ਰਾਮ ਦਿਆਲ ਮੁੰਡਾ
ਰਾਮ ਦਿਆਲ ਮੁੰਡਾ | |
|---|---|
 | |
| ਜਨਮ | 23 ਅਗਸਤ 1939 |
| ਮੌਤ | 30 ਸਤੰਬਰ 2011 (ਉਮਰ 72) ਦਿਉੜੀ ਪਿੰਡ, ਤਾਮਰ, ਰਾਂਚੀ, ਝਾਰਖੰਡ, ਭਾਰਤ |
| ਕਬਰ | ਦਿਉੜੀ ਪਿੰਡ, ਤਾਮਰ, ਰਾਂਚੀ, ਝਾਰਖੰਡ, ਭਾਰਤ 23.046 N, 85.680 E |
| ਰਾਸ਼ਟਰੀਅਤਾ | ਭਾਰਤੀ |
| ਸਿੱਖਿਆ |
|
| ਅਲਮਾ ਮਾਤਰ | ਰਾਂਚੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਆਫ ਸ਼ਿਕਾਗੋ |
| ਪੇਸ਼ਾ | ਮਾਨਵ-ਵਿਗਿਆਨੀ, ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਗਿਆਨੀ, ਲੋਕ-ਵਿਗਿਆਨੀ, ਸੰਗੀਤ ਵਿਆਖਿਆਕਾਰ, ਅਕਾਦਮੀਸ਼ੀਅਨ, ਖੇਤੀ ਵਿਗਿਆਨੀ, ਵਾਈਸ-ਚਾਂਸਲਰ |
| ਪੁਰਸਕਾਰ | ਪਦਮ ਸ਼੍ਰੀ, ਸੰਗੀਤ ਨਾਟਕ ਅਕਾਦਮੀ ਪੁਰਸਕਾਰ |
| ਦਸਤਖ਼ਤ | |
 | |
ਰਾਮ ਦਿਆਲ ਮੁੰਡਾ (ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ੀ: Ram Dayal Munda; 23 ਅਗਸਤ 1939 - 30 ਸਤੰਬਰ 2011), ਜਿਸਨੂੰ ਆਰਡੀ ਮੁੰਡਾ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਵਿਦਵਾਨ ਅਤੇ ਖੇਤਰੀ ਸੰਗੀਤ ਦੇ ਮਾਹਿਰ ਸਨ। ਕਲਾ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਯੋਗਦਾਨ ਲਈ ਉਸਨੂੰ 2010 ਦਾ ਪਦਮ ਸ਼੍ਰੀ ਪੁਰਸਕਾਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।[1]
ਉਹ ਰਾਂਚੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੇ ਵਾਈਸ-ਚਾਂਸਲਰ ਅਤੇ ਭਾਰਤੀ ਸੰਸਦ ਦੇ ਉਪਰਲੇ ਸਦਨ ਦੇ ਮੈਂਬਰ ਸਨ।[2] 2007 ਵਿੱਚ, ਉਸਨੂੰ ਸੰਗੀਤ ਨਾਟਕ ਅਕਾਦਮੀ ਅਵਾਰਡ ਮਿਲਿਆ। ਉਸਦੀ ਮੌਤ 30 ਸਤੰਬਰ 2011 ਨੂੰ ਰਾਂਚੀ ਵਿੱਚ ਹੋਈ।
ਜੀਵਨੀ
[ਸੋਧੋ]ਰਾਮ ਦਿਆਲ ਮੁੰਡਾ ਦਾ ਜਨਮ ਬਿਹਾਰ (ਹੁਣ ਝਾਰਖੰਡ ਵਿੱਚ) ਭਾਰਤ ਦੇ ਰਾਂਚੀ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਕਬਾਇਲੀ ਪਿੰਡ ਦਿਉਰੀ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਰਾਮ ਦਿਆਲ ਮੁੰਡਾ ਨੇ ਆਪਣੀ ਮੁੱਢਲੀ ਸਿੱਖਿਆ ਅਮਲੇਸਾ ਦੇ ਲੂਥਰ ਮਿਸ਼ਨ ਸਕੂਲ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ। ਉਸਨੇ ਆਪਣੀ ਸੈਕੰਡਰੀ ਸਿੱਖਿਆ ਉਪ ਮੰਡਲ ਕਸਬੇ ਖੁੰਟੀ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ। ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸਾਮਰਾਜ ਵਿੱਚ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰੀ ਲਈ ਇਤਿਹਾਸਕ ਬਿਰਸਾ ਅੰਦੋਲਨ ਦੇ ਧੁਰੇ ਵਜੋਂ, ਖੁੰਟੀ ਖੇਤਰ ਨੇ ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਦੇ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਆਕਰਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਮਾਨਵ ਵਿਗਿਆਨ ਦੇ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਤੋਂ। ਮੁੰਡਾ, ਆਪਣੇ ਹੋਰ ਦੋਸਤਾਂ ਨਾਲ, ਅਕਸਰ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਮਹਿਮਾਨਾਂ ਲਈ ਮਾਰਗਦਰਸ਼ਕ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਸੀ, ਇਸਨੇ ਉਸਦੀ ਅਨੁਭਵੀ ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਦਾ ਆਧਾਰ ਬਣਾਇਆ। ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਗਿਆਨ 'ਤੇ ਕੇਂਦ੍ਰਿਤ ਉੱਚ ਸਿੱਖਿਆ ਲਈ ਮਾਨਵ-ਵਿਗਿਆਨ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਵਿਸ਼ੇ ਵਜੋਂ ਚੁਣਨ ਨਾਲ ਇੱਕ ਬਿਲਕੁਲ ਨਵੀਂ ਦੁਨੀਆਂ ਖੁੱਲ੍ਹ ਗਈ।
