ਮੈਥਿਲਸ

ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ, ਇੱਕ ਅਜ਼ਾਦ ਗਿਆਨਕੋਸ਼ ਤੋਂ

ਮੈਥਿਲੀਸ ( ਤਿਰਹੂਤਾ : মৈথিਲ, ਦੇਵਨਾਗਰੀ : मैथिल), ਜਿਸ ਨੂੰ ਮੈਥਿਲੀ ਲੋਕ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਭਾਰਤੀ ਉਪ-ਮਹਾਂਦੀਪ ਦਾ ਇੱਕ ਇੰਡੋ-ਆਰੀਅਨ ਨਸਲੀ-ਭਾਸ਼ਾਈ ਸਮੂਹ ਹੈ, ਜੋ ਆਪਣੀ ਮੂਲ ਭਾਸ਼ਾ ਵਜੋਂ ਮੈਥਿਲੀ ਭਾਸ਼ਾ ਬੋਲਦੇ ਹਨ। ਉਹ ਮਿਥਿਲਾ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਵੱਸਦੇ ਹਨ,[1] ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਉੱਤਰੀ ਬਿਹਾਰ ਅਤੇ ਝਾਰਖੰਡ ਦੇ ਕੁਝ ਹਿੱਸੇ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ[2][3] ਅਤੇ ਨੇਪਾਲ ਦੇ ਕੁਝ ਨੇੜਲੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਮਧੇਸ਼ ਪ੍ਰਾਂਤ ਦਾ ਗਠਨ ਕਰਦੇ ਹਨ।[4] ਮੈਥਿਲ ਖੇਤਰ ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ ਦਾ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹਿੱਸਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਸਨੂੰ ਰਾਮ ਦੀ ਪਤਨੀ ਸੀਤਾ ਅਤੇ ਲਕਸ਼ਮੀ ਦੇ ਅਵਤਾਰ ਦਾ ਜਨਮ ਸਥਾਨ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।[5]

ਇਤਿਹਾਸ[ਸੋਧੋ]

ਵੈਦਿਕ ਕਾਲ[ਸੋਧੋ]

ਵਿਦੇਹ ਰਾਜ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਇੰਡੋ-ਆਰੀਅਨ ਬੋਲਣ ਵਾਲੇ ਲੋਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਵਸਾਏ ਜਾਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮਿਥਿਲਾ ਨੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਪ੍ਰਮੁੱਖਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ। ਵੈਦਿਕ ਕਾਲ ਦੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ (ਸੀ. 1100-500 ਬੀ.ਸੀ.ਈ.), ਵਿਦੇਹਾ ਕੁਰੂ ਅਤੇ ਪੰਕਾਲਾ ਦੇ ਨਾਲ ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਆ ਦੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਅਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਕੇਂਦਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਬਣ ਗਿਆ। ਵਿਦੇਹ ਰਾਜ ਦੇ ਰਾਜਿਆਂ ਨੂੰ ਜਨਕ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।[6]

ਵਿਦੇਹਾ ਰਾਜ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਵਜਿਕਾ ਲੀਗ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਗਿਆ ਜੋ ਕਿ ਮਿਥਿਲਾ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਸੀ।[7]

ਮੱਧਕਾਲੀ ਦੌਰ[ਸੋਧੋ]

11ਵੀਂ ਸਦੀ ਤੋਂ 20ਵੀਂ ਸਦੀ ਤੱਕ, ਮਿਥਿਲਾ ਉੱਤੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਆਦਿਵਾਸੀ ਰਾਜਵੰਸ਼ਾਂ ਦਾ ਰਾਜ ਸੀ। ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਕਰਨਾਟਕ ਸਨ, ਜੋ ਮੈਥਿਲ ਖੱਤਰੀ ਮੂਲ ਦੇ ਸਨ, ਓਨੀਵਾਰ ਵੰਸ਼ ਦੇ ਸਨ, ਜੋ ਮੈਥਿਲ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਸਨ, ਅਤੇ ਰਾਜ ਦਰਭੰਗਾ ਦੇ ਖੰਡਵਾਲਾ, ਜੋ ਮੈਥਿਲ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਵੀ ਸਨ।[8] ਇਸ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਮਿਥਿਲਾ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਦਰਭੰਗਾ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ।[9][10]

ਮੈਥਿਲੀ ਬੋਲਣ ਵਾਲੇ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਅਤੇ ਰਾਜ[ਸੋਧੋ]

  • ਕਰਨਾਟ ਰਾਜਵੰਸ਼, 1097 CE-1324 CE[11]
  • ਓਨੀਵਾਰ ਰਾਜਵੰਸ਼, 1325 ਈ. ਈ.–1526 ਈ.[12]
  • ਰਾਜ ਦਰਭੰਗਾ, 1557 CE −1947 CE[13]
  • ਮੱਲਾ ਰਾਜਵੰਸ਼, 1201 CE-1779 CE[14]
  • ਮਕਵਾਨਪੁਰ ਦੀ ਸੈਨਾ, 1518 ਈ. -1762[15]
  • ਬਨਾਲੀ[16]

ਖੇਤਰ[ਸੋਧੋ]

ਭਾਰਤ[ਸੋਧੋ]

ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਮੈਥਿਲ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਗੰਗਾ ਦੇ ਉੱਤਰ ਵੱਲ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ; ਦਰਭੰਗਾ ਅਤੇ ਬਾਕੀ ਉੱਤਰੀ ਬਿਹਾਰ ਦੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਸਥਿਤ ਹੈ।[17] ਮੂਲ ਮੈਥਿਲੀ ਬੋਲਣ ਵਾਲੇ ਵੀ ਦਿੱਲੀ, ਕੋਲਕਾਤਾ, ਪਟਨਾ, ਰਾਂਚੀ ਅਤੇ ਮੁੰਬਈ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ।

ਭਾਰਤੀ ਮਿਥਿਲਾ ਵਿੱਚ ਤਿਰਹੂਤ, ਦਰਭੰਗਾ, ਕੋਸੀ, ਪੂਰਨੀਆ, ਮੁੰਗੇਰ, ਭਾਗਲਪੁਰ ਅਤੇ ਸੰਥਾਲ ਪਰਗਨਾ ਭਾਗ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।[2]

ਦਰਭੰਗਾ ਨੇ ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਮਿਥਿਲਾ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸਨੂੰ ਇਸਦੇ "ਮੁੱਖ ਕੇਂਦਰਾਂ" ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਰਾਜ ਦਰਭੰਗਾ ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਸੀ ਜਿਸ ਨੇ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਖੇਤਰ 'ਤੇ ਰਾਜ ਕੀਤਾ ਸੀ।[18] ਮਧੂਬਨੀ ਉਹ ਵੀ ਸੀ ਜਿੱਥੇ ਮਧੂਬਨੀ ਪੇਂਟਿੰਗਾਂ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਹੋਈ ਸੀ ਜੋ ਮੈਥਿਲ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦਾ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਹਿੱਸਾ ਹੈ।[19] ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੋਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਸੀਤਾਮੜੀ ਨੂੰ ਦੇਵੀ ਸੀਤਾ ਦਾ ਜਨਮ ਸਥਾਨ ਹੋਣ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸੀਤਾ ਕੁੰਡ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਤੀਰਥ ਸਥਾਨ ਹੈ। ਬਲੀਰਾਜਗੜ੍ਹ, ਅਜੋਕੇ ਮਧੂਬਨੀ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ, ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਮਿਥਿਲਾ ਰਾਜ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।[20] ਮੈਥਿਲਾਂ ਨੇ ਬੈਦਿਆਨਾਥ ਮੰਦਿਰ ਦੇ ਨਿਰਮਾਣ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ ਜੋ ਉਹਨਾਂ ਲਈ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਤੀਰਥ ਸਥਾਨ ਹੈ।[21] ਬਿਹਾਰ ਅਤੇ ਝਾਰਖੰਡ ਦੇ ਮੈਥਿਲੀ ਬੋਲਣ ਵਾਲੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਵੱਖਰੇ ਭਾਰਤੀ ਰਾਜ ਮਿਥਿਲਾ ਲਈ ਅੰਦੋਲਨ ਚੱਲ ਰਿਹਾ ਹੈ।[22]

ਨੇਪਾਲ[ਸੋਧੋ]

ਪੂਰਬੀ ਤਰਾਈ ਦੇ ਨਾਲ ਲੱਗਦੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਨੇਪਾਲੀ ਮਿਥਿਲਾ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ।[23] ਇਹ ਇਲਾਕਾ ਵਿਦੇਹਾ ਦੇ ਰਾਜ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਸੀ।[24] ਰਾਜ ਰਾਮਾਇਣ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਗਟ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੋਕ ਜਨਕਪੁਰ ਨੂੰ ਦੇਵੀ ਸੀਤਾ ਦਾ ਜਨਮ ਸਥਾਨ ਹੋਣ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਕਰਦੇ ਹਨ ਪਰ ਇਹ ਵਿਵਾਦਿਤ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੋਕ ਸੀਤਾਮੜੀ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਜਨਮ ਭੂਮੀ ਮੰਨਦੇ ਹਨ। ਨੇਪਾਲ ਵਿੱਚ ਮੈਥਿਲ ਇੱਕ "ਮੁਕਤ ਮੈਥਿਲ ਰਾਜ" ਵੱਲ ਕੰਮ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ।[25]

ਨੇਪਾਲ ਦੇ ਮੈਥਿਲੀ ਬੋਲਣ ਵਾਲੇ ਇਲਾਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵੱਖਰੇ ਸੂਬੇ ਲਈ ਅੰਦੋਲਨ ਚੱਲ ਰਿਹਾ ਹੈ।[26] ਸੂਬਾ ਨੰਬਰ 2 ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ 2015 ਦੇ ਸੰਵਿਧਾਨ ਦੇ ਤਹਿਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੇ ਕੁੱਲ 7 ਪ੍ਰਾਂਤਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਨੇਪਾਲ ਨੂੰ ਇੱਕ ਸੰਘੀ ਲੋਕਤੰਤਰੀ ਗਣਰਾਜ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਪ੍ਰਾਂਤ ਨੰਬਰ 2 ਵਿੱਚ ਮੈਥਿਲੀ ਬੋਲਣ ਵਾਲਿਆਂ ਦੀ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਵਿੱਚ ਨੇਪਾਲ ਦੇ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਮੈਥਿਲੀ ਬੋਲਣ ਵਾਲੇ ਖੇਤਰ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਮਿਥਿਲਾ ਦੇ ਕੁਝ ਕਾਰਕੁਨਾਂ ਵੱਲੋਂ ਇਹ ਮੰਗ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ ਕਿ ਸੂਬਾ ਨੰਬਰ 2 ਦਾ ਨਾਂ 'ਮਿਥਿਲਾ ਸੂਬਾ' ਰੱਖਿਆ ਜਾਵੇ।[27] ਸੂਬਾ ਨੰ. 2 ਨੂੰ 17 ਜਨਵਰੀ 2022 ਨੂੰ ਮਧੇਸ਼ ਪ੍ਰਾਂਤ ਦਾ ਨਾਮ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ[28]

ਨਸਲਾਂ ਅਤੇ ਜਾਤਾਂ[ਸੋਧੋ]

ਮਿਥਿਲਾ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਨਸਲੀ ਸਮੂਹ ਅਤੇ ਜਾਤਾਂ ਵੱਸਦੀਆਂ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਮੈਥਿਲ ਬ੍ਰਾਹਮਣ, ਰਾਜਪੂਤ, ਭੂਮਿਹਾਰ, ਕਾਯਸਥ, ਅਹੀਰ, ਕੁਰਮੀ, ਕੋਰੀ, ਬਾਣੀਏ, ਮੁਸਲਮਾਨ ਅਤੇ ਹੋਰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।[29]

ਮੈਥਿਲ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਮਿਥਿਲਾ ਖੇਤਰ ਦਾ ਹਿੰਦੂ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਭਾਈਚਾਰਾ ਹੈ। ਉਹ ਪੰਜ ਪੰਚ-ਗੌੜਾ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਭਾਈਚਾਰਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹਨ।[30] ਉਹ ਪੰਜੀਆਂ ਲਈ ਵੀ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹਨ, ਪਿਛਲੀਆਂ ਚੌਵੀ ਪੀੜ੍ਹੀਆਂ ਲਈ ਰੱਖੇ ਗਏ ਵਿਆਪਕ ਵੰਸ਼ਾਵਲੀ ਰਿਕਾਰਡ।

ਮੈਥਿਲ ਰਾਜਪੂਤ ਪੂਰੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਖਿੰਡੇ ਹੋਏ ਹਨ ਅਤੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਉਪ-ਕਬੀਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡੇ ਹੋਏ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਗੰਧਾਵਰੀਆਂ ਸਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਹਰਸਾ ਅਤੇ ਮਧੇਪੁਰਾ ਵਿੱਚ ਜਾਇਦਾਦਾਂ ਉੱਤੇ ਰਾਜ ਕੀਤਾ ਸੀ।[31] ਮਿਥਿਲਾ ਦੇ ਹਿੰਦੂ ਦੂਜੇ ਖੇਤਰਾਂ ਦੇ ਹਿੰਦੂਆਂ ਨਾਲ ਸਮਾਜਿਕ ਅਤੇ ਵਿਆਹੁਤਾ ਰਿਸ਼ਤੇ ਕਾਇਮ ਰੱਖਦੇ ਹਨ। 

ਭਾਸ਼ਾ[ਸੋਧੋ]

ਤਿਰਹੂਟਾ ਲਿਪੀ

ਮੈਥਿਲ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਸਾਂਝੀ ਭਾਸ਼ਾ ਮੈਥਿਲੀ ਹੈ, ਜੋ ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਮਾਨਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਖੇਤਰੀ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ ਅਤੇ ਭਾਰਤੀ ਸੰਵਿਧਾਨ ਦੀ ਅੱਠਵੀਂ ਅਨੁਸੂਚੀ ਅਤੇ ਨੇਪਾਲ ਦੇ ਅੰਤਰਿਮ ਸੰਵਿਧਾਨ ਵਿੱਚ ਸੂਚੀਬੱਧ ਨੇਪਾਲ ਦੀ ਦੂਜੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਭਾਸ਼ਾ ਹੈ। ਤਿਰਹੂਤਾ ਲਿਪੀ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਮਿਥਿਲਾਕਸ਼ਰ ਲਿਪੀ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਭਾਸ਼ਾ ਦੀ ਮੂਲ ਲਿਪੀ ਵਜੋਂ ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ, 20ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੌਰਾਨ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਮੈਥਿਲੀ ਲੇਖਕਾਂ ਨੇ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਮੈਥਿਲੀ ਲਈ ਦੇਵਨਾਗਰੀ ਲਿਪੀ ਅਪਣਾ ਲਈ।[32] ਕੁਝ ਪਰੰਪਰਾਗਤ ਪੰਡਿਤ ਅਜੇ ਵੀ ਪਟਾ (ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਕਾਰਜਾਂ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਵਿਆਹ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਰਸਮੀ ਅੱਖਰ) ਲਈ ਤਿਰਹੂਤਾ ਲਿਪੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੇ ਹਨ।

ਸੱਭਿਆਚਾਰ[ਸੋਧੋ]

ਪਾਗ ਮੈਥਿਲ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਪਰੰਪਰਾ ਹੈ

ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵਾਤਾਵਰਣ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਪਹਿਲੂ ਹਨ ਸਜਾਏ ਹੋਏ ਚੌਲਾਂ ਦੇ ਡੱਬੇ, ਰੰਗਦਾਰ ਪੇਂਟ ਕੀਤੇ ਵਰਾਂਡੇ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਘਰਾਂ ਦੀਆਂ ਬਾਹਰਲੀਆਂ ਕੰਧਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਮਿੱਟੀ, ਚਿੱਕੜ, ਗੋਬਰ ਅਤੇ ਘਾਹ ਵਰਗੀਆਂ ਉਪਲਬਧ ਸਮੱਗਰੀਆਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੇ ਹੋਏ। ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਅਮੀਰ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਭਗਤੀ ਦੀਆਂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਵਿੱਚ ਜੜ੍ਹਾਂ ਹਨ ਅਤੇ ਇੱਕ ਪੀੜ੍ਹੀ ਤੋਂ ਅਗਲੀ ਪੀੜ੍ਹੀ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਦੇ ਹਨ, ਕਦੇ-ਕਦਾਈਂ ਬੱਸ ਜਾਂ ਹਵਾਈ ਜਹਾਜ਼ ਵਰਗੇ ਸਮਕਾਲੀ ਤੱਤਾਂ ਨੂੰ ਪੇਸ਼ ਕਰਦੇ ਹਨ।[33]

ਘਰੇਲੂ ਬਣਤਰ[ਸੋਧੋ]

ਪਰੰਪਰਾਗਤ ਤੌਰ 'ਤੇ ਮੈਥਿਲ ਕਈ ਪੀੜ੍ਹੀਆਂ ਦੇ ਵੱਡੇ ਪਰਿਵਾਰਾਂ, ਕਈ ਵਾਰ 40-50 ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਲੰਬੇ ਘਰ ਕਹੇ ਜਾਂਦੇ ਬਡਾਘਰਾਂ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ। ਘਰ ਦੇ ਸਾਰੇ ਮੈਂਬਰ ਆਪਣੀ ਕਿਰਤ ਸ਼ਕਤੀ ਨੂੰ ਇਕੱਠਾ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਆਪਣੀ ਆਮਦਨ ਵਿੱਚ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਉਂਦੇ ਹਨ, ਖਰਚੇ ਸਾਂਝੇ ਕਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇੱਕ ਰਸੋਈ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੇ ਹਨ।[34]

ਧਰਮ[ਸੋਧੋ]

ਮੈਥਿਲਾਂ ਦੀਆਂ ਧਾਰਮਿਕ ਪ੍ਰਥਾਵਾਂ ਆਰਥੋਡਾਕਸ ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ ' ਤੇ ਅਧਾਰਤ ਹਨ ਕਿਉਂਕਿ ਮਿਥਿਲਾ ਇਤਿਹਾਸਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਹਿੰਦੂ ਸਿੱਖਿਆ ਦੀ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸੀਟ ਰਹੀ ਹੈ।[35]

ਰਾਜਨੀਤੀ[ਸੋਧੋ]

ਮੈਥਿਲ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਨੇਪਾਲ ਦੋਵਾਂ ਦੀ ਰਾਜਨੀਤੀ ਵਿੱਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਪ੍ਰਭਾਵ ਰੱਖਦੇ ਹਨ। ਉਹ ਬਿਹਾਰ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੇ 243 ਹਲਕਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ 144 ਵਿੱਚ ਬਹੁਮਤ ਦੇ ਕਾਰਨ, ਭਾਰਤ ਦੇ ਤੀਜੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਆਬਾਦੀ ਵਾਲੇ ਰਾਜ ਬਿਹਾਰ ਦੀ ਰਾਜਨੀਤੀ ਉੱਤੇ ਹਾਵੀ ਹਨ।[36] ਮੈਥਿਲ ਨੇਪਾਲੀ ਮਧੇਸ਼ ਪ੍ਰਾਂਤ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਨਸਲੀ ਭਾਸ਼ਾਈ ਸਮੂਹ ਹੈ ਅਤੇ ਪ੍ਰਾਂਤ ਨੰਬਰ 1 ਵਿੱਚ ਦੂਜਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਨਸਲੀ ਭਾਸ਼ਾਈ ਸਮੂਹ ਹੈ।[37]

ਸਰਹੱਦ ਪਾਰ ਖੇਤਰਵਾਦ[ਸੋਧੋ]

ਮਿਥਿਲਾ ਖੇਤਰਵਾਦ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸਰਹੱਦ ਦੇ ਦੋਵੇਂ ਪਾਸਿਆਂ ਤੋਂ ਭਾਰਤ ਦੇ ਮੈਥਿਲਾਂ ਅਤੇ ਨੇਪਾਲ ਦੇ ਮੈਥਿਲਾਂ ਨੂੰ ਜੋੜਦਾ ਹੈ। ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਇੱਕ ਸਾਂਝਾ ਇਤਿਹਾਸ, ਭਾਸ਼ਾ, ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਅਤੇ ਜਾਤੀ ਨੂੰ ਸਾਂਝਾ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਉਹ ਇੱਕ ਮਿਥਿਲਾ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸਰਹੱਦ ਦੇ ਇੱਕ ਪਾਸੇ ਸਕਾਰਾਤਮਕ ਘਟਨਾਵਾਂ ਦਾ ਜਸ਼ਨ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਨਕਾਰਾਤਮਕ ਘਟਨਾਵਾਂ ਦਾ ਸੋਗ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।[38]

ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਲੋਕ[ਸੋਧੋ]

  • ਰਾਮਧਾਰੀ ਸਿੰਘ ਦਿਨਕਰ - ਮਹਾਨ ਹਿੰਦੀ ਕਵੀ, ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਸੈਨਾਨੀ, ਨਿਬੰਧਕਾਰ, ਰਾਸ਼ਟਰਕਵੀ
  • ਨੰਦ ਕਿਸ਼ੋਰ ਸਿੰਘ - ਚੇਅਰਮੈਨ, 15ਵੇਂ ਵਿੱਤ ਕਮਿਸ਼ਨ ਅਤੇ ਸਾਬਕਾ ਆਈ.ਏ.ਐਸ
  • ਸੁਸ਼ਾਂਤ ਸਿੰਘ ਰਾਜਪੂਤ - ਭਾਰਤੀ ਅਭਿਨੇਤਾ
  • ਡਾ. (ਮਾਨ) ਆਦਿਤਿਆ ਝਾਅ - ਗਲੋਬਲ ਉਦਯੋਗਪਤੀ ਅਤੇ ਪਰਉਪਕਾਰੀ
  • ਹਰੀਸਿਮਹਦੇਵ - ਕਰਨਾਟਕ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਦੌਰਾਨ ਮਿਥਿਲਾ ਦਾ ਰਾਜਾ।
  • ਰਾਜਾ ਜਨਕ - ਵਿਦੇਹ ਰਾਜ ਦਾ ਰਾਜਾ
  • ਸੀਤਾ - ਹਿੰਦੂ ਚਿੱਤਰ ਰਾਮ ਦੀ ਪਤਨੀ
  • ਵਿਦਿਆਪਤੀ – ਮੈਥਿਲੀ ਕਵੀ ਅਤੇ ਇੱਕ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਲੇਖਕ
  • ਗੋਪਾਲ ਜੀ ਠਾਕੁਰ - ਭਾਰਤੀ ਜਨਤਾ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਨੇਤਾ, ਦਰਭੰਗਾ ਲੋਕ ਸਭਾ ਤੋਂ ਸੰਸਦ ਮੈਂਬਰ
  • ਆਨੰਦ ਮੋਹਨ ਸਿੰਘ - ਸਾਬਕਾ ਸੰਸਦ ਮੈਂਬਰ
  • ਕੀਰਤੀ ਆਜ਼ਾਦ - ਸਾਬਕਾ ਭਾਰਤੀ ਕ੍ਰਿਕਟਰ ਅਤੇ ਦਰਭੰਗਾ ਤੋਂ ਸਿਆਸਤਦਾਨ
  • ਬਿੰਦਿਆਬਾਸਿਨੀ ਦੇਵੀ - ਲੋਕ ਗਾਇਕਾ
  • ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਝਾਅ - ਬਾਲੀਵੁੱਡ ਅਦਾਕਾਰ ਅਤੇ ਮਾਡਲ
  • ਨਰਿੰਦਰ ਝਾਅ - ਬਾਲੀਵੁੱਡ ਅਭਿਨੇਤਾ
  • ਸ੍ਰਿਤੀ ਝਾਅ – ਬਾਲੀਵੁੱਡ ਅਦਾਕਾਰਾ
  • ਭਾਵਨਾ ਕੰਠ – ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਪਹਿਲੀਆਂ ਮਹਿਲਾ ਪਾਇਲਟਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ
  • ਕਨ੍ਹਈਆ ਕੁਮਾਰ, ਭਾਰਤੀ ਸਿਆਸਤਦਾਨ
  • ਉਦਿਤ ਨਾਰਾਇਣ - ਬਾਲੀਵੁੱਡ ਪਲੇਬੈਕ ਗਾਇਕ
  • ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਮਲਿਕ - ਬਾਲੀਵੁੱਡ ਸੰਗੀਤ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ
  • ਸੰਜੇ ਮਿਸ਼ਰਾ - ਬਾਲੀਵੁੱਡ ਅਭਿਨੇਤਾ
  • ਕਾਮੇਸ਼ਵਰ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦੁਰ – ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਰਾਜ ਦਰਭੰਗਾ ਦਾ ਆਖਰੀ ਜ਼ਿਮੀਦਾਰ
  • ਸ਼ਾਰਦਾ ਸਿਨਹਾ - ਮੈਥਿਲੀ ਲੋਕ ਗਾਇਕਾ
  • ਜੋਤੀਰੀਸ਼ਵਰ ਠਾਕੁਰ - ਮੈਥਿਲੀ ਕਵੀ ਅਤੇ ਲੇਖਕ
  • ਗੰਗੇਸ਼ ਉਪਾਧਿਆਏ - 12ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਭਾਰਤੀ ਗਣਿਤ-ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਅਤੇ ਦਾਰਸ਼ਨਿਕ
  • ਬਿਮਲੇਂਦਰ ਨਿਧੀ - ਨੇਪਾਲ ਦੇ ਸਾਬਕਾ ਉਪ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ
  • ਰਾਮ ਬਰਨ ਯਾਦਵ - ਨੇਪਾਲ ਦੇ ਸਾਬਕਾ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ
  • ਤਾਰਕਿਸ਼ੋਰ ਪ੍ਰਸਾਦ - ਬਿਹਾਰ ਦੇ ਉਪ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ

ਇਹ ਵੀ ਵੇਖੋ[ਸੋਧੋ]

  • ਮਿਥਿਲਾ ਖੇਤਰ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ
  • ਮਿਥਿਲਾ ਖੇਤਰ ਦੀ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ

ਹਵਾਲੇ[ਸੋਧੋ]

  1. ↑ Burman, B.K.R.; Chakrabarti, S.B. (1988). Social Science and Social Concern: Felicitation Volume in Honour of Professor B.K. Roy Burman. Mittal Publications. p. 411. ISBN 9788170990628. Retrieved 14 February 2017.
  2. ↑ 2.0 2.1 Jha, Pankaj Kumar (2010). Sushasan Ke Aaine Mein Naya Bihar. Bihar (India): Prabhat Prakashan. ISBN 9789380186283.
  3. ↑ Brass, Paul R. (8 September 1994). The Politics of India Since Independence. p. 184. ISBN 9780521459709. Retrieved 15 February 2017.
  4. ↑ Gellner, D.; Pfaff-Czarnecka, J.; Whelpton, J. (2012). Nationalism and Ethnicity in a Hindu Kingdom: The Politics and Culture of Contemporary Nepal. Taylor & Francis. p. 251. ISBN 9781136649561. Retrieved 14 February 2017.
  5. ↑ Minahan, J.B. (2012). Ethnic Groups of South Asia and the Pacific: An Encyclopedia: An Encyclopedia. ABC-CLIO. ISBN 9781598846607. Retrieved 14 February 2017.
  6. ↑ Michael Witzel (1989), Tracing the Vedic dialects in Dialectes dans les litteratures Indo-Aryennes ed.
  7. ↑ Raychaudhuri Hemchandra (1972), Political History of Ancient India, Calcutta: University of Calcutta, pp. 85–86
  8. ↑ Jha, Makhan (1997). Anthropology of Ancient Hindu Kingdoms: A Study in Civilizational Perspective. ISBN 9788175330344. Retrieved 11 December 2016.
  9. ↑ Mandal, R. B. (2010). Wetlands management in North Bihar. ISBN 9788180697074. Retrieved 14 December 2016.
  10. ↑ Jha, Makhan (1997). Anthropology of Ancient Hindu Kingdoms: A Study in Civilizational Perspective. ISBN 9788175330344. Retrieved 14 December 2016.
  11. ↑ Sinha, CPN (1969). "Origin of the Karnatas of Mithila – A Fresh Appraisal". Proceedings of the Indian History Congress. 31: 66–72. JSTOR 44138330.
  12. ↑ Pankaj Jha (20 November 2018). A Political History of Literature: Vidyapati and the Fifteenth Century. OUP India. ISBN 978-0-19-909535-3.
  13. ↑ Tahir Hussain Ansari (20 June 2019). Mughal Administration and the Zamindars of Bihar. Taylor & Francis. pp. 200–223. ISBN 978-1-00-065152-2.
  14. ↑ Brinkhaus, Horst (1991). "The Descent of the Nepalese Malla Dynasty as Reflected by Local Chroniclers". Journal of the American Oriental Society. 111 (1): 118–122. doi:10.2307/603754. JSTOR 603754.
  15. ↑ Das, Basudevlal (2013). "Maithili in Medieval Nepal : A Historical Apprisal". Academic Voices. 3: 1–3. doi:10.3126/av.v3i1.9704.
  16. ↑ Choudhary, Indra Kumar (1988). "Some Aspects of Social Life of Medieval Mithila, 1350–1750 A.D.: With a Special Reference to Contemporary Literatures". p. 74. Retrieved 11 April 2017.
  17. ↑ (India), Bihar; Choudhury, Pranab Chandra Roy (1957). "Bihar district gazetteers, Volume 17". p. 16. Retrieved 10 December 2016.
  18. ↑ Jha, Makhan (1997). Anthropology of Ancient Hindu Kingdoms: A Study in Civilizational Perspective. p. 62. ISBN 9788175330344. Retrieved 10 December 2016.
  19. ↑ Madhubani paintings. 2003. ISBN 9788170171560. Retrieved 10 December 2016.
  20. ↑ "नालंदा ने आनंदित किया लेकिन मिथिला के बलिराजगढ़ की कौन सुध लेगा ? – News of Bihar". NewsOfBihar.com. 16 July 2016. Archived from the original on 26 October 2017. Retrieved 26 October 2017.
  21. ↑ Narayan, Sachindra (1 June 1983). "Sacred Complexes of Deoghar and Rajgir". Concept Publishing Company – via Google Books.
  22. ↑ Kumāra, Braja Bihārī (1998). Small States Syndrome in India. p. 146. ISBN 9788170226918. Archived from the original on 17 ਫ਼ਰਵਰੀ 2017. Retrieved 16 ਫ਼ਰਵਰੀ 2017.
  23. ↑ Bolduc, Benjamin; Hodgkins, Suzanne B.; Varner, Ruth K.; Crill, Patrick M.; McCalley, Carmody K.; Chanton, Jeffrey P.; Tyson, Gene W.; Riley, William J.; Palace, Michael (13 August 2020). "Supplemental Information 3: An excerpt from Data Downloads page, where users can download original datasets". PeerJ. 8: e9467. doi:10.7717/peerj.9467/supp-3. Retrieved 2021-11-05.{{cite journal}}: CS1 maint: unflagged free DOI (link)
  24. ↑ Michael Witzel (1989), Tracing the Vedic dialects in Dialectes dans les litteratures Indo-Aryennes ed.
  25. ↑ Gellner, D.; Pfaff-Czarnecka, J.; Whelpton, J. (6 December 2012). Nationalism and Ethnicity in a Hindu Kingdom. ISBN 9781136649561. Retrieved 8 December 2016.
  26. ↑ Burkert, C. (2012). "Defining Maithil Identity". In Gellner, D.; Pfaff-Czarnecka, J.; Whelpton, J. (eds.). Nationalism and Ethnicity in a Hindu Kingdom: The Politics and Culture of Contemporary Nepal. London, New York: Routledge. pp. 241–273. ISBN 9781136649561. Archived from the original on 20 ਅਗਸਤ 2017.
  27. ↑ "Samiti vows to protest for Mithila Province". Archived from the original on 2018-11-30. Retrieved 2023-02-16.
  28. ↑ "Province 2 endorses Madhes as its name, Janakpurdham as provincial capital". kathmandupost.com (in English). Retrieved 2022-04-28.{{cite web}}: CS1 maint: unrecognized language (link)
  29. ↑ Jha, Makhan (1997). Anthropology of Ancient Hindu Kingdoms: A Study in Civilizational Perspective. pp. 32–35. ISBN 9788175330344. Retrieved 6 February 2017.
  30. ↑ Venkatesa Iyengar (1932). The Mysore of Brahmins of Mithila region of Nepal. Mittal Publications. p. 301. GGKEY:XFC5XHQ9E3J.
  31. ↑ Parishad, Bihar Purāvid (1983). "The Journal of the Bihar Purāvid Parishad, Volumes 7–8". pp. 412–415. Retrieved 6 February 2017.
  32. ↑ Chaudhary, Pranava (May 22, 2011). "US scholar's project of encoding Tirhuta script into digital media". The Times of India. Archived from the original on April 5, 2012. Retrieved 26 July 2013.
  33. ↑ Meyer, K. W., Deuel, P. (1997). "The Maithils of the Terai-Madhesh". Indigo Gallery, Kathmandu. Retrieved 7 December 2006.{{cite web}}: CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  34. ↑ Lam, L. M. (2009). "Park, hill migration and changes in household livelihood systems of Maithils in Central Nepal" (PDF). University of Adelaide. Archived from the original (PDF) on 2011-09-28.
  35. ↑ Vidyabhusana, Satis Chandra (1988). A History of Indian Logic: Ancient, Mediaeval and Modern Schools. ISBN 9788120805651. Retrieved 8 December 2016.
  36. ↑ "बिहार चुनाव: मिथिला मास्क से वोटरों को लुभाने की कोशिश". 27 August 2020.
  37. ↑ "Official status sought for Maithili in Province 2". 26 December 2017.
  38. ↑ "Maithils of India mourned for Maithils of Nepal who losts lives in Janakpur bombing 9205721". Jagran.com. 2 May 2012. Retrieved 22 September 2013.

ਬਿਬਲੀਓਗ੍ਰਾਫੀ[ਸੋਧੋ]

"https://pa.wikipedia.org/w/index.php?title=ਮੈਥਿਲਸ&oldid=743160" ਤੋਂ ਲਿਆ