧੋ]- ਪੱਛਮੀ ਈਰਾਨੀ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ
- ਦਰੀ (ਪੂਰਬੀ ਫ਼ਾਰਸੀ), ਇੱਕ ਪੱਛਮੀ ਈਰਾਨੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੀ ਇੱਕ ਉਪਭਾਸ਼ਾ, ਨਾਮ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ
- ਸਾਕਨ ਭਾਸ਼ਾ