ਰਾਮ ਸਹਾਏ (ਤਬਲਾ ਵਾਦਕ)

Ram Sahai
ਜਨਮ	1780 Benares (Varanasi), India
ਮੌਤ	1826
ਰਾਸ਼ਟਰੀਅਤਾ	Indian
ਪੇਸ਼ਾ	Tabla player
ਲਈ ਪ੍ਰਸਿੱਧ	Founder of the Benares gharana

ਰਾਮ ਸਹਾਏ ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਤਬਲਾ ਵਾਦਕ ਅਤੇ ਬਨਾਰਸ ਘਰਾਣੇ ਦਾ ਸੰਸਥਾਪਕ ਸੀ। ਉਹ ਬਨਾਰਸ ਵਿੱਚ ਪੈਦਾ ਹੋਏ ਸੀ ਅਤੇ ਨੌਂ ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਤੋਂ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਲਖਨਊ ਘਰਾਨਾ ਦੇ ਮੋਧੂ ਖਾਨ ਦੇ ਅਧੀਨ ਸਿਖਲਾਈ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਬਨਾਰਸ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਤਬਲਾ ਵਜਾਉਣ ਦੀ ਇੱਕ ਵਿਲੱਖਣ ਸ਼ੈਲੀ ਵਿਕਸਿਤ ਕੀਤੀ ਜਿਸ ਨਾਲ ਬਨਾਰਸ ਘਰਾਣੇ ਦਾ ਗਠਨ ਹੋਇਆ, ਜਿਹੜਾ ਭਾਰਤੀ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਘਰਾਣੇ ਬਣ ਕੇ ਉਭਰਿਆ ।

ਜੀਵਨੀ

ਰਾਮ ਸਹਾਏ ਦਾ ਜਨਮ 1780 ਵਿੱਚ ਕਾਸ਼ੀ (ਹੁਣ ਵਾਰਾਣਸੀ) ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਪਿਤਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਸਹਾਏ ਅਤੇ ਦਾਦਾ ਸੀਆ ਸਹਾਏ ਜੌਨਪੁਰ ਦੇ ਪਿੰਡ ਗੋਪਾਲਪੁਰ ਦੇ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਸਨ। ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਚਾਚੇ ਪ੍ਰਯਾਗ ਸਹਾਏ ਨੇ ਅਯੁੱਧਿਆ ਦੇ ਨਵਾਬ ਦੇ ਦਰਬਾਰ ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਲਖਨਊ ਦੇ ਦਰਬਾਰ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕੀਤਾ। ਰਾਮ ਸਹਾਏ ਦੇ ਭੈਣ-ਭਰਾ ਜਾਨਕੀ, ਗੌਰੀ ਅਤੇ ਈਸ਼ਵਰੀ ਸਹਾਏ ਸਾਰੇ ਕਥਕ ਨ੍ਰਿਤਕ ਸਨ।

ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਦੀ ਦੇਖ-ਰੇਖ ਵਿੱਚ ਪੰਜ ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਤਬਲਾ ਸਿੱਖਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਨੌਂ ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਉਹ ਲਖਨਊ ਚਲੇ ਗਏ ਅਤੇ ਲਖਨਊ ਘਰਾਨਾ ਦੇ ਸੰਸਥਾਪਕ ਮੋਧੂ ਖਾਨ ਦੇ ਸ਼ਗਿਰਦ ਬਣ ਗਏ। ਮੋਧੂ ਖਾਨ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ, ਰਾਮ ਸਹਾਏ ਨੇ ਆਪਣੇ ਤਬਲਾ ਹੁਨਰ ਨੂੰ ਵਿਕਸਤ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਲਖਨਊ ਸ਼ੈਲੀ ਦੀਆਂ ਬਾਰੀਕੀਆਂ ਨੂੰ ਸਮਝਿਆ ਅਤੇ ਸਿੱਖਿਆ। ਜਦੋਂ ਉਹ ਸਿਰਫ ਸਤਾਰਾਂ ਸਾਲਾਂ ਦੇ ਸਨ ਤਾਂ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਨਵੇਂ ਨਿਯੁਕਤ ਨਵਾਬ ਵਜ਼ੀਰ ਅਲੀ ਖਾਨ ਨੇ ਤਬਲਾ ਵਾਦਨ ਕਰਨ ਲਈ ਸੱਦਾ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਰਾਮ ਸਹਾਏ ਦੇ ਉਸਤਾਦ ਮੋਧੂ ਖਾਨ ਇਸ ਸੱਦੇ ਤੇ ਇਸ ਸ਼ਰਤ 'ਤੇ ਸਹਿਮਤ ਹੋ ਗਏ ਕਿ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਦੌਰਾਨ ਰਾਮ ਸਹਾਏ ਨੂੰ ਰੋਕਿਆ ਨਹੀਂ ਜਾਵੇਗਾ। ਇਹ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਰਾਮ ਸਹਾਏ ਨੇ ਲਗਾਤਾਰ ਸੱਤ ਰਾਤਾਂ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕੀਤਾ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਤਬਲਾ ਵਾਦਨ ਦੇ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਮਾਨਤਾ ਹਾਸਿਲ ਕੀਤੀ।

ਕਈ ਸਾਲਾਂ ਤੱਕ ਲਖਨਊ ਸ਼ੈਲੀ ਵਿੱਚ ਅਧਿਐਨ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਸਹਾਏ ਬਨਾਰਸ ਵਾਪਸ ਆ ਗਏ, ਜਿੱਥੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਤਬਲਾ ਵਜਾਉਣ ਦੀ ਇੱਕ ਵਧੇਰੇ ਬਹੁਪੱਖੀ ਸ਼ੈਲੀ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤੀ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਛੇ ਮਹੀਨੇ ਇਕਾਂਤ ਵਿੱਚ ਬਿਤਾਏ, ਵੱਖ-ਵੱਖ ਤਕਨੀਕਾਂ ਨਾਲ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕੀਤੇ। ਇਸ ਤੀਬਰ ਅਭਿਆਸ ਨੇ ਬਨਾਰਸ ਘਰਾਣੇ (ਜਾਂ ਬਨਾਰਸ ਬਜਲਾ) ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਕੀਤੀ-ਇੱਕ ਨਵੀਂ ਸ਼ੈਲੀ ਜੋ ਤਬਲਾ ਸੰਗੀਤ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਰੂਪਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਬਣ ਗਈ। ਬਨਾਰਸ ਸ਼ੈਲੀ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਮੁੱਖ ਫ਼ਲਸਫ਼ਾ ਇੱਕ ਤਬਲਾ ਵਜਾਉਣ ਦੀ ਵਿਧੀ ਨੂੰ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸੰਗੀਤ ਅਤੇ ਨਾਚ ਰੂਪਾਂ ਦੇ ਅਨੁਕੂਲ ਬਣਾਉਣਾ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਦੋਵੇਂ ਨਾਜ਼ੁਕ ਸੰਗੀਤ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਖਿਆਲ (ਵੋਕਲ ਕਲਾਸੀਕਲ ਸੰਗੀਤ) ਅਤੇ ਧ੍ਰੁਪਦ ਅਤੇ ਕਥਕ ਨਾਚ ਵਰਗੀਆਂ ਵਧੇਰੇ ਜ਼ੋਰਦਾਰ ਸ਼ੈਲੀਆਂ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।

ਸਹਾਏ ਨੇ ਦਹੀਨਾ (ਖੱਬੇ ਹੱਥ ਦੀ ਢੋਲ) ਉੱਤੇ ਨਾ ਸਟ੍ਰੋਕ ਲਈ ਇੱਕ ਕਰਵਡ ਰਿੰਗ ਫਿੰਗਰ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜੋ ਬਨਾਰਸ ਸ਼ੈਲੀ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਬਣ ਗਈ। ਉਸ ਨੇ ਗੱਤਾਂ, ਟੁਕੜੇ ਅਤੇ ਪਰਾਨ ਵਰਗੇ ਰਵਾਇਤੀ ਰੂਪਾਂ ਦੀ ਰਚਨਾ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਉਥਾਨ, ਬਨਾਰਸ ਥੀਕਾ ਅਤੇ ਫਰਦ ਵਰਗੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੀਆਂ।

ਵਿਰਾਸਤ

ਬਨਾਰਸ ਘਰਾਣੇ ਦੀਆਂ ਦੋ ਮੁੱਖ ਸ਼ਾਖਾਵਾਂ ਹਨਃ ਇੱਕ ਸਹਾਏ ਦੇ ਵੰਸ਼ ਤੋਂ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਸ਼ੁੱਧ ਬਨਾਰਸ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਦੂਜਾ ਕਾਂਠੇ ਮਹਾਰਾਜ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੈ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਕੱਥਕ ਨਾਚ ਵਿੱਚ। ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸਮਕਾਲੀ ਨੁਮਾਇੰਦਿਆਂ ਵਿੱਚ ਅਨੋਖੇਲਾਲ ਮਿਸ਼ਰਾ, ਕਿਸ਼ਨ ਮਹਾਰਾਜ ਅਤੇ ਸ਼ਾਰਦਾ ਸਹਾਏ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।

ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ

• ਪਰੋਫਾਇਲਃ ਪੰਡਿਤ ਰਾਮ ਸਹਾਏ, ਬਨਾਰਸ ਤਬਲਾ ਘਰਾਣੇ ਦਾ ਝਰਨਾ
• ਬਨਾਰਸ ਘਰਾਨਾ Archived 2025-01-04 at the Wayback Machine.