ਵਿਸ਼ਨੂੰਦਾਸ ਭਵੇ
ਵਿਸ਼ਨੂੰਦਾਸ ਭਵੇ (9 ਅਗਸਤ 1901 ਨੂੰ ਅਕਾਲ ਚਲਾਣਾ ਕਰ ਗਏ) ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ, ਭਾਰਤ ਦੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਨਾਟਕਕਾਰ ਸਨ ਅਤੇ ਮਰਾਠੀ ਥੀਏਟਰ ਦੇ ਮੋਢੀ ਮੰਨੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਉਹ ਸੰਗਲੀ ਵਿੱਚ ਪੈਦਾ ਹੋਏ ਸੀ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੇ 1843 ਵਿੱਚ ਸੰਗਲੀ ਵਿਖੇ ਪਹਿਲਾ ਮਰਾਠੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦਾ ਨਾਟਕ ਸੀਤਾ ਸਵੈਮਵਰ ਦਾ ਮੰਚਨ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਇਸ ਉੱਦਮ ਵਿੱਚ, ਭਵੇ ਨੂੰ ਸੰਗਲੀ ਰਿਆਸਤ ਦੇ ਤਤਕਾਲੀ ਰਾਜੇ ਦੁਆਰਾ ਸਮਰਥਨ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਸੀਤਾ ਸਵੈਮਵਰ ਨਾਟਕ ਦੀ ਸਫਲਤਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਭਵੇ ਨੇ ਰਾਮਾਇਣ ਦੇ ਕਈ ਹੋਰ ਐਪੀਸੋਡਾਂ ਉੱਤੇ ਨਾਟਕਾਂ ਦਾ ਮੰਚਨ ਕੀਤਾ। ਉਹ ਨਾਟਕਾਂ ਲਈ ਆਪਣੀਆਂ ਟੀਮਾਂ ਨਾਲ ਯਾਤਰਾ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਠਪੁਤਲੀ ਸ਼ੋਅ ਵਿੱਚ ਵੀ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ। ਭਾਵੇ ਦੀ ਮੌਤ 9 ਅਗਸਤ 1901 ਨੂੰ ਹੋਈ।
ਜੀਵਨ.
[ਸੋਧੋ]ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਵਿੱਚ ਵਪਾਰਕ ਥੀਏਟਰ ਗਤੀਵਿਧੀ 1843 ਵਿੱਚ ਭਵੇ ਦੀ ਕੰਪਨੀ ਸੰਗਲੀਕਾਰ ਨਾਟਕ ਮੰਡਲੀ ਨਾਲ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ ਸੀ। ਡਰਾਮਾ ਕੰਪਨੀ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਨਾਟਕਾਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਸੀ। ਭਵੇ ਨੇ ਨਾਟਕਾਂ ਦੇ ਨਾਟਕਕਾਰ, ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਅਤੇ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕੀਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸੰਗਲੀ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਡਰਾਮਾ ਸਕੂਲ ਵੀ ਸਥਾਪਤ ਕੀਤਾ। ਸੰਨ 1853 ਵਿੱਚ ਭਵੇ ਮੁੰਬਈ ਆਏ ਅਤੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਗਿਰਗਾਮ ਇਲਾਕੇ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਵਨਾਥ ਸ਼ਿੰਪੀ ਦੇ ਵਾਡ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ "ਖੇਲ-ਅਖਯਾਨ" (ਨਾਟਕ-ਬਿਰਤਾਂਤਾਂ ਵਿੱਚ ਕਵਿਤਾ ਅਤੇ ਨਾਟਕ) ਦਾ ਮੰਚਨ ਕੀਤਾ। ਉਸ ਦੇ ਨਾਟਕਾਂ ਦੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਹਿੰਦੂ ਮਿਥਿਹਾਸ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਸਾਹਿਤ ਵਿੱਚ ਨਿਹਿਤ ਸਨ। ਗੀਤ ਅਤੇ ਸੰਗੀਤ ਭਵੇ ਦੇ ਨਾਟਕਾਂ ਦੀ ਤਾਕਤ ਸਨ। ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਨਾਟਕ ਸੀਤਾ ਸਵੈਮਵਰ ਬਹੁਤ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਮਿਲੀ। ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਹਿੱਸੇ ਲਈ, ਭਵੇ ਦੇ ਨਾਟਕ ਵਨ-ਮੈਨ ਸ਼ੋਅ ਸਨ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਹੋਰ ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਨੇ ਸਖਤੀ ਨਾਲ ਸਹਾਇਕ ਅਤੇ ਸੈਕੰਡਰੀ ਭੂਮਿਕਾਵਾਂ ਉਦੋਂ ਨਿਭਾਈਆਂ ਜਦੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮੌਜੂਦਗੀ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਸੀ। ਸੰਪੂਰਨ ਨਾਟਕ ਦੀ ਪਰੰਪਰਾ ਨੂੰ 1880 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ ਅੰਨਾ ਸਾਹਿਬ ਕਿਰਲੋਸਕਰ ਦੁਆਰਾ ਮੁੜ ਸੁਰਜੀਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮਰਾਠੀ ਥੀਏਟਰ ਦੇ ਮੋਢੀ ਵਜੋਂ ਭਵੇ ਦੇ ਸਿਰ ਸਿਹਰਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਸੰਗਲੀ ਰਿਆਸਤ ਦੇ ਰਾਜਾ ਚਿੰਤਾਮਨਰਾਓ 'ਅੱਪਾ ਸਾਹਿਬ' ਪਟਵਰਧਨ ਨੇ ਭਵੇ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਸਰਪ੍ਰਸਤੀ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ ਉਤਸ਼ਾਹ ਦਿੱਤਾ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਨਾਟਕ ਗਤੀਵਿਧੀ ਨੂੰ ਮੁੰਬਈ ਅਤੇ ਪੁਣੇ ਤੱਕ ਵਧਾਇਆ ਸੀ।
ਮਰਾਠੀ ਥੀਏਟਰ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ ਦਰਜ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ "ਭਵੇ ਨੇ ਕਰਨਾਟਕੀ ਸੰਗੀਤ ਦੇ ਅਧਾਰ 'ਤੇ ਮਰਾਠੀ ਵਿੱਚ ਨਾਟਕ ਤਿਆਰ ਕੀਤੇ। ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਨਾਟਕ ਦੀ ਰਾਜਪਾਲ ਦੇ ਸਕੱਤਰ ਨੇ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਾ ਕੀਤੀ... ਧਾਰਮਿਕ ਭਾਵਨਾ, ਹੋਰ ਪਾਤਰਾਂ ਦੇ ਸੰਵਾਦਾਂ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਇੱਕ ਕਿਸਮ ਦੇ ਕੋਰਸ ਦੁਆਰਾ ਵਿਗਿਆਨਕ ਗਾਇਕੀ, ਕੱਚੇ ਨਾਚ ਅਤੇ ਵਿਲੱਖਣ ਪੁਸ਼ਾਕਾਂ ਅਤੇ ਮੇਕਅਪ ਅਤੇ ਕੁਝ ਕੁਸ਼ਲ ਤਲਵਾਰਬਾਜ਼ੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਗੁਣ ਸਨ। ਇਹ ਯਾਦ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਦਰਸ਼ਕ ਚਰਿੱਤਰ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਭਗਤੀ ਕਰਦੇ ਸਨ।"
ਵਿਸ਼ਨੂੰਦਾਸ ਭਵੇ ਦੀ ਕੰਪਨੀ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਹੋਰ ਨਾਟਕ ਕੰਪਨੀਆਂ ਵੀ ਹੋਂਦ ਵਿੱਚ ਆਈਆਂ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁੰਬਈਕਰ ਨਾਟਕ ਮੰਡਲੀ, ਅਮਰਚੰਦ ਵਾਡੀਕਰ ਨਾਟਕ ਮੱਡਲੀ ਅਤੇ ਚੌਲਵਾਡ਼ੀ ਹਿੰਦੂ ਨਾਟਕ ਮੰਡੀ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਨਾਟਕ ਕੰਪਨੀਆਂ ਦੇ ਨਾਟਕਾਂ ਨੇ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਦਰਸ਼ਕਾਂ ਨੂੰ ਆਕਰਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ।
ਤਾਮਿਲਨਾਡੂ ਵਿੱਚ 1843 ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਤੰਜੋਰ ਮਰਾਠਾ ਰਾਜਾ ਰਾਜਾ ਸ਼ਾਹਜੀ ਭੋਂਸਲੇ ਨੇ ਨਾਟਕ ਲਿਖੇ ਸਨ, ਜੋ ਅਦਾਲਤ ਅਤੇ ਮੰਦਰ ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ।[1][2][3]
1843 ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮਰਾਠੀ ਥੀਏਟਰ ਨੇ ਤਰੱਕੀ ਕਰਨੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ। ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਵਿੱਚ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਈ ਸੀ। ਸੰਨ 1868 ਵਿੱਚ ਵਿਨਾਇਕ ਕੀਰਤੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਨਾਟਕ ਮਾਧਵਰਾਓ ਪੇਸ਼ਵਾ ਨਾਲ ਮਰਾਠੀ ਥੀਏਟਰ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਕੀਤਾ। ਵਿਸ਼ਨੂੰਦਾਸ ਭਵੇ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੇ ਨਾਟਕਕਾਰਾਂ ਦੇ ਨਾਟਕਾਂ ਨੂੰ ਗੀਤਾਂ ਅਤੇ ਸੰਗੀਤ ਦੀ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਪ੍ਰਮੁੱਖਤਾ ਨਾਲ ਵੱਖ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਪਰ ਵਿਨਾਇਕ ਕੀਰਤੀ ਦੇ ਮਾਧਵਰਾਓ ਪੇਸ਼ਵਾ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਗੀਤ ਜਾਂ ਸੰਗੀਤਕ ਗਾਉਣ ਦੀ ਬਜਾਏ ਪੂਰੇ ਨਾਟਕ ਵਿੱਚ ਸੰਵਾਦਾਂ ਨਾਲ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਜੋ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵਾਰਤਕ ਵਿੱਚ ਸਨ। ਇੱਥੇ ਮਰਾਠੀ ਨਾਟਕ ਦੋ ਦਿਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ-ਪ੍ਰੋਜ਼ ਪਲੇਅ ਅਤੇ ਵਰਸ ਪਲੇਅ। ਹੁਣ ਮਰਾਠੀ ਥੀਏਟਰ ਨਿਰਵਿਘਨ ਮਾਰਚ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ।
ਵਿਸ਼ਨੂੰਦਾਸ ਭਵੇ ਗੌਰਵ ਪਦਕ
[ਸੋਧੋ]ਭਵੇ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿੱਚ ਅਖਿਲ ਭਾਰਤੀ ਨਾਟਯ ਵਿਦਿਆਮੰਦਿਰ ਦੁਆਰਾ "ਵਿਸ਼ਨੂੰਦਾਸ ਭਵੇ ਗੌਰਵ ਪਦਕ" ਨਾਮ ਦਾ ਇੱਕ ਪੁਰਸਕਾਰ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਸਾਲ 1959 ਵਿੱਚ ਬਾਲ ਗੰਧਰਵ ਨੂੰ ਇਹ ਪੁਰਸਕਾਰ ਮਿਲਿਆ ਸੀ। ਕੁਝ ਸਾਲਾਂ ਬਾਅਦ, ਇਹ ਪੁਰਸਕਾਰ ਹਰ ਸਾਲ 5 ਨਵੰਬਰ (ਮਰਾਠੀ ਰੰਗਭੂਮੀ ਦਿਨ) ਨੂੰ ਸੰਗਲੀ ਵਿੱਚ ਆਯੋਜਿਤ ਇੱਕ ਸਮਾਰੋਹ ਵਿੱਚ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।[4] ਪੁਰਸਕਾਰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਵਿਅਕਤੀ ਹਨਃ ਪ੍ਰਹਿਲਾਦ ਕੇਸ਼ਵ ਅਤ੍ਰੇ, ਪੁਰਸ਼ੋਤਮ ਲਕਸ਼ਮਣ ਦੇਸ਼ਪਾਂਡੇ, ਜਯੋਤਸਨਾ ਭੋਲਾ, ਹੀਰਾਬਾਈ ਬਰੋਡੇਕਰ, ਦਿਲੀਪ ਪ੍ਰਭਾਵਲਕਰ, ਨੀਲੂ ਫੂਲੇ, ਜੱਬਰ ਪਟੇਲ, ਸੁਧਾ ਕਰਮਰਕਰ, ਪ੍ਰਭਾਕਰ ਪੰਸ਼ੀਕਰ, ਮੋਹਨ ਅਗਾਸ਼ੇ, ਵਿਜੈ ਤੇਂਦੁਲਕਰ (2000) