ਮੱਖਣ ਸ਼ਾਹ ਲਬਾਣਾ
ਮੱਖਣ ਸ਼ਾਹ ਲਬਾਨਾ (ਲਬਾਣਾ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਵੀ ਲਿਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ; 7 ਜੁਲਾਈ 1619-1674) ਇੱਕ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਸਿੱਖ ਅਤੇ ਇੱਕ ਅਮੀਰ ਵਪਾਰੀ ਸਨ, ਜਿਸ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਨੌਵੇਂ ਗੁਰੂ, ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਦੀ ਖੋਜ 16 ਅਪ੍ਰੈਲ 1664 ਵਿੱਚ ਬਕਾਲਾ ਵਿਖੇ, ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਕੀਤੀ ਸੀ।ਉਹ ਪੱਛਮੀ ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕਰਨ, ਧੀਰ ਮੱਲ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਮਸੰਦ ਸ਼ਿਹਾਨ ਨੂੰ ਹਮਲੇ ਲਈ ਸਜ਼ਾ ਦੇਣ ਅਤੇ ਆਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਬੰਦੋਬਸਤ ਕਰਨ ਵਰਗੇ ਹੋਰ ਯੋਗਦਾਨਾਂ ਲਈ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਜਨਮ ਅਤੇ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਜੀਵਨ
[ਸੋਧੋ]
ਸੰਨ 1619 ਵਿੱਚ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜਨਮ ਭਾਈ ਦਾਸਾ ਲਾਬਨਾ ਦੇ ਘਰ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਜੋ ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਜੀ ਦੇ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਸਿੱਖ ਸਨ। ਉਸ ਦੇ ਜਨਮ ਸਥਾਨ ਬਾਰੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਦੇ ਵੱਖ ਵੱਖ ਵਿਚਾਰ ਹਨ। ਗਿਆਨੀ ਗਿਆਨ ਸਿੰਘ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਸ਼ਾਇਦ ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੇ ਟਾਂਡਾ ਵਿੱਚ ਪੈਦਾ ਹੋਏ ਸਨ, ਪਰ ਕਰਨਲ. ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਇਸ ਦਾਅਵੇ ਦਾ ਖੰਡਨ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਟਾਂਡਾ ਨਾਮ ਦੀਆਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਥਾਵਾਂ ਹਨ ਜਿਵੇਂ ਰਾਜਸਥਾਨ ਵਿੱਚ ਮਨਸੂਰਾ ਟਾਂਡਾ, ਮੱਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਖੇਡ ਟਾਂਡਾ; ਬਸਤੀ ਟਾਂਡਾ; ਸੰਕਪੁਰ ਟਾਂਡਾ; ਚਿਕਵਾਡ਼ੀ ਟਾਂਡਾ, ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਵਿੱਚ ਨਾਕਾ ਟਾਂਡਾ, ਕਰਨਾਟਕ ਵਿੱਚ ਅਨਾਪੁਰ ਟਾਂਡਾ ਅੰਧਾਰਾ ਯੇਰਾ; ਗੋਡਾ ਟਾਂਡਾ, ਕਸ਼ਮੀਰ ਵਿੱਚ ਟਾਂਡਾ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਕਈ ਪਿੰਡ ਹਨ। ਮੈਕਸ ਆਰਥਰ ਮੈਕਕੌਲਿਫ, ਜੀ. ਐੱਸ. ਛਾਬਡ਼ਾ, ਸੁੱਖਾ ਸਿੰਘ ਵਰਗੇ ਵਿਦਵਾਨ ਮੰਨਦੇ ਹਨ ਕਿ ਉਹ ਗੁਜਰਾਤ ਦੇ ਕਾਥੀਆਵਰ ਦੇ ਮੂਲ ਨਿਵਾਸੀ ਸਨ।
ਮੱਖਣ ਸ਼ਾਹ ਦੇ ਪਿਛੋਕੜ ਬਾਰੇ ਭੱਟ ਵਾਹਿਸ ਦੀ ਟਿੱਪਣੀ ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਹੈਃ
- ਮੱਖਣ ਸ਼ਾਹ, ਭਾਈ ਦਾਸਾ ਦਾ ਪੁੱਤਰ, ਬਿਨੈ ਦਾ ਪੋਤਾ, ਬਹੇਰੂ ਦਾ ਮਾਤਰੀ ਪੋਤਾ।
- ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਸਿੱਖ ਭਾਈ ਮੱਖਣ ਸ਼ਾਹ ਦਾ ਕਾਫਲਾ ਕਸ਼ਮੀਰ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਉੱਥੇ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਗਏ। ਮਟਨ ਮਾਰਟੰਡ ਦੀ ਤੀਰਥ ਯਾਤਰਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਹ ਭਾਈ ਦਾਸਾ ਅਤੇ ਭਾਈ ਅਰੁ ਰਾਮ ਨਾਲ ਮੋਟਾ ਟਾਂਡਾ ਵਿਖੇ ਭਾਈ ਮੱਖਣ ਸ਼ਾਹ ਦੇ ਸਥਾਨ 'ਤੇ ਪਹੁੰਚੇ। ਭਾਈ ਮੱਖਣ ਸ਼ਾਹ ਦੇ ਪਿਤਾ ਭਾਈ ਦਾਸਾ ਨੇ ਉੱਥੇ ਆਖਰੀ ਸਾਹ ਲਿਆ।
ਉਸ ਨੇ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ, ਫ਼ਾਰਸੀ, ਅਰਬੀ ਅਤੇ ਹੋਰ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਸਿੱਖੀਆਂ, ਪਰ ਉਸ ਦੀ ਮਾਤ ਭਾਸ਼ਾ ਲਾਬੰਕੀ ਸੀ। ਰਾਜਪੂਤ ਰੀਤੀ ਰਿਵਾਜਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਮੱਖਣ ਸ਼ਾਹ ਦਾ ਵਿਆਹ ਸੀਤਲ ਦੇਵੀ (ਜਿਸ ਨੂੰ ਸੁਲਜੈ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ) ਨਾਲ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਹ ਨਾਇਕ ਰਾਜਪੂਤ ਦੇ ਸੈਂਡਲਸ ਕਬੀਲੇ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਨਾਇਕ ਪੁਰੋਸ਼ੋਤਮ ਦਾਸ ਦੀ ਧੀ ਸੀ। ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਪੁੱਤਰ ਸੀ ਜਿਸਦਾ ਨਾਮ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਭਾਈ ਲਾਲ ਦਾਸ ਰੱਖਿਆ। ਇਹ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਲਾਲ ਦਾਸ ਨੇ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੁਆਰਾ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਛਕਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਫੇਰ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਨਾਮ ਨਾਇਕ ਜਵਾਹਰ ਸਿੰਘ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਜੋ ਚਮਕੌਰ ਦੀ ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋ ਗਏ ਸਨ। ਭਾਈ ਲੱਖੀ ਸ਼ਾਹ ਬੰਜਾਰਾ ਦੇ ਭਾਈ ਮੱਖਣ ਸ਼ਾਹ ਲਾਬਨਾ ਨਾਲ ਪਰਿਵਾਰਕ ਅਤੇ ਵਪਾਰਕ ਸੰਬੰਧ ਸਨ, ਜੋ ਇੱਕ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਵਪਾਰੀ ਸਨ ਅਤੇ ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵਪਾਰ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਉਸ ਕੋਲ ਜਹਾਜ਼ਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਬੇੜਾ ਸੀ ਅਤੇ ਉਹ ਮਰੀਨ ਰਾਹੀਂ ਕੰਮ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਭਾਈ ਲੱਖੀ ਸ਼ਾਹ ਬੰਜਾਰਾ , ਜੋ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ, ਭਾਈ ਮੱਖਣ ਸ਼ਾਹ ਲਾਬਾਨਾ ਦੀਆਂ ਦਿੱਲੀ ਵਿਖੇ ਵਪਾਰਕ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਦਾ ਤਾਲਮੇਲ ਕਰਦੇ ਸਨ। (ਇਹ ਹਵਾਲਾ ਬਾਬਾ ਹਰਨਾਮ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਦੀਵਾਨ ਸਿੰਘ ਮੇਹਰਮ ਵੱਲੋਂ ਲਿਖੀ ਕਿਤਾਬ ਮਹਿਲ ਸਿੱਖ ਭਾਈ ਮੱਖਣ ਸ਼ਾਹ ਲਾਬਨਾ 1940 ਵਿੱਚ ਮਿਲਦਾ ਹੈ।
ਪੇਸ਼ਾ
[ਸੋਧੋ]ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਵਪਾਰੀ ਵਪਾਰ ਦੇ ਆਪਣੇ ਜੱਦੀ ਪੇਸ਼ੇ ਨੂੰ ਜਾਰੀ ਰੱਖਿਆ। ਮੱਖਣ ਇੱਕ ਵਪਾਰੀ ਸੀ ਜੋ ਜ਼ਮੀਨ ਅਤੇ ਸਮੁੰਦਰ ਰਾਹੀਂ ਕੀਮਤੀ ਮਾਲ ਲਿਆਉਂਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸ ਮਾਲ ਨੂੰ ਮੁਗਲ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਗੁਜਰਾਤ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕੁਝ ਹਿੱਸਿਆਂ, ਅਤੇ ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਮੈਡੀਟੇਰੀਅਨ ਤੱਕ ਥੋਕ ਵਿੱਚ ਵੇਚਦਾ ਸੀ। ਉਹ ਮਸਾਲੇ, ਬੰਗਾਲੀ ਰੇਸ਼ਮ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੀਆਂ ਸ਼ਾਲਾਂ ਦਾ ਵਪਾਰ ਕਰਦਾ ਸੀ। ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਉਹ ਊਠਾਂ, ਬਲਦਾਂ ਅਤੇ ਘੋੜਿਆਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੇ ਸਨ, ਜੋ ਅਕਸਰ ਗੱਡੀਆਂ ਖਿੱਚਦੇ ਸਨ। ਉਸਨੇ ਮਿਸਰ ਨੂੰ ਵੀ ਪਾਰ ਕਰ ਲਿਆ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਮਾਲ ਦੇ ਨਾਲ ਮੈਡੀਟੇਰੀਅਨ ਅਤੇ ਪੁਰਤਗਾਲ ਤੱਕ ਵਪਾਰ ਕੀਤਾ।
ਇਹ ਵੀ ਦੇਖੋ
[ਸੋਧੋ]- ਬਾਬਾ ਮੱਖਣ ਸ਼ਾਹ ਲਬਾਣਾ ਫਾਊਂਡੇਸ਼ਨ
- ਲਾਬਾਨਾ