ਸਿੱਖਿਆ ਅਤੇ ਕਰੀਅਰ
[ਸੋਧੋ]ਮੁੰਡਾ ਨੂੰ ਸ਼ਿਕਾਗੋ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੇ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਾਕਾਂਖੀ ਖੋਜ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ ਤੋਂ, ਜੋ ਨੌਰਮਨ ਜ਼ਾਈਡ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਆਸਟ੍ਰੋਏਸ਼ੀਆਟਿਕ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਦੇ ਭਾਰਤੀ ਸਮੂਹ 'ਤੇ ਸੀ, ਇੱਕ ਅੰਤਰ-ਅਨੁਸ਼ਾਸਨੀ ਮਾਹੌਲ ਵਿੱਚ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਗਿਆਨ ਵਿੱਚ ਉੱਚ ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਦਾ ਮੌਕਾ ਮਿਲਿਆ। ਮੁੰਡਾ ਨੇ ਸ਼ਿਕਾਗੋ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਤੋਂ ਆਪਣੀ ਪੀਐਚਡੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਆਈ ਅਧਿਐਨ ਵਿਭਾਗ ਦੀ ਫੈਕਲਟੀ ਵਿੱਚ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ, ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਵਾਈਸ-ਚਾਂਸਲਰ, ਕੁਮਾਰ ਸੁਰੇਸ਼ ਸਿੰਘ ਦੀ ਬੇਨਤੀ 'ਤੇ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਬਾਇਲੀ ਅਤੇ ਖੇਤਰੀ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਦਾ ਵਿਭਾਗ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ। ਇਹ ਵਿਭਾਗ ਸਾਰੇ ਸਮਾਜਿਕ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਕਾਰਕੁਨਾਂ ਲਈ ਇੱਕ ਇਕੱਠ ਦਾ ਬਿੰਦੂ ਸੀ ਜੋ ਝਾਰਖੰਡ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਅੰਦਰੂਨੀ ਬਸਤੀਵਾਦੀ ਸਥਿਤੀ ਨੂੰ ਬਦਲਣ ਦੇ ਤਰੀਕੇ ਲੱਭਣ ਵਿੱਚ ਲੱਗੇ ਹੋਏ ਸਨ। ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਵਿਭਾਗ ਤੋਂ ਪਾਸ ਆਊਟ ਹੋਏ ਅਤੇ " ਆਲ ਝਾਰਖੰਡ ਸਟੂਡੈਂਟਸ ਯੂਨੀਅਨ " (ਏਜੇਐਸਯੂ) ਨਾਮਕ ਇੱਕ ਸੰਸਥਾ ਬਣਾਈ ਜੋ ਉਸ ਸਮੇਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਚੱਲ ਰਹੇ ਝਾਰਖੰਡ ਅੰਦੋਲਨ ਨੂੰ ਬਣਾਈ ਰੱਖਣ ਲਈ ਇੱਕ ਬੌਧਿਕ ਅਧਾਰ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਜ਼ੋਰ ਦੇ ਰਹੀ ਸੀ। ਇਸਨੇ ਅਸਿੱਧੇ ਤੌਰ 'ਤੇ 1985 ਵਿੱਚ ਮੁੰਡਾ ਨੂੰ ਰਾਂਚੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੇ ਵਾਈਸ-ਚਾਂਸਲਰ ਵਜੋਂ ਨਿਯੁਕਤ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਇਆ। ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ, ਉਹ ਰਾਜ ਅਤੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਅੰਦੋਲਨ ਵਿਚਕਾਰ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਸੰਵਾਦ ਦਾ ਮਾਧਿਅਮ ਬਣ ਗਿਆ। ਇਸ ਲਈ, ਝਾਰਖੰਡ ਮਾਮਲਿਆਂ ਬਾਰੇ ਕਮੇਟੀ ਦਾ ਗਠਨ ਨਵੇਂ ਰਾਜ ਝਾਰਖੰਡ ਦੇ ਗਠਨ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕਰਨ ਲਈ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।
ਰਿਟਾਇਰਮੈਂਟ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਕੰਮ
[ਸੋਧੋ]ਮੁੰਡਾ 1999 ਵਿੱਚ ਸੇਵਾਮੁਕਤ ਹੋ ਗਿਆ। ਪਰ ਉਸਨੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਲਾਮਬੰਦੀ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਜਾਰੀ ਰੱਖੀ। ਉਹ ਜੇਨੇਵਾ ਵਿਖੇ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਸ਼ਟਰ ਦੇ ਆਦਿਵਾਸੀ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਵਰਕਿੰਗ ਗਰੁੱਪ ਅਤੇ ਨਿਊਯਾਰਕ ਵਿੱਚ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਸ਼ਟਰ ਦੇ ਆਦਿਵਾਸੀ ਮੁੱਦਿਆਂ ਦੇ ਫੋਰਮ ਵਿੱਚ ਨੀਤੀ ਨਿਰਮਾਤਾ ਵੀ ਸਨ, ICITP ਦੇ ਇੱਕ ਸੀਨੀਅਰ ਅਧਿਕਾਰੀ ਵਜੋਂ, ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਕਬਾਇਲੀ ਅਗਵਾਈ ਅਤੇ ਪ੍ਰਬੰਧਿਤ ਅੰਦੋਲਨ।[2]
ਮੁੰਡਾ ਨੇ ਕਈ ਕਿਤਾਬਾਂ ਲਿਖੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਆਦਿਵਾਸੀ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਮੁੱਦਿਆਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸਲਾਹਕਾਰ ਅਤੇ ਭਾਗੀਦਾਰ ਸਨ। ਉਸਨੇ ਯੂਐਸਐਸਆਰ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਦੇ ਤਿਉਹਾਰ ਅਤੇ ਚੀਨ, ਜਾਪਾਨ ਅਤੇ ਦੱਖਣ-ਪੂਰਬੀ ਏਸ਼ੀਆ ਵਿੱਚ ਹੋਰ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਸਮਾਗਮਾਂ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਨੁਮਾਇੰਦਗੀ ਕੀਤੀ।
ਪੁਰਸਕਾਰ
[ਸੋਧੋ]ਮੁੰਡਾ ਨੂੰ 2007 ਵਿੱਚ ਸੰਗੀਤ ਨਾਟਕ ਅਕਾਦਮੀ ਅਤੇ 2010 ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਪਦਮ ਸ਼੍ਰੀ ਨਾਲ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਤਾਂ ਜੋ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਯੋਗਦਾਨ ਨੂੰ ਮਾਨਤਾ ਦਿੱਤੀ ਜਾ ਸਕੇ।
ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਵਿੱਚ
[ਸੋਧੋ]- ਉਹ ਸਮਰ ਬਾਸੂ ਮਲਿਕ ਦੁਆਰਾ ਲਿਖੀ ਗਈ ਕਿਤਾਬ "ਸਿਲਵਾਨ ਟੇਲਜ਼: ਸਟੋਰੀਜ਼ ਫਰਾਮ ਦ ਮੁੰਡਾ ਕੰਟਰੀ" ਦੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ।[3]
- ਆਪਣੇ ਦੋਸਤ ਬੀਪੀ ਕੇਸਰੀ ਨਾਲ ਝਾਰਖੰਡ ਦੇ ਮੋਟਰਸਾਈਕਲ ਦੌਰੇ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਯਾਦਾਂ 'ਮੈਂ ਝਾਰਖੰਡ ਮੇਂ ਹੂੰ' ਵਿੱਚ ਸਾਫ਼-ਸਾਫ਼ ਕੈਦ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।
- 2017 ਵਿੱਚ, ਦਸਤਾਵੇਜ਼ੀ ਫਿਲਮ ਨਿਰਮਾਤਾ ਬੀਜੂ ਟੋਪੋ ਅਤੇ ਮੇਘਨਾਥ ਨੇ 'ਨਾਚੀ ਸੇ ਬਚੀ- ਜਿਹੜੇ ਨੱਚਣਗੇ ਉਹ ਬਚ ਜਾਣਗੇ', ਡਾ. ਰਾਮ ਦਿਆਲ ਮੁੰਡਾ ਦੇ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਕੰਮਾਂ 'ਤੇ ਇੱਕ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ੀ ਫਿਲਮ ਰਿਲੀਜ਼ ਕੀਤੀ।
ਹਵਾਲੇ
[ਸੋਧੋ]- ↑ "A life dedicated to preserving tribal culture". The Hindu.com. 3 October 2011. Retrieved 26 February 2012.
- ↑ 2.0 2.1 "Dr Ram Dayal Munda, Member NAC". Nac.Nic.com. Archived from the original on 15 April 2012. Retrieved 26 February 2012.
- ↑ "adivaani's new imprint One of Us brings out Sylvan Tales: Stories from the Munda country". adivaani. 2015-10-26. Retrieved 2017-02-04.