ਮੇਰੂ ਪਹਾੜ

ਮੇਰੂ ਪਹਾੜ (ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ੀ: Mount Meru; ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ/ਪਾਲੀ: मेरु) ਜਿਸਨੂੰ ਸੁਮੇਰੂ, ਸਿਨੇਰੂ ਜਾਂ ਮਹਾਂਮੇਰੂ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ - ਇੱਕ ਪਵਿੱਤਰ, ਪੰਜ-ਟੀਕੀਆਂ ਵਾਲਾ ਪਹਾੜ ਹੈ ਜੋ ਹਿੰਦੂ, ਜੈਨ ਅਤੇ ਬੋਧੀ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡਾਂ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਹੈ, ਜਿਸਨੂੰ ਸਾਰੇ ਭੌਤਿਕ, ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਅਤੇ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡਾਂ ਦੇ ਕੇਂਦਰ ਵਜੋਂ ਸਤਿਕਾਰਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਚਾਰ ਮਹਾਨ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡੀ ਮਹਾਂਦੀਪਾਂ - ਪੁੱਬਵਿਦੇਹ ਦੀਪਾ, ਉੱਤਰਾਕੁਰੁ ਦੀਪਾ, ਅਮਰਗੋਯਾਨ ਦੀਪਾ ਅਤੇ ਜੰਬੂ ਦੀਪਾ ਦੇ ਜੋੜ 'ਤੇ ਸਥਿਤ ਹੋਣ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸਪਸ਼ਟ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪਛਾਣਿਆ ਜਾਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਭੂ-ਭੌਤਿਕ ਸਥਾਨ ਨਾ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਮੇਰੂ ਪਹਾੜ ਨੂੰ ਹਮੇਸ਼ਾ ਹਿਮਾਲੀਅਨ ਪਹਾੜਾਂ ਜਾਂ ਅਰਾਵਲੀ ਸ਼੍ਰੇਣੀ (ਪੱਛਮੀ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ) ਵਿੱਚ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਮੇਰੂ ਪਹਾੜ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਭਾਰਤ ਦੇ ਹੋਰ ਬਾਹਰੀ ਧਰਮਾਂ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਤਾਓਵਾਦ - ਵਿੱਚ ਵੀ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ - ਜੋ ਕਿ ਚੀਨ ਵਿੱਚ ਬੁੱਧ ਧਰਮ ਦੇ ਆਉਣ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਹਿੰਦੂ, ਜੈਨ ਅਤੇ ਬੋਧੀ ਮੰਦਰ ਮੇਰੂ ਪਹਾੜ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਕਾਤਮਕ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧਤਾ ਵਜੋਂ ਬਣਾਏ ਗਏ ਹਨ। "ਸੁਮੇਰੂ ਤਖਤ" (zh:须弥座; xūmízuò) ਸ਼ੈਲੀ ਚੀਨੀ ਪਗੋਡਾ ਦੀ ਇੱਕ ਆਮ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਹੈ। [ਹਵਾਲਾ ਲੋੜੀਂਦਾ] ਪਿਆਥਾਟ 'ਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਚਾ ਬਿੰਦੂ (ਅੰਤਿਮ ਕਲੀ), ਇੱਕ ਬਰਮੀ-ਸ਼ੈਲੀ ਦੀ ਬਹੁ-ਪੱਧਰੀ ਛੱਤ, ਮੇਰੂ ਪਹਾੜ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ।

ਵਿਉਤਪਤੀ

ਸ਼ਬਦ-ਵਿਉਂਤਪਤੀ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ, ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਵਿੱਚ 'ਮੇਰੂ' ਦਾ ਅਰਥ "ਉੱਚਾ" ਹੈ। ਪਹਾੜ ਦਾ ਸਹੀ ਨਾਮ ਮੇਰੂ (ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ: ਮੇਰੂਪਰਵਤ) ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਮਾਣਿਕ ਅਗੇਤਰ su- ਜੋੜਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ "ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਪਹਾੜ ਮੇਰੂ" ਜਾਂ "ਸ਼੍ਰੇਸ਼ਟ ਪਹਾੜ ਮੇਰੂ" ਦਾ ਅਰਥ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।[3] ਮੇਰੂ ਇੱਕ ਮਾਲਾ ਵਿੱਚ ਕੇਂਦਰੀ ਮਣਕੇ ਦਾ ਨਾਮ ਵੀ ਹੈ।

ਭੂਗੋਲ

ਮੇਰੂ ਪਹਾੜ ਨੂੰ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਮਾਪ - ਜੋ ਸਾਰੇ ਇਸਨੂੰ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡੀ ਸਮੁੰਦਰ ਦੇ ਇੱਕ ਹਿੱਸੇ ਵਜੋਂ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ, ਕਈ ਹੋਰ ਕਥਨਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਜੋ ਇਸਨੂੰ ਭੂਗੋਲਿਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਅਸਪਸ਼ਟ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ (ਉਦਾਹਰਣ ਵਜੋਂ, "ਸਾਰੇ ਗ੍ਰਹਿਆਂ ਦੇ ਨਾਲ ਸੂਰਜ ਪਹਾੜ ਨੂੰ ਘੇਰਦਾ ਹੈ") - ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਇਸਦੇ ਸਥਾਨ ਦਾ ਨਿਰਧਾਰਨ ਸਭ ਤੋਂ ਮੁਸ਼ਕਲ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ।

ਕਈ ਖੋਜਕਰਤਾਵਾਂ ਨੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੇ ਉੱਤਰ-ਪੱਛਮ, ਪਾਮੀਰਸ ਨਾਲ ਮਾਊਂਟ ਮੇਰੂ ਜਾਂ ਸੁਮੇਰੂ ਦੀ ਪਛਾਣ ਕੀਤੀ ਹੈ।

ਸੂਰਯਸਿਧਾਂਤ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਹੈ ਕਿ ਮੇਰੂ ਪਹਾੜ ਧਰਤੀ ਦੇ ਕੇਂਦਰ ("ਭੁਵ-ਮੱਧ") ਵਿੱਚ ਜੰਬੁਨਾਦ (ਜੰਬੂਦਵੀਪਾ) ਦੀ ਧਰਤੀ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਨਰਪਤੀਜਯਾਚਾਰਿਆਸਵਰੋਦਯਾ, ਇੱਕ ਨੌਵੀਂ ਸਦੀ ਦਾ ਪਾਠ, ਜੋ ਕਿ ਯਮਲ ਤੰਤਰ ਦੇ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਅਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਪਾਠਾਂ 'ਤੇ ਅਧਾਰਤ ਹੈ, ਜ਼ਿਕਰ ਕਰਦਾ ਹੈ:

"ਸੁਮੇਰੁਹ ਪ੍ਰਿਥਵੀ-ਮਧ੍ਯੇ ਸ਼੍ਰੁਯਤੇ ਦ੍ਰਿਸ਼ਯਤੇ ਨ ਤੁ"

(ਸੁਮੇਰੂ ਧਰਤੀ ਦੇ ਕੇਂਦਰ ਵਿੱਚ ਹੋਣ ਬਾਰੇ ਸੁਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਉੱਥੇ ਨਹੀਂ ਦੇਖਿਆ ਜਾਂਦਾ)।

ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਵਿਗਿਆਨ ਦੇ ਕਈ ਸੰਸਕਰਣ ਮੌਜੂਦਾ ਹਿੰਦੂ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਵਿੱਚ ਪਾਏ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਇਹਨਾਂ ਸਾਰਿਆਂ ਵਿੱਚ, ਬ੍ਰਹਿਮੰਡੀ ਤੌਰ 'ਤੇ, ਮੇਰੂ ਪਹਾੜ ਨੂੰ ਪੂਰਬ ਵਿੱਚ ਮੰਦ੍ਰਚਲ ਪਹਾੜ, ਪੱਛਮ ਵਿੱਚ ਸੁਪਾਰਸ਼ਵ ਪਹਾੜ, ਉੱਤਰ ਵਿੱਚ ਕੁਮੁਦ ਪਹਾੜ ਅਤੇ ਦੱਖਣ ਵਿੱਚ ਕੈਲਾਸ਼ ਨਾਲ ਘਿਰਿਆ ਹੋਇਆ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਹੈ।

ਬੁੱਧ ਧਰਮ ਵਿੱਚ

ਮੁੱਖ ਲੇਖ: ਬੋਧੀ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਵਿਗਿਆਨ ਅਤੇ ਮੇਰੂ ਪਹਾੜ (ਬੁੱਧ ਧਰਮ)

ਬੋਧੀ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਵਿਗਿਆਨ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਮੇਰੂ ਪਹਾੜ ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਕੇਂਦਰ ਵਿੱਚ ਹੈ, ਅਤੇ ਜੰਬੂਦਵੀਪ ਇਸਦੇ ਦੱਖਣ ਵਿੱਚ ਹੈ। ਇਹ ਅਭਿਧਰਮਕੋਸ਼ਭਾਸ਼ਯਮ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ 80,000 ਯੋਜਨ ਚੌੜਾ ਅਤੇ 80,000 ਯੋਜਨ ਉੱਚਾ ਹੈ ਅਤੇ ਲੰਬੇ ਆਗਮ ਸੂਤਰ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ 84,000 ਯੋਜਨ ਉੱਚਾ ਹੈ।[ ਮੇਰੂ ਪਹਾੜ ਦੀ ਚੋਟੀ 'ਤੇ ਤ੍ਰਾਇਯਸਤ੍ਰਿੰਸ਼ ਹੈ, ਉਹ ਖੇਤਰ ਜਿੱਥੇ ਸ਼ਾਸਕ ਸ਼ਕਰ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਸੂਰਜ ਅਤੇ ਚੰਦਰਮਾ ਮੇਰੂ ਪਹਾੜ ਦੇ ਦੁਆਲੇ ਘੁੰਮਦੇ ਹਨ, ਅਤੇ ਜਿਵੇਂ ਹੀ ਸੂਰਜ ਇਸਦੇ ਪਿੱਛੇ ਲੰਘਦਾ ਹੈ, ਰਾਤ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਪਹਾੜ ਦੇ ਚਾਰ ਚਿਹਰੇ ਹਨ - ਹਰ ਇੱਕ ਇੱਕ ਵੱਖਰੀ ਸਮੱਗਰੀ ਤੋਂ ਬਣਿਆ ਹੈ; ਉੱਤਰੀ ਚਿਹਰਾ ਸੋਨੇ ਦਾ ਬਣਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ, ਪੂਰਬੀ ਚਿਹਰਾ ਬਲੌਰ ਦਾ ਬਣਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ, ਦੱਖਣੀ ਚਿਹਰਾ ਲਾਪਿਸ ਲਾਜ਼ੁਲੀ ਦਾ ਬਣਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ, ਅਤੇ ਪੱਛਮੀ ਚਿਹਰਾ ਰੂਬੀ ਦਾ ਬਣਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ।

ਵਜ੍ਰਯਾਨ ਵਿੱਚ, ਮੰਡਲ ਭੇਟਾਂ ਵਿੱਚ ਅਕਸਰ ਮੇਰੂ ਪਹਾੜ ਸ਼ਾਮਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਅੰਸ਼ਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪੂਰੇ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਵੀ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਮੇਰੂ ਪਹਾੜ ਬੁੱਧ ਚੱਕਰਸੰਵਰ ਦਾ ਘਰ ਹੈ।