ਵਾਗਧੀਸ਼ਵਰੀ

ਵਾਗਧੀਸ਼ਵਰੀ (ਉਚਾਰਨ ਵਾਗਧੀਸ਼ਵਰਿ) ਕਰਨਾਟਕੀ ਸੰਗੀਤ (ਦੱਖਣੀ ਭਾਰਤੀ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤ ਦਾ ਸੰਗੀਤਕ ਪੈਮਾਨਾ) ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਰਾਗ ਹੈ। ਇਹ ਕਰਨਾਟਕੀ ਸੰਗੀਤ ਦੀ 72ਵੀਂ ਮੇਲਾਕਾਰਤਾ ਰਾਗ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਵਿੱਚ 34ਵਾਂ ਮੇਲਾਕਾਰਤਾ ਰਾਗ ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ ਕਰਨਾਟਕੀ ਸੰਗੀਤ ਦੇ ਮੁਥੁਸਵਾਮੀ ਦੀਕਸ਼ਿਤਰ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਭੋਗਛਾਇਆਨਾਟਾ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਬਣਤਰ ਅਤੇ ਲਕਸ਼ਨ

ਇਹ ਛੇਵੇਂ ਚੱਕਰ ਰੂਤੂ ਵਿੱਚ ਚੌਥਾ ਰਾਗ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਨਾਮ ਰੁਤੂ-ਭੂ ਹੈ। ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਸੁਰ ਸੰਗਤੀ ਸਾ ਰੂ ਗੁ ਮ ਪ ਧੀ ਨੀ ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਆਰੋਹਣ-ਅਵਰੋਹਣ ਬਣਤਰ (ਚਡ਼੍ਹਦੇ ਅਤੇ ਉਤਰਦੇ ਪੈਮਾਨੇ) ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੇ ਅਨੁਸਾਰ ਹਨ। ਹੇਠਾਂ ਸੰਕੇਤ ਅਤੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਵੇਰਵਿਆਂ ਲਈ ਕਰਨਾਟਕ ਸੰਗੀਤ ਵਿੱਚ ਸਵਰ ਵੇਖੋ:

ਅਰੋਹਣਃ ਸ ਰੇ3 ਗ3 ਮ1 ਪ ਧ2 ਨੀ2 ਸੰ [a]
ਅਵਰੋਹਣਃ ਸੰ ਨੀ2 ਧ2 ਪ ਮ1 ਗ3 ਰੇ3 ਸ [b]

ਇਸ ਪੈਮਾਨੇ ਵਿੱਚ ਸ਼ਤਸ਼ਰੁਤੀ ਰਿਸ਼ਭਮ, ਅੰਤਰ ਗੰਧਾਰਮ, ਸ਼ੁੱਧ ਮੱਧਯਮ, ਚਤੁਰਸ਼ਰੁਤੀ ਧੈਵਤਮ ਅਤੇ ਕੈਸੀਕੀ ਨਿਸ਼ਾਦਮ ਸੁਰਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਵਾਗਧੀਸ਼ਵਰੀ ਇੱਕ ਮੇਲਾਕਾਰਤਾ ਰਾਗ ਹੈ, ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਅਨੁਸਾਰ ਇਹ ਇੱਕ ਸੰਪੂਰਨਾ ਰਾਗ ਹੈ ਜਿਸ ਦਾ ਮਤਲਬ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਦੇ ਅਰੋਹ-ਅਵਰੋਹ (ਚਡ਼੍ਹਨ ਅਤੇ ਉਤਰਨ ਦੇ ਪੈਮਾਨੇ) ਵਿੱਚ ਸੱਤੇ ਸੁਰ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਨਾਸਿਕਭੂਸ਼ਨੀ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਸ਼ੁੱਧ ਮੱਧਮਮ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ 70ਵਾਂ ਮੇਲਾਕਾਰਤਾ ਸਕੇਲ ਹੈ।

ਜਨਯ ਰਾਗਮ

ਵਾਗਧੀਸ਼ਵਰੀ ਵਿੱਚ ਕੁੱਝ ਛੋਟੇ ਜਨਯ ਰਾਗ (ਇਸ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਹੋਏ ਸਕੇਲ) ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਮਗਧੀ ਅਤੇ ਮੋਹਨੰਗੀ ਕਦੇ-ਕਦਾਈਂ ਸੁਣੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਵਾਗਧੀਸ਼ਵਰੀ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਰਾਗਾਂ ਦੀ ਪੂਰੀ ਸੂਚੀ ਲਈ ਜਨਯ ਰਾਗਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ਵੇਖੋ।

ਰਚਨਾਵਾਂ

ਇੱਥੇ ਕੁਝ ਆਮ ਰਚਨਾਵਾਂ ਹਨ ਜੋ ਸੰਗੀਤ ਸਮਾਰੋਹਾਂ ਵਿੱਚ ਗਾਈਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਜੋ ਵਾਗਧੀਸ਼ਵਰੀ ਰਾਗਮ ਵਿੱਚ ਰਚੀਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ।

ਸੀ. ਹੋਨਾੱਪਾ ਭਾਗਵਤਾਰ ਦੁਆਰਾ ਰਚੀ ਗਈ ਵਰਨਾ ਵਾਗਧੀਸ਼ਵਰੀ ਰਾਗ ਸੁਧੇਓ...। ਸੀ. ਹੋਨਾੱਪਾ ਭਾਗਵਤਾਰ, ਇੱਕ ਕੰਨਡ਼ ਥੀਏਟਰ ਕਲਾਕਾਰ, ਫਿਲਮ ਅਦਾਕਾਰ, ਨਿਰਮਾਤਾ, ਸੰਗੀਤਕਾਰ ਅਤੇ ਗਾਇਕ ਹਨ।
ਕਨਕਾਦਾਸ ਦੁਆਰਾ ਨੰਨਿੰਦਾ ਨਾਨੇ ਜਾਨੀਸੀਕਨਕਦਾਸ
ਤਿਆਗਰਾਜ ਦੁਆਰਾ ਪਰਮਤਮੂਡੂ
ਮੁਥੂਸਵਾਮੀ ਦੀਕਸ਼ਿਤਰ ਦੁਆਰਾ ਭੋਗਛੇਏ ਨਾਤਕਾਪ੍ਰੀਏ
ਵਾਣੀ ਵਾਗਧੀਸ਼ਵਰੀ
ਬਾਲਾਮੁਰਲੀਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਾਣਾਮਾਇਆਹਮ
ਵਾਗਾਧੀਸ਼ਵਰੀ ਸਾਰਦੇ ਟੀ. ਸ਼੍ਰੀਨਿਧੀ
ਕਮਲਾ ਨਯਨਾ ਜਗਦੀਸ਼ਵਰ ਸਵਾਤੀ ਥਿਰੂਨਲ ਰਾਮ ਵਰਮਾ ਦੀ ਇੱਕ ਰਚਨਾ
ਨਾਦਨੂ ਸੰਥਾਨ-ਕੋਟੇਸ਼ਵਰ ਅਈਅਰ ਦੀ ਇੱਕ ਰਚਨਾ

ਤਮਿਲ ਫ਼ਿਲਮਾਂ ਦੇ ਗੀਤ

ਗੀਤ.	ਫ਼ਿਲਮ	ਗੀਤਕਾਰ	ਸੰਗੀਤਕਾਰ	ਗਾਇਕ
ਨਾਰੂਮਾਨਾ ਮਲਾਰਗਲਿਨ	ਉਰੰਗਥਾ ਨਿਨੈਵੁਗਲ	ਐਮ. ਜੀ. ਵੱਲਭਨ	ਇਲੈਅਰਾਜਾ	ਐੱਸ. ਜਾਨਕੀ

ਸਬੰਧਤ ਰਾਗਮ

ਇਹ ਭਾਗ ਇਸ ਰਾਗ ਦੇ ਸਿਧਾਂਤਕ ਅਤੇ ਵਿਗਿਆਨਕ ਪਹਿਲੂ ਨੂੰ ਕਵਰ ਕਰਦਾ ਹੈ।

ਵਾਗਾਧੀਸ਼ਵਰੀ ਦੇ ਸੁਰ ਜਦੋਂ ਗ੍ਰਹਿ ਭੇਦਮ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਾਲ ਤਬਦੀਲ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਤਾਂ 2 ਹੋਰ ਛੋਟੇ ਮੇਲਾਕਾਰਤਾ ਰਾਗਮ, ਅਰਥਾਤ ਨਾਗਾਨੰਦਿਨੀ ਅਤੇ ਭਾਵਪ੍ਰਿਆ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਗ੍ਰਹਿ ਭੇਦਮ, ਰਾਗ ਵਿੱਚ ਸ਼ਡਜਮ ਨੂੰ ਅਗਲੇ ਸੁਰ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਅਨੁਸਾਰੀ ਨੋਟ ਆਵਿਰਤੀ ਨੂੰ ਇੱਕੋ ਜਿਹਾ ਰੱਖਣ ਲਈ ਚੁੱਕਿਆ ਗਿਆ ਕਦਮ ਹੈ। ਹੋਰ ਵੇਰਵਿਆਂ ਅਤੇ ਇੱਕ ਉਦਾਹਰਣ ਲਈ ਨਾਗਾਨੰਦਿਨੀ ਉੱਤੇ ਗ੍ਰਹਿ ਭੇਦ ਵੇਖੋ।

ਨੋਟਸ

ਸੰਰਚਣਾ ਅਤੇ ਲਕਸ਼ਣ

ਇਹ ਛੇਵੇਂ ਚੱਕਰ ਰੂਤੂ ਵਿੱਚ ਚੌਥਾ ਰਾਗ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਯਾਦਗਾਰੀ ਨਾਮ ਰੁਤੂ-ਭੂ ਹੈ। ਯਾਦਗਾਰੀ ਸੁਰ ਸੰਗਤੀ ਸਾ ਰੂ ਗੁ ਮਾ ਪਾ ਧੀ ਨੀ ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਆਰੋਹਣ-ਅਵਰੋਹਣ(ਚਡ਼੍ਹਦੇ ਅਤੇ ਉਤਰਦੇ ਪੈਮਾਨੇ) ਦੀ ਬਣਤਰ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਹੈ (ਹੇਠਾਂ ਸੰਕੇਤ ਅਤੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਵੇਰਵਿਆਂ ਲਈ ਕਰਨਾਟਕ ਸੰਗੀਤ ਵਿੱਚ ਸਵਰ ਵੇਖੋ):

ਆਰੋਹਨਃ ਸ ਰੇ3 ਗ3 ਮ1 ਪ ਧ2 ਨੀ2 ਸੰ [ਏ]
ਅਵਰੋਹਣਃ ਸੰ ਨੀ2 ਧ2 ਪ ਮ1 ਗ3 ਰ3 ਸ [ਬੀ]

ਇਸ ਪੈਮਾਨੇ ਵਿੱਚ ਸੁਰ ਸ਼ਤਸ਼ਰੁਤੀ ਰਿਸ਼ਭਮ, ਅੰਤਰ ਗੰਧਾਰਮ, ਸ਼ੁੱਧ ਮੱਧਯਮ, ਚਤੁਰਸ਼ਰੁਤੀ ਧੈਵਤਮ ਅਤੇ ਕੈਸਿਕੀ ਨਿਸ਼ਾਦਮ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਵਾਗਧੀਸ਼ਵਰੀ ਇੱਕ ਮੇਲਾਕਾਰਤਾ ਰਾਗ ਹੈ, ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਅਨੁਸਾਰ ਇਹ ਇੱਕ ਸੰਪੂਰਨਾ ਰਾਗ ਹੈ (ਸਾਰੇ ਸੱਤ ਨੋਟ ਚਡ਼੍ਹਨ ਅਤੇ ਉਤਰਨ ਦੇ ਪੈਮਾਨੇ ਵਿੱਚ ਹਨ। ਇਹ ਨਾਸਿਕਭੂਸ਼ਾਨੀ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਸ਼ੁੱਧ ਮੱਧਯਮ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ 70ਵਾਂ ਮੇਲਾਕਾਰਤਾ ਸਕੇਲ ਹੈ।