ਪੰਚਮ (ਸੁਰ)

ਪੰਚਮ (ਪ)

ਸੁਰ ਪੰਚਮ (ਪ) ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਸੰਗੀਤ ਅਤੇ ਕਾਰਨਾਟਿਕੀ ਸੰਗੀਤ ਦੇ ਸੱਤ ਸੁਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਪੰਜਵਾਂ ਸੁਰ ਹੈ। ਪੰਚਮ ਅੱਖਰ ਪ ਦਾ ਲੰਮਾ ਰੂਪ ਹੈ। ਉਚਾਰਖੰਡ ਗਾਉਂਦੇ ਸਮੇਂ ਉਚਾਰਨ ਵਿੱਚ ਸਰਲਤਾ ਲਈ, ਪੰਚਮ ਨੂੰ ਪ (ਨੋਟੇਸ਼ਨ - ਪੀ) ਵਜੋਂ ਉਚਾਰਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਦੇਵਨਾਗਰੀ ਲਿਪੀ ਵਿੱਚ ਇਸਨੂੰ ਪੰਚਮ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਵੇਰਵੇ

ਸੁਰ ਪੰਚਮ (ਪ)ਸੁਰ ਪੰਚਮ (ਪ) ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਅਤੇ ਭਾਰਤੀ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤ ਵਿੱਚ ਇਸਦੀ ਮਹੱਤਤਾ ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਹੈ :

• ਸੁਰ ਪੰਚਮ (ਪ) ਸੱਤਾਂ ਸੁਰਾਂ ਦੀ ਸਰਗਮ ਵਿੱਚ ਪੰਜਵਾਂ ਸੁਰ ਹੈ।
• ਸੁਰ ਪੰਚਮ (ਪ) ਸੁਰ ਮੱਧਯਮ (ਮ) ਦਾ ਤੁਰੰਤ ਅਗਲਾ ਸੁਰ ਹੈ।
• ਸੁਰ ਪੰਚਮ (ਪ) ਕਦੇ ਕੋਮਲ ਜਾਂ ਤੀਵ੍ਰ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ
• ਇਹ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸੁਰ ਸ਼ਡਜ(ਸ) ਮੂਲ ਸੁਰ ਹੈ ਜਿਸ ਤੋਂ ਬਾਕੀ ਸਾਰੇ 6 ਸੁਰ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਸ਼ਡਜ ਸ਼ਬਦ ਨੂੰ ਤੋੜਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਸਾਨੂੰ ਮਿਲਦਾ ਹੈ, ਸ਼ਡ ਅਤੇ ਜਾ। ਭਾਵ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਵਿਚ ਸ਼ਡ 6 ਹੈ ਅਤੇ ਜਾ 'ਜਨਮ ਦੇਣਾ' ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਮੂਲ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਅਨੁਵਾਦ ਹੈ :

 षड् - 6, ज -जन्म. Therefore it collectively means giving birth to the other six notes of the music.

ਇਸ ਲਈ ਸੁਰ ਪੰਚਮ (ਪ) ਸੁਰ ਸ਼ਡਜ (ਸ) ਤੋਂ ਬਣਿਆ ਹੈ।

• ਸੁਰ ਪੰਚਮ (ਪ) ਦੀ ਥਿਰਕਣ(ਫ੍ਰਿਕ਼ੁਏਂਸੀ) 360 ਹਰਟਜ਼ ਹੈ।
• ਸੱਤ ਸੁਰਾਂ ਦੀ ਥਿਰਕਣ(ਫ੍ਰਿਕ਼ੁਏਂਸੀ) ਵੀ ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਹੈ-
• ਸੁਰ ਸ਼ਡਜ (ਸ) ਦੀ ਥਿਰਕਣ(ਫ੍ਰਿਕ਼ੁਏਂਸੀ) 240 ਹਰਟਜ਼
• ਸੁਰ ਰਿਸ਼ਭ (ਰੇ) ਦੀ ਥਿਰਕਣ(ਫ੍ਰਿਕ਼ੁਏਂਸੀ) 270 ਹਰਟਜ਼
• ਸੁਰ ਗੰਧਾਰ (ਗ) ਦੀ ਥਿਰਕਣ(ਫ੍ਰਿਕ਼ੁਏਂਸੀ) 300 ਹਰਟਜ਼
• ਸੁਰ ਮਧ੍ਯਮ (ਮ) ਦੀ ਥਿਰਕਣ(ਫ੍ਰਿਕ਼ੁਏਂਸੀ) 320 ਹਰਟਜ਼
• ਸੁਰ ਪੰਚਮ (ਪ) ਦੀ ਥਿਰਕਣ(ਫ੍ਰਿਕ਼ੁਏਂਸੀ) 360 ਹਰਟਜ਼
• ਸੁਰ ਧੈਵਤ (ਧ) ਦੀ ਥਿਰਕਣ(ਫ੍ਰਿਕ਼ੁਏਂਸੀ) 400 ਹਰਟਜ਼
• ਸੁਰ ਨਿਸ਼ਾਦ(ਨੀ) ਦੀ ਥਿਰਕਣ(ਫ੍ਰਿਕ਼ੁਏਂਸੀ)450 ਹਰਟਜ਼
• ਤਾਰ ਸਪਤਕ ਦੇ ਸੁਰ ਸ਼ਡਜ(ਸੰ) ਦੀ ਥਿਰਕਣ(ਫ੍ਰਿਕ਼ੁਏਂਸੀ)480......(ਇਤਿਆਦਿ)

ਸੁਰ ਪੰਚਮ ਦੀਆਂ 4 ਸ਼ਰੁਤੀਆਂ ਹਨ।

ਸੁਰ ਸ਼ਡਜ (ਸ) ਅਤੇ ਸੁਰ ਪੰਚਮ (ਪ) ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਬਾਕੀ ਸਾਰੇ ਸੁਰ ਕੋਮਲ ਜਾਂ ਤੀਵ੍ਰ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ ਪਰ ਸੁਰ ਸ ਅਤੇ ਪ ਹਮੇਸ਼ਾ ਸ਼ੁੱਧ ਸੁਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਅਤੇ ਇਸ ਲਈ ਸੁਰ ਸ ਅਤੇ ਪ ਨੂੰ ਅਚਲ ਸੁਰ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਸੁਰ ਅਪਣੀ ਅਸਲ ਸਥਿਤੀ ਤੋਂ ਨਹੀਂ ਹਿੱਲਦੇ। ਸੁਰ ਰੇ, ਗ, ਮ, ਧ, ਨੀ ਨੂੰ ਚਲ ਸੁਰ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਸੁਰ ਆਪਣੀ ਮੂਲ ਸਥਿਤੀ ਤੋਂ ਚਲੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।

ਸ, ਰੇ, ਗ, ਮ, ਪ, ਧ, ਨੀ - ਸ਼ੁੱਧ ਸੁਰ

ਰੇ, ਗ, ਧ, ਨੀ - ਕੋਮਲ ਸੁਰ

ਮ - ਤੀਵ੍ਰ ਸੁਰ

• ਓਹ ਰਾਗ ਜਿੱਥੇ ਸੁਰ ਪੰਚਮ(ਪ) ਵਾਦੀ ਸੁਰ ਹੈ - ਰਾਗ ਨਟ ਭੈਰਵ, ਆਦਿ। ਰਾਗ ਜਿੱਥੇ ਸੁਰ ਪੰਚਮ(ਪ) ਸੰਵਾਦੀ ਸੁਰ ਹੈ - ਰਾਗ ਬ੍ਰਿੰਦਬਨੀ ਸਾਰੰਗ, ਆਦਿ।
• ਕਲਪਨਾਤਮਕ ਤੌਰ 'ਤੇ, ਪ ਨੂੰ ਪ੍ਰਜਾ, ਪ੍ਰਜਾ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਤਿੰਨ ਮੁੱਖ ਦੇਵਤਿਆਂ, ਬ੍ਰਹਮਾ, ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਅਤੇ ਸ਼ਿਵ ਨੇ ਪਹਿਲਾਂ ਸਾਕਾਰ ਭਰਮ (ਸ) ਬਣਾਇਆ ਅਤੇ ਫਿਰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਤਿੰਨਾਂ ਦੇਵਤਿਆਂ ਨੇ ਰਿਸ਼ੀਮੁਨੀ ਭਾਵ ਰੇ ਨੂੰ ਬਣਾਇਆ ਅਤੇ ਫਿਰ ਗਾਉਣ ਲਈ ਗੰਧਰਵ ਬਣਾਏ ਗਏ ਸਨ। ਅਤੇ ਫਿਰ ਭਗਵਾਨ ਇੰਦਰ ਜਾਂ ਰਾਜਾ ਇੰਦਰ ਭਾਵ ਮਹੀਪਾਲ ਦੀ ਰਚਨਾ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਇੱਕ ਵਾਰ ਜਦੋਂ ਮਹੀਪਾਲ (ਰਾਜਾ) ਜਾਂ ਰਾਜਾ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਤਾਂ ਪ੍ਰਜਾ ਜਾਂ ਆਮ ਨਾਗਰਿਕ ਜਾਂ ਲੋਕ ਬਣਾਏ ਗਏ। ਪ ਨੂੰ ਪਰਜਾ ਜਾਂ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਪ ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ ਦਰਸਾਉਣ ਲਈ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ।
• ਪੰਚਮ ਨੂੰ ਕੋਇਲ ਦੀ ਕੂਕ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਇਆ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
• ਪੰਚਮ ਦਾ ਸਬੰਧ ਸ਼ਨੀ ਗ੍ਰਹਿ ਨਾਲ ਹੈ।
• ਪੰਚਮ ਦਾ ਸਬੰਧ ਨੀਲੇ ਜਾਂ ਕਾਲੇ ਰੰਗ ਨਾਲ ਹੈ।

ਇਹ ਵੀ ਵੇਖੋ

• ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤ ਵਿੱਚ ਰਾਗਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ
• ਰਿਸ਼ਭ (ਰੇ)
• ਗੰਧਾਰ (ਗ)
• ਮੱਧਮ (ਮ)
• ਧੈਵਤ (ਧ)
• ਨਿਸ਼ਾਦ (ਨੀ)
• ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤ ਵਿੱਚ ਰਾਗਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ
• ਰਿਸ਼ਭ (ਮੁੜ)
• ਗੰਧਾਰ (ਗਾ)
• ਮੱਧਮ (ਮਾ)
• ਧੈਵਤ (ਧਾ)
• ਨਿਸ਼ਾਦ (ਨੀ)

ਵਿਸਤਾਰ

ਸੁਰ ਪੰਚਮ(ਪ) ਅਤੇ ਭਾਰਤੀ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤ ਵਿੱਚ ਇਸ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ :

• ਪੰਚਮ(ਪ), ਸਪਤਕ ਵਿੱਚ ਪੰਜਵਾਂ ਸੁਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
• ਪੰਚਮ ਮੱਧਯਮ(ਮ) ਦਾ ਤੁਰੰਤ ਅਗਲਾ ਸੁਰ ਹੈ।
• ਪੰਚਮ(ਪ) ਕਦੇ ਵੀ ਕੋਮਲ ਜਾਂ ਤੀਵ੍ਰ ਸੁਰ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ।
• ਇਹ ਮੰਨਿਆਂ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸ਼ਡਜ ਮੂਲ ਸਵਰ ਹੈ ਜਿਸ ਤੋਂ ਬਾਕੀ ਸਾਰੇ 6 ਸਵਰ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਸ਼ਡਜ ਸ਼ਬਦ ਨੂੰ ਤੋੜਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਸਾਨੂੰ ਮਿਲਦਾ ਹੈ, ਸ਼ਡ ਅਤੇ ਜ। ਇਸ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਕਿ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਵਿੱਚ ਸ਼ਡ 6 ਹੈ ਅਤੇ ਜਾ 'ਜਨਮ ਦੇਣਾ' ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਮੂਲ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਅਨੁਵਾਦ ਹੈਃ

 ਸ਼ਡ-6, ਜ-ਜਨਮ. ਇਸ ਲਈ ਇਸ ਦਾ ਸਮੂਹਿਕ ਅਰਥ ਹੈ ਸੰਗੀਤ ਦੇ ਹੋਰ ਛੇ ਸੁਰਾਂ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦੇਣਾ।

ਇਸ ਲਈ ਸੁਰ ਪ ਸ਼ਡਜ ਤੋਂ ਬਣਿਆ ਹੈ।

• ਪੰਚਮ ਦੀ ਥਿਰਕਣ 360 ਹਰਟਜ਼ ਹੈ।  ਸੱਤ ਸੁਰਾਂ ਦੀ ਆਵਿਰਤੀ ਵੀ ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਹੈਃ ਸ 240 ਹਰਟਜ਼,ਰੇ 270 ਹਰਟਜ਼. ਗ 300 ਹਰਟਜ਼,ਮ 320 ਹਰਟਜ਼; ਪ 360 ਹਰਟਜ਼ ਅਤੇ ਧਾ 400 ਹਰਟਜ਼ ਤੇ ਨੀ 450 ਹਰਟਜ਼ (ਸਾ 480 ਹਰਟਜ਼) ।          (ਅਤੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ.

ਸਿੱਟੇ ਵਜੋਂ, 640 ਹਰਟਜ਼ (ਤਾਰ ਸਪਤਕ) ਦੇ ਮ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪ ਦੀ ਥਿਰਕਣ 720 ਹਰਟਜ਼ ਹੈ ਭਾਵ ਹੇਠਲੇ ਅੱਠਵੇਂ ਪ ਦਾ ਦੁੱਗਣਾ ਹੈ।  

• ਪੰਚਮ ਦੀਆਂ 4 ਸ਼ਰੂਤੀਆਂ ਹਨ। ਪਹਿਲਾਂ ਨਾ ਸਿਰਫ ਪ ਲਈ ਬਲਕਿ ਹੋਰ ਸਾਰੇ ਸੁਰਾਂ ਲਈ ਮੁੱਖ ਸ਼ਰੂਤੀ ਆਖਰੀ ਸ਼ਰੂਤੀ ਉੱਤੇ ਸੀ ਪਰ ਹੁਣ ਇਸ ਨੂੰ ਪਹਿਲੀ ਸ਼ੂਰਤੀ ਉੱਪਰ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਉਦਾਹਰਣ ਦੇ ਲਈ, ਜੇ ਇਹ ਪ ਦੀ 4 ਸ਼ਰੂਤੀ ਹਨ, ਤਾਂ

 ਪਹਿਲਾਂ ਇਹ ਪੰਨਾ ਦੀ ਮੁੱਖ ਸ਼ਰੂਤੀ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਸੀ। ^ 1.2.3 ^ ਪਰ ਹੁਣ ਇਹ ਸਥਿਤੀ ਪੰਨਾ ਦਾ ਮੁੱਖ ਸ਼ਰੂਤੀ ਬਣ ਗਈ ਹੈ।

• ਸ਼ਡਜ (ਸ) ਅਤੇ ਪੰਚਮ (ਪ) ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਹੋਰ ਸਾਰੇ ਸੁਰ ਕੋਮਲ ਜਾਂ ਤੀਵ੍ਰ ਸੁਰ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ ਪਰ ਸ ਅਤੇ ਪ ਹਮੇਸ਼ਾ ਸ਼ੁੱਧ ਸੁਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਅਤੇ ਇਸ ਲਈ ਸ ਅਤੇ ਪ ਸੁਰਾਂ ਨੂੰ ਅਚਲ ਸੁਰ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਸੁਰ ਆਪਣੀ ਮੂਲ ਸਥਿਤੀ ਤੋਂ ਨਹੀਂ ਹਟਦੇ। ਰੇ,ਗ,ਮ,ਧ, ਨੀ ਨੂੰ ਚਲ ਸੁਰ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਸੁਰ ਆਪਣੀ ਮੂਲ ਸਥਿਤੀ ਤੋਂ ਹਟ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।

ਸ, ਰੇ, ਗ, ਮ, ਪ, ਧ, ਨੀ-ਸ਼ੁੱਧ ਸਵਰਸ

 ਰੇ, ਗ-ਧ, ਨੀ ਕੋਮਲ ਸੁਰ 

ਮ-ਤੀਵ੍ਰ ਸੁਰ