ਬਾਗ ਗੁਫਾਵਾਂ

ਬਾਗ ਗੁਫਾਵਾਂ
ਬਾਗ ਗੁਫਾਵਾਂ
ਬਾਗ ਗੁਫਾਵਾਂ
	ਬਾਗ ਗੁਫਾਵਾਂ
ਗੁਣਕ	22°19′21.63″N 74°48′22.36″E / 22.3226750°N 74.8062111°E
ਕਿਸਮ	ਬੋਧੀ ਗੁਫਾਵਾਂ

ਬਾਘ ਗੁਫਾਵਾਂ (ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ੀ: Bagh Caves) ਨੌਂ ਚੱਟਾਨਾਂ ਨਾਲ ਕੱਟੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਸਮਾਰਕਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਸਮੂਹ ਹੈ, ਜੋ ਮੱਧ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਮੱਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਧਾਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਬਾਘ ਕਸਬੇ ਵਿੱਚ ਵਿੰਧਿਆ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਦੀਆਂ ਦੱਖਣੀ ਢਲਾਣਾਂ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਸਥਿਤ ਹਨ।^[1] ਇਹ ਸਮਾਰਕ ਧਾਰ ਸ਼ਹਿਰ ਤੋਂ 97 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੀ ਦੂਰੀ 'ਤੇ ਸਥਿਤ ਹਨ। ਇਹ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਭਾਰਤ ਦੇ ਮਾਸਟਰ ਚਿੱਤਰਕਾਰਾਂ ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਈਆਂ ਗਈਆਂ ਕੰਧ-ਚਿੱਤਰਾਂ ਲਈ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹਨ। ਇਹ ਗੁਫਾਵਾਂ ਕੁਦਰਤੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਬਣਾਈਆਂ ਗਈਆਂ ਨਾ ਕਿ ਭਾਰਤੀ ਚੱਟਾਨ-ਕੱਟ ਆਰਕੀਟੈਕਚਰ ਦੀਆਂ ਉਦਾਹਰਣਾਂ ਹਨ।

ਬਾਘ ਗੁਫਾਵਾਂ, ਅਜੰਤਾ ਦੀਆਂ ਗੁਫਾਵਾਂ ਵਾਂਗ, ਇੱਕ ਮੌਸਮੀ ਨਦੀ, ਬਾਘਾਨੀ ਦੇ ਦੂਰ ਕੰਢੇ 'ਤੇ ਇੱਕ ਪਹਾੜੀ ਦੇ ਲੰਬਵਤ ਰੇਤਲੇ ਪੱਥਰ ਦੇ ਚਿਹਰੇ 'ਤੇ ਮਾਸਟਰ ਕਾਰੀਗਰਾਂ ਦੁਆਰਾ ਖੁਦਾਈ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਸਨ। ਬੁੱਧ ਧਰਮ ਦੀ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਨਾਲ, ਨੌਂ ਗੁਫਾਵਾਂ ਵਿੱਚੋਂ, ਸਿਰਫ਼ ਪੰਜ ਹੀ ਬਚੀਆਂ ਹਨ। ਇਹ ਸਾਰੇ ਚਤੁਰਭੁਜ ਯੋਜਨਾ ਵਾਲੇ ਭਿਕਸ਼ੂਆਂ ਦੇ ਮੱਠਾਂ ਦੇ ' ਵਿਹਾਰ ' ਜਾਂ ਆਰਾਮ ਸਥਾਨ ਹਨ। ਇੱਕ ਛੋਟਾ ਜਿਹਾ ਕਮਰਾ, ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪਿਛਲੇ ਪਾਸੇ, ' ਚੈਤਯ ', ਪ੍ਰਾਰਥਨਾ ਹਾਲ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਪੰਜ ਮੌਜੂਦਾ ਗੁਫਾਵਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਗੁਫਾ 4 ਹੈ, ਜਿਸਨੂੰ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਰੰਗ ਮਹਿਲ (ਰੰਗਾਂ ਦਾ ਮਹਿਲ) ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਬਾਗ਼ ਗੁਫਾਵਾਂ 5ਵੀਂ-6ਵੀਂ ਸਦੀ ਈਸਵੀ ਵਿੱਚ, ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਬੁੱਧ ਧਰਮ ਦੇ ਬਹੁਤ ਹੀ ਅਖੀਰਲੇ ਪੜਾਵਾਂ ਵਿੱਚ, ਅਤੇ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਭਾਰਤੀ ਬੋਧੀ ਗੁਫਾਵਾਂ ਦੇ ਬਣਾਏ ਜਾਣ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਬਾਅਦ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਦੂਜੀ ਜਾਂ ਪਹਿਲੀ ਸਦੀ ਈਸਾ ਪੂਰਵ ਤੋਂ ਸਨ, ਖੁਦਾਈ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਸਨ।

ਪੇਂਟਿੰਗਾਂ

ਬਾਗ਼ ਦੇ ਵਿਹਾਰਾਂ ਦੀਆਂ ਕੰਧਾਂ ਅਤੇ ਛੱਤਾਂ 'ਤੇ ਚਿੱਤਰ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਟੁਕੜੇ ਅਜੇ ਵੀ ਗੁਫਾ 3 ਅਤੇ ਗੁਫਾ 4 ਵਿੱਚ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੇ ਹਨ (ਗੁਫਾਵਾਂ 2, 5 ਅਤੇ 7 ਵਿੱਚ ਵੀ ਦੇਖੇ ਗਏ ਅਵਸ਼ੇਸ਼), ਟੈਂਪੇਰਾ ਵਿੱਚ ਬਣਾਏ ਗਏ ਸਨ। ਗੁਫਾ 2 ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਗੁਫਾ ਹੈ, ਜਿਸਨੂੰ "ਪਾਂਡਵ ਗੁਫਾ" ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਪੇਂਟਿੰਗਾਂ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਹੋਣ ਦੀ ਬਜਾਏ ਭੌਤਿਕਵਾਦੀ ਹਨ। ਪੇਂਟਿੰਗਾਂ ਦੀਆਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਅਜੰਤਾ ਗੁਫਾਵਾਂ ਵਰਗੀਆਂ ਹਨ। ਤਿਆਰ ਕੀਤੀ ਗਈ ਜ਼ਮੀਨ ਲਾਲ-ਭੂਰੇ ਰੰਗ ਦੇ ਗੂੜ੍ਹੇ ਅਤੇ ਮੋਟੇ ਮਿੱਟੀ ਦੇ ਪਲੱਸਤਰ ਦੀ ਬਣੀ ਹੋਈ ਸੀ, ਜੋ ਕੰਧਾਂ ਅਤੇ ਛੱਤਾਂ 'ਤੇ ਵਿਛਾਈ ਹੋਈ ਸੀ। ਪਲਾਸਟਰ ਉੱਤੇ ਚੂਨਾ-ਪ੍ਰਾਈਮਿੰਗ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਜਿਸ ਉੱਤੇ ਇਹ ਪੇਂਟਿੰਗਾਂ ਬਣਾਈਆਂ ਗਈਆਂ ਸਨ। ਕੁਝ ਸਭ ਤੋਂ ਸੁੰਦਰ ਪੇਂਟਿੰਗਾਂ ਗੁਫਾ 4 ਦੇ ਪੋਰਟੀਕੋ ਦੀਆਂ ਕੰਧਾਂ 'ਤੇ ਸਨ। ਭਾਰਤੀ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਕਲਾ ਦੇ ਮੁੱਲਾਂ ਦੇ ਹੋਰ ਨੁਕਸਾਨ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਲਈ, ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਪੇਂਟਿੰਗਾਂ ਨੂੰ 1982 ਵਿੱਚ ਧਿਆਨ ਨਾਲ ਹਟਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਅੱਜ ਗਵਾਲੀਅਰ ਦੇ ਗੁਜਰੀ ਮਹਿਲ ਪੁਰਾਤੱਤਵ ਅਜਾਇਬ ਘਰ ਵਿੱਚ ਦੇਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।^[2]

ਕੰਧ-ਚਿੱਤਰ ਮੂਰਤੀਆਂ
ਬਾਗ ਗੁਫਾ 2 ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਬੋਧੀਸਤਵ ਦੀ ਪੇਂਟਿੰਗ
ਬਾਗ਼ ਗੁਫਾ 4 ਪੇਂਟਿੰਗ ਦੇ ਵੇਰਵੇ
ਬਾਗ਼ ਗੁਫਾਵਾਂ, ਇੱਕ ਬੋਧੀਸਤਵ ਦੀ ਪੇਂਟਿੰਗ

ਮਿਤੀ

ਗੁਫਾ 2 ਦੇ ਸਥਾਨ 'ਤੇ ਮਹਾਰਾਜਾ ਸੁਬੰਧੂ ਦਾ ਇੱਕ ਤਾਂਬੇ ਦਾ ਸ਼ਿਲਾਲੇਖ ਮਿਲਿਆ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਵਿਹਾਰ ਦੀ ਮੁਰੰਮਤ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦਾਨ ਨੂੰ ਦਰਜ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਭਾਵੇਂ ਬਾਗ਼ ਸ਼ਿਲਾਲੇਖ ਦੀ ਤਾਰੀਖ਼ ਗਾਇਬ ਹੈ, ਪਰ ਉਸਦਾ ਬਡਵਾਨੀ ਤਾਂਬੇ ਦਾ ਸ਼ਿਲਾਲੇਖ (ਗੁਪਤਾ ਯੁੱਗ) 167 (487) ਦਾ ਹੈ; ਗੁਫਾ 2 ਦੀ ਮੁਰੰਮਤ 5ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਅਖੀਰ ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਸੀ।^[3]