ਵਿਵਾਦੀ ਸੁਰ

ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤ ਵਿੱਚ (ਸੰਸਕ੍ਰਿਤਃ ਵਿਵਾਦੀ ਭਾਵ "ਅਸੰਗਤ") ਵਿਵਾਦੀ ਸੁਰ ਤੋਂ ਭਾਵ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਸੁਰ ਜਿਹੜਾ ਕਿਸੇ ਅਮੁੱਕ ਰਾਗ ਦੇ ਅਰੋਹਣ ਜਾਂ ਅਵਰੋਹਣ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ। ਆਮ ਤੌਰ ਉੱਤੇ, ਕਿਸੇ ਵੀ ਰਾਗ ਦੇ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਮੌਕੇ ਤੇ ਕੋਈ ਸੁਧਾਰ ਕਰਦੇ ਵਕਤ ਵਿਵਾਦੀ ਸੁਰ ਨਹੀਂ ਵਜਾਇਆ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ, ਉਦਾਹਰਣ ਦੇ ਲਈ, ਜੇ ਕਿਸੇ ਰਾਗ ਦੀ ਆਰੋਹ-ਅਵਰੋਹ ਦੀ ਬਣਤਰ "ਸ ਰੇ(ਸ਼ੁੱਧ) ਗ(ਸ਼ੁੱਧ) ਮ(ਤੀਵ੍ਰ) ਪ ਧ(ਸ਼ੁੱਧ) ਨੀ(ਸ਼ੁੱਧ) ਸੰ- ਸੰ ਨੀ(ਸ਼ੁੱਧ) ਧ(ਸ਼ੁੱਧ) ਪ ਮ(ਤੀਵ੍ਰ) ਗ(ਸ਼ੁੱਧ) ਰੇ(ਸ਼ੁੱਧ) ਸ" ਹੈ ਤਾਂ ਉਸ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ, ਰੇ(ਕੋਮਲ) ਗ(ਕੋਮਲ) ਮ(ਸ਼ੁੱਧ) ਧ(ਕੋਮਲ) ਅਤੇ ਨੀ(ਕੋਮਲ) ਸਾਰੇ ਵਿਵਾਦੀ ਹੋਣਗੇ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਇੱਕ ਦਿੱਤੇ ਹੋਏ ਰਾਗ ਦੇ ਵਜਾਉਣ ਦੌਰਾਨ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਵਿਵਾਦੀ ਸੁਰਾਂ ਤੋਂ ਪਰਹੇਜ਼ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਇੱਕ ਵਿਆਖਿਆ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਰੰਗ ਪੇਸ਼ ਕਰਨ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕਦੇ-ਕਦਾਈਂ ਕੁਸ਼ਲ ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਦੁਆਰਾ ਜੋੜਿਆ ਵੀ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਕਰਨਾਟਕੀ ਸੰਗੀਤ ਵਿੱਚ

ਕਰਨਾਟਕੀ ਸੰਗੀਤ ਵਿੱਚ, ਵਿਵਾਦੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਵਿਵਾਦੀ ਸਵਰਮ, ਵਿਵਾਦੀ ਧੋਸ਼ਾ, ਵਿਵਾਦੀ ਰਾਗਮ ਅਤੇ ਵਿਸਤਾਰ ਵਿਵਾਦੀ ਮੇਲਾਕਾਰਤਾ ਵਿੱਚ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਵਿਵਾਦੀ ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਸੋਚ ਜਾਂ ਪਹੁੰਚ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਜਾਣਾ।

ਵਿਵਾਦੀ ਸਵਰਮ

ਇੱਕ ਸਵਰਮ ਨੂੰ ਦੂਜੇ ਸਵਰਮ ਦੇ ਨਾਲ ਸਬੰਧ ਵਿੱਚ ਵਿਵਾਦੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਭਾਰਤੀ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤ ਵਿੱਚ ਬਾਰਾਂ ਸਵਰਮ ਹਨ। ਪਰ 16 ਨੋਟ ਹਨ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕੁਝ ਨੋਟ ਇੱਕੋ ਜਿਹੀਆਂ ਫ੍ਰੀਕੁਐਂਸੀਆਂ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰਦੇ ਹਨ।

ਵਿਵਾਦੀ ਰਾਗਮ

ਉਹ ਰਾਗ ਵਿਵਾਦੀ ਰਾਗ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜੇਕਰ ਇਸ ਵਿੱਚ ਵਿਵਾਦੀ ਸਵਰਮ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਖਾਸ ਤੌਰ ਉੱਤੇ ਰਾਗਮ ਦੇ ਵਾਦੀ ਸਵਰਮ ਦੇ ਨਾਲ (ਵਾਦੀ ਸਵਰਮ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਉਸ ਰਾਗ ਜਾਂ ਸਕੇਲ ਲਈ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸਵਰਮ ਜਾਂ ਇੰਜ ਕਹਿ ਲਓ ਕਿ ਰਾਜਾ ਸੁਰ I

ਰਾਗ ਅਜੇ ਵੀ ਇੱਕ ਜਾਇਜ਼ ਪੈਮਾਨਾ ਹੈ ਅਤੇ ਰਚਨਾਵਾਂ ਵੀ ਅਜਿਹੇ ਰਾਗਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਾਲ ਬਣਾਈਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਵਿਵਾਦੀ ਰਾਗਾਂ ਦੀਆਂ ਉਦਾਹਰਣਾਂ ਹਨਃ ਨਾਟ, ਵਰਾਲੀ, ਵਾਗਧੀਸ਼ਵਰੀ

ਵਿਵਾਦੀ ਮੇਲਾਕਾਰਤਾ

ਮੇਲਾਕਾਰਤਾ ਰਾਗ ਵਿਵਾਦੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜੇਕਰ ਇਸ ਵਿੱਚ ਵਿਵਾਦੀ ਸਵਰਮ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। 72 ਮੇਲਾਕਾਰਤਾ ਰਾਗਾਂ ਵਿੱਚੋਂ 40 ਵਿੱਚ ਵਿਵਾਦੀ ਸਵਰ ਹਨ।

ਵਿਵਾਦੀ ਦੋਸ਼ਾ

ਦੋਸ਼ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਨਕਾਰਾਤਮਕ ਪ੍ਰਭਾਵ। ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਵਿਵਾਦੀ ਰਾਗਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿਵਾਦੀ ਦੋਸ਼ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਕੁਝ ਵਾਕਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਵਿਵਾਦੀ ਸਵਰਮ ਗਾ ਕੇ ਦੂਰ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਜੋ ਨਕਾਰਾਤਮਕ ਪ੍ਰਭਾਵ ਨੂੰ ਘਟਾਉਂਦੇ ਹਨ।

ਇਹ ਵੀ ਦੇਖੋ

 

• ਵਾਦੀ (ਸੰਗੀਤ)
• ਸਾਮਵਾਦੀ

ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ

ਵਿਵਾਦੀ ਰਾਗਾਂ ਬਾਰੇ ਚਰਚਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਲੇਖ ਅਤੇ ਸੰਗੀਤ ਸਮਾਰੋਹਾਂ ਦੀ ਸਮੀਖਿਆ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਵਿਵਾਦੀ ਰਾਗਮ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਹੈ

• ਵਿਵਾਦੀ ਰਾਗਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਝਾਤ
• ਚੇਨਈ ਦੇ ਸੰਗੀਤ ਸਮਾਰੋਹਾਂ ਦੀ ਸਮੀਖਿਆ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਵਿਵਾਦੀ ਰਾਗਾਂ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ-ਦ ਹਿੰਦੂ ਆਨਲਾਈਨ ਤੋਂ (ਨਿਊਜ਼ਪੇਪਰ)

ਕਰਨਾਟਕੀ ਸੰਗੀਤ ਵਿੱਚ

ਕਰਨਾਟਕੀ ਸੰਗੀਤ ਵਿੱਚ, ਵਿਵਾਦੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਵਿਵਾਦੀ ਸੁਰ , ਵਿਵਾਦੀ ਦੋਸ਼, ਵਿਵਾਦੀ ਰਾਗਮ ਅਤੇ ਵਿਸਤਾਰ ਵਿਵਾਦੀ ਮੇਲਾਕਾਰਤਾ ਵਿੱਚ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਵਿਵਾਦੀ ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਸੋਚ ਜਾਂ ਪਹੁੰਚ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਜਾਣਾ।

ਵਿਵਾਦੀ ਸੁਰ

ਇੱਕ ਸੁਰ ਨੂੰ ਦੂਜੇ ਸੁਰ ਦੇ ਨਾਲ ਸਬੰਧ ਵਿੱਚ ਵਿਵਾਦੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਭਾਰਤੀ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤ ਵਿੱਚ ਬਾਰਾਂ ਸਵਰ ਹਨ। ਪਰ ਅਸਲ ਵਿੱਚ 16 ਸੁਰ ਹਨ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕੁਝ ਸੁਰ ਇੱਕੋ ਜਿਹੀਆਂ ਫ੍ਰੀਕੁਐਂਸੀਆਂ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰਦੇ ਹਨ।

ਵਿਵਾਦੀ ਰਾਗ

ਉਹ ਰਾਗ ਵਿਵਾਦੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਵਿਵਾਦੀ ਸੁਰ ਲੱਗੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਖਾਸ ਤੌਰ ਉੱਤੇ ਰਾਗ ਦੇ ਵਾਦੀ ਸੁਰਾਂ ਦੇ ਨਾਲ (ਵਾਦੀ ਸੁਰ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਉਸ ਸੁਰ ਜਿਹੜਾ ਰਾਗ ਜਾਂ ਸਕੇਲ ਲਈ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

ਰਾਗ ਅਜੇ ਵੀ ਇੱਕ ਜਾਇਜ਼ ਪੈਮਾਨਾ ਹੈ ਅਤੇ ਰਚਨਾਵਾਂ ਵੀ ਅਜਿਹੇ ਰਾਗਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਾਲ ਬਣਾਈਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਵਿਵਾਦੀ ਰਾਗਾਂ ਦੀਆਂ ਉਦਾਹਰਣਾਂ ਹਨਃ ਨਾਟ, ਵਰਾਲੀ, ਵਾਗਧੀਸ਼ਵਰੀ

ਵਿਵਾਦੀ ਮੇਲਾਕਾਰਤਾ

ਮੇਲਾਕਾਰਤਾ ਰਾਗ ਵਿਵਾਦੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜੇਕਰ ਇਸ ਵਿੱਚ ਵਿਵਾਦੀ ਸੁਰ ਲੱਗੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। 72 ਮੇਲਾਕਾਰਤਾ ਰਾਗਾਂ ਵਿੱਚੋਂ 40 ਵਿੱਚ ਵਿਵਾਦੀ ਸੁਰ ਹਨ।

ਵਿਵਾਦੀ ਦੋਸ਼

ਦੋਸ਼ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਨਕਾਰਾਤਮਕ ਪ੍ਰਭਾਵ। ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਵਿਵਾਦੀ ਰਾਗਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿਵਾਦੀ ਦੋਸ਼ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਕੁਝ ਵਾਕਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਵਿਵਾਦੀ ਸੁਰ ਗਾ ਕੇ ਦੂਰ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਜੋ ਨਕਾਰਾਤਮਕ ਪ੍ਰਭਾਵ ਨੂੰ ਘਟਾਉਂਦੇ ਹਨ।