ਵਾਚਸਪਤੀ (ਰਾਗ)

ਵਾਚਸਪਤੀ (ਉਚਾਰਨ ਵਾਚਸਪਤੀ, ਭਾਵ ਭਾਸ਼ਣ ਦਾ ਮਾਲਕ) ਕਰਨਾਟਕੀ ਸੰਗੀਤ (ਦੱਖਣੀ ਭਾਰਤੀ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤ ਦਾ ਸੰਗੀਤਕ ਪੈਮਾਨਾ) ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਰਾਗ ਹੈ। ਇਹ 72 ਮੇਲਾਕਾਰਤਾ ਰਾਗ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਵਿੱਚ 64ਵਾਂ ਮੇਲਾਕਾਰਤਾ ਰਾਗਾ ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ ਮੁਥੂਸਵਾਮੀ ਦੀਕਸ਼ਿਤਰ ਸਕੂਲ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਭੂਸ਼ਾਵਤੀ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਰਾਗ ਨੂੰ ਵੀ ਕਰਨਾਟਕੀ ਸੰਗੀਤ ੜੇ ਹੋਰ ਰਾਗਾਂ ਵਾਂਗ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਸੰਗੀਤ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।

ਬਣਤਰ ਅਤੇ ਲਕਸ਼ਨ

ਇਹ 11ਵੇਂ ਚੱਕਰ ਰੁਦਰ ਵਿੱਚ ਚੌਥਾ ਰਾਗ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਨਾਮ ਰੁਦਰ-ਭੂ ਹੈ। ਇਸ ਰਾਗ ਦੀ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਸੁਰ ਸੰਗਤੀ ਸਾ ਰੀ ਗੁ ਮੀ ਪਾ ਧੀ ਨੀ ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਆਰੋਹਣ-ਅਵਰੋਹਣ (ਚਡ਼੍ਹਦੇ ਅਤੇ ਉਤਰਦੇ ਪੈਮਾਨੇ) ਦੀ ਬਣਤਰ ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੇ ਅਨੁਸਾਰ ਹੈ (ਹੇਠਾਂ ਸੰਕੇਤ ਅਤੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਵੇਰਵਿਆਂ ਲਈ ਕਰਨਾਟਕ ਸੰਗੀਤ ਵਿੱਚ ਸਵਰ ਵੇਖੋ):

ਅਰੋਹ : ਸ ਰੇ2 ਗ3 ਮ2 ਪ ਧ2 ਨੀ2 ਸੰ [a]
ਅਵਰੋਹਣਃ ਸੰ ਨੀ2 ਧ2 ਪ ਮ2 ਗ3 ਰੇ2 ਸ [b]

ਇਹ ਸਕੇਲ ਚੱਥੂਸ਼ਰੁਤੀ ਰਿਸ਼ਭਮ, ਅੰਤਰ ਗੰਧਾਰਮ, ਪ੍ਰਤੀ ਮੱਧਯਮ, ਚੱਥੂਸ਼ਰਤੀ ਧੈਵਤਮ ਅਤੇ ਕੈਸਿਕੀ ਨਿਸ਼ਾਦਮ ਨੋਟਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਇੱਕ ਸੰਪੂਰਨਾ ਰਾਗ ਹੈ-ਇੱਕ ਰਾਗ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸਾਰੇ ਸੱਤ ਸਵਰ ਹਨ। ਇਹ ਪ੍ਰਤੀ ਮੱਧਮਮ ਹਰਿਕੰਭੋਜੀ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ 28ਵਾਂ ਮੇਲਾਕਾਰਤਾ ਸਕੇਲ ਹੈ।

ਜਨਯ ਰਾਗਮ

ਇਸ ਨਾਲ ਜੁਡ਼ੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਜਨਯ ਰਾਗਮ (ਉਤਪੰਨ ਸਕੇਲ) ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਭੂਸ਼ਾਵਲੀ ਅਤੇ ਸਰਸਵਤੀ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹਨ। ਵਾਚਸਪਤੀ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਸਾਰੇ ਪੈਮਾਨਿਆਂ ਲਈ ਜਨਯ ਰਾਗਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ਵੇਖੋ।

ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਰਚਨਾਵਾਂ

ਵਾਚਸਪਤੀ, ਕਲਿਆਣੀ ਦੇ ਨੇੜੇ ਹੈ (ਜੋ ਕਿ 65ਵਾਂ ਮੇਲਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸਿਰਫ਼ ਨਿਸ਼ਾਦਮ ਵਿੱਚ ਵੱਖਰਾ ਹੈ। ਫਿਰ ਵੀ, ਇਸ ਰਾਗ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਨਹੀਂ ਹਨ। ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸੰਗੀਤਕਾਰਾਂ ਨੇ ਇਸ ਰਾਗ ਦੀ ਵਰਤੋਂ 1 ਗੀਤ ਤਿਆਰ ਕਰਨ ਲਈ ਕੀਤੀ ਹੈ।

ਇਸ ਰਾਗ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਰਚਨਾਵਾਂ ਹਨ

'ਪਾਈ ਜਗਾ ਜਨਾਨੀ' ਸਵਾਤੀ ਥਿਰੂਨਲ ਦੁਆਰਾ
ਤਿਆਗਰਾਜ ਦੁਆਰਾ ਕੰਟਾਜੂਡੁਮੀ
ਪਾਪਨਾਸਮ ਸਿਵਨ ਦੁਆਰਾ ਪਰਾਤਪਾਰਾਪਾਪਨਾਸਾਮ ਸਿਵਨ
ਮੁਥੀਆ ਭਾਗਵਤਾਰ ਦੁਆਰਾ ਸਹਸ੍ਰਕਰਾ ਮੰਡੀਥੇ
ਏਨ੍ਨਾਡੂ ਨੀ ਕ੍ਰਿਪਾ ਪਾਟਨਾਮ ਸੁਬਰਾਮਣੀਆ ਅਈਅਰ ਦੁਆਰਾ।
ਕਲਯਾਨੀ ਵਰਦਰਾਜਨ ਦੁਆਰਾ ਰਾਜਰਾਜੇਸ਼ਵਰੀ-ਪਦ ਵਰਨਮਕਲਿਆਣੀ ਵਰਦਰਾਜਨ
ਸ਼੍ਰੀ ਸਚਿਦਾਨੰਦ ਕੰਡਮ ਮੀਸੂ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਅਈਅਰ ਦੁਆਰਾ
ਊਤੁੱਕਾਡੂ ਵੈਂਕਟ ਕਵੀ ਦੁਆਰਾ ਏਨਨਾਥਾਈ ਸੋਨਲਮ
ਇਹਪਾਰਾ ਸੁੱਖਾ ਦਯਾਕਾ-ਕੋਟੇਸ਼ਵਰ ਅਈਅਰ
ਸੁਧਾਨੰਦ ਭਾਰਤੀ ਦੁਆਰਾ ਅੰਥਾਰੰਗੈਲਮ ਅਰਿਆਯੋ ਸੁੱਧਾਨੰਦ ਭਾਰਤੀ
ਡਾ. ਐਮ ਬਾਲਾਮੁਰਲੀਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਦੁਆਰਾ ਨੁਤਿਨਤੂ ਸਦੰਬੂਜਾ
ਰਾਮਾਸਵਾਮੀ ਸਿਵਨ ਦੁਆਰਾ ਵੇਰੂ ਥੁਨਾਈ
ਨੀਲਾ ਰਾਮਮੂਰਤੀ ਦੁਆਰਾ ਏ. ਡੀ. ਏ. ਡੀ ਮਾਨਮ ਏ. ਡੀਮ
ਨੀਲਾ ਰਾਮਮੂਰਤੀ ਦੁਆਰਾ ਦੇਵੀ ਜਗਨਮਹੀਨੀ
ਥੁਲਸੀਵਨਮ ਦੁਆਰਾ ਸ਼੍ਰੀ ਇਪਤਏ ਜਯਾਥੁਲਾਸੀਵਨਮ
ਪਚਾਈ ਨਾਇਕੀ ਪਕਸ਼ਮ ਵੈਥੂ ਐਂਡਨ D.Pattammal
ਵੰਡਨਾਮੂ-ਟਾਈਗਰ ਵਰਦਾਚਾਰੀਆਰ ਦੁਆਰਾ ਥਾਨਾ ਵਰਨਮ

ਫ਼ਿਲਮੀ ਗੀਤ

ਭਾਸ਼ਾਃ ਤਮਿਲ

ਗੀਤ.	ਫ਼ਿਲਮ	ਸੰਗੀਤਕਾਰ	ਗਾਇਕ
ਨਿਕੱਟਮਾ ਪੋਗੱਟਮਾ	ਪੇਰੀਆ ਵੀਤੂ ਪੰਨਾਕਰਨ	ਇਲਯਾਰਾਜਾ	ਮਨੋ, ਕੇ. ਐਸ. ਚਿਤਰਾ

ਜਨਯ ਰਾਗਮਃ ਸਰਸਵਤੀ

ਗੀਤ.	ਫ਼ਿਲਮ	ਸੰਗੀਤਕਾਰ	ਗਾਇਕ
ਆਹਾ ਇਵਰ ਯਾਰਦੀ	ਮੋਹਿਨੀ	ਸੀ. ਆਰ. ਸੁਬੁਰਮਨ	ਪੀ. ਲੀਲਾ, ਕੇ. ਵੀ. ਜਾਨਕੀ
ਸ਼੍ਰੀ ਸਰਸਵਤੀ ਦੇਵੀਮਾਥਾ (ਰਾਗਮਾਲਿਕਾਃ ਸਰਸਵਤੀ, ਸ਼੍ਰੀਰੰਜਨੀ, ਲਲਿਤਾ)	ਰਾਣੀ ਲਲਿਤਾਂਗੀ	ਜੀ. ਰਾਮਨਾਥਨ	ਪੀ. ਲੀਲਾ, ਡੀ. ਬੀ. ਰਾਮਚੰਦਰ
ਵੀਨਾ ਵਾਣੀ	ਪੋਨਮੇਗਲਾਈ	ਇਲਯਾਰਾਜਾ	ਕਲਪਾਨਾ, ਵੀ. ਵੀ. ਪ੍ਰਸੰਨਾ
ਮਲਾਰਗਲੀ (ਸਿਰਫ਼ ਅੰਤਰਾਲ)	ਪਿਆਰ ਪੰਛੀ	ਏ. ਆਰ. ਰਹਿਮਾਨ	ਕੇ. ਐਸ. ਚਿੱਤਰਾ, ਹਰੀਹਰਨ
ਕਨਵਾ ਇਲਾਈ ਕੱਤਰਾ (ਇਨ ਚਰਣਮ)	ਰਤਚਗਨ	ਏ. ਆਰ. ਰਹਿਮਾਨ	ਸ੍ਰੀਨਿਵਾਸ
ਮੇਧੂ ਮੇਧੂਵਾਈ	ਜੈ।	ਮਨੀ ਸ਼ਰਮਾ	ਐਸ. ਪੀ. ਬਾਲਾਸੁਬਰਾਮਨੀਅਮ, ਕੇ. ਐਸ. ਚਿੱਤਰਾ

ਸਬੰਧਤ ਰਾਗਮ

ਇਹ ਭਾਗ ਇਸ ਰਾਗ ਦੇ ਸਿਧਾਂਤਕ ਅਤੇ ਵਿਗਿਆਨਕ ਪਹਿਲੂ ਨੂੰ ਕਵਰ ਕਰਦਾ ਹੈ।

ਵਾਚਾਸਪਤੀ ਦੇ ਸੁਰ ਜਦੋਂ ਗ੍ਰਹਿ ਭੇਦਮ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਾਲ ਤਬਦੀਲ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਤਾਂ 3 ਹੋਰ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਮੇਲਾਕਾਰਤਾ ਰਾਗਮ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਅਰਥਾਤ, ਚਾਰੁਕੇਸੀ, ਗੌਰੀਮਨੋਹਰੀ ਅਤੇ ਨਾਟਕਪ੍ਰਿਆ। ਗ੍ਰਹਿ ਭੇਦਮ, ਰਾਗਮ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਦਜਮ ਨੂੰ ਅਗਲੇ ਨੋਟ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਅਨੁਸਾਰੀ ਨੋਟ ਆਵਿਰਤੀ ਨੂੰ ਇੱਕੋ ਜਿਹਾ ਰੱਖਣ ਲਈ ਚੁੱਕਿਆ ਗਿਆ ਕਦਮ ਹੈ। ਹੋਰ ਵੇਰਵਿਆਂ ਅਤੇ ਇੱਕ ਉਦਾਹਰਣ ਲਈ ਵਾਚਾਸਪਤੀ ਦੇ ਗ੍ਰਹਿ ਭੇਦਮ ਦਾ ਹਵਾਲਾ ਲਓ।

ਵਾਚਸਪਤੀ ਪੱਛਮੀ ਸੰਗੀਤ ਵਿੱਚ ਧੁਨੀ ਪੈਮਾਨੇ ਨਾਲ ਮੇਲ ਖਾਂਦਾ ਹੈ।

ਨੋਟਸ

ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਬਂਦਿਸ਼ਾਂ

ਵਾਚਾਸਪਤੀ ਕਲਿਆਣੀ ਦੇ ਨੇੜੇ ਦਾ ਰਾਗ ਹੈ (ਜੋ ਕਿ 65ਵਾਂ ਮੇਲਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸਿਰਫ਼ ਨਿਸ਼ਾਦਮ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ ਵੱਖਰਾ ਹੈ। ਫਿਰ ਵੀ, ਇਸ ਰਾਗ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਨਹੀਂ ਰਚੀਆਂ ਗਈਆਂ। ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸੰਗੀਤਕਾਰਾਂ ਨੇ ਇਸ ਰਾਗ ਦੀ ਵਰਤੋਂ 1 ਗੀਤ ਤਿਆਰ ਕਰਨ ਲਈ ਕੀਤੀ ਹੈ।

ਇਸ ਰਾਗ ਵਿੱਚ ਰਚੀਆਂ ਗਈਆਂ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਰਚਨਾਵਾਂ ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੇ ਅਨੁਸਾਰ ਹਨ

ਪਾਈ ਜਗਾ ਜਨਨੀ' ਸਵਾਤੀ ਤਿਰੂਨਲ ਦੁਆਰਾ ਰਚੀ ਗਈ
ਤਿਆਗਰਾਜ ਦੁਆਰਾ ਰਚੀ ਗਈ ਕੰਟਾਜੂਡੁਮੀ
ਅਭਿਰਾਮੀ ਅਕੀਲਾ ਬੁਵਾਨਾ, ਪਾਰਵਤੀਸ਼ਵਰੇਨ ਅਤੇ ਭੂਸ਼ਾਵਤਿਮ ਮੰਜੂ ਭਾਸਾਵਤਿਮ ਮੁਥੂਸਵਾਮੀ ਦੀਕਸ਼ਿਤਰ ਦੁਆਰਾ ਰਚੀਆਂ ਗਈਆਂ
ਪਾਪਨਾਸਮ ਸਿਵਨ ਦੁਆਰਾ ਰਚੀ ਗਈ ਪਰਾਤਪਾਰਾ
ਮੁਥੀਆ ਭਾਗਵਤਾਰ ਦੁਆਰਾ ਰਚੀ ਗਈ ਸਹਸ੍ਰਕਰਾ ਮੰਡੀਥੇ
ਏਨ੍ਨਾਡੂ ਨੀ ਕ੍ਰਿਪਾ ਪਾਟਨਾਮ ਸੁਬਰਾਮਣੀਆ ਅਈਅਰ ਦੁਆਰਾ ਰਚੀ ਗਈ ਕਲਯਾਨੀ ਵਰਦਰਾਜਨ ਦੁਆਰਾ ਰਾਜਰਾਜੇਸ਼ਵਰੀ-ਪਦਵਰਨਮਕਲਿਆਣੀ ਵਰਦਰਾਜਨ
ਮੀਸੂ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਅਈਅਰ ਦੁਆਰਾ ਸ਼੍ਰੀ ਸਚਿਦਾਨੰਦ ਕੰਡਮ
ਊਤੁੱਕਾਡੂ ਵੈਂਕਟ ਕਵੀ ਦੁਆਰਾ ਏਨਨਾਥਾਈ ਸੋਨਲਮ
ਇਹਪਾਰਾ ਸੁੱਖਾ ਦਯਾਕਾ-ਕੋਟੇਸ਼ਵਰ ਅਈਅਰ
ਸ਼ੁੱਧਨੰਦ ਭਾਰਤੀ ਦੁਆਰਾ ਅੰਥਾਰੰਗੈਲਮ ਅਰਿਆਯੋਸ਼ੁੱਧਾਨੰਦ ਭਾਰਤੀ
ਡਾ. ਐਮ. ਬਾਲਾਮੁਰਲੀਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਦੁਆਰਾ ਨੁਤਿਨਤੂ ਸਦੰਬੂਜਾ
ਰਾਮਾਸਵਾਮੀ ਸਿਵਨ ਦੁਆਰਾ ਵੇਰੂ ਥੁਨਾਈ
ਨੀਲਾ ਰਾਮਮੂਰਤੀ ਦੁਆਰਾ ਏ. ਡੀ. ਏ. ਡੀ ਮਾਨਮ ਏ. ਡੀਮ
ਡੀ ਈਵੀ ਜਗਨਮੋਹੀਨੀ ਨੀਲਾ ਰਾਮਮੂਰਤੀ ਦੁਆਰਾ
ਤੁਲਸੀਵਨਮ ਦੁਆਰਾ ਸ਼੍ਰੀ ਇਪਤਏ ਜਯਾ
ਪਚਾਈ ਨਾਇਕੀ ਪਕਸ਼ਮ ਵੈਥੂ ਇੰਧਨ D.Pattammal
ਵੰਡਨਾਮੂ-ਤਾਨਵਰਨਮ ਟਾਈਗਰ ਵਰਦਾਚਾਰੀਆਰ ਦੁਆਰਾ
ਵੇਲਾਨੀਦਮ ਪੋਈ ਸੋਲਾਦੀ-ਟੀ ਸੇਥੂਰਾਮ ਦੁਆਰਾ ਪਦਵਰਨਮ
ਵਾਚਾਸਪਤੀ-ਨੱਲਨ ਚੱਕਰਵਰਤੀ ਮੂਰਤੀ ਦੁਆਰਾ ਥਾਨਵਰਨਮ

ਹਵਾਲੇ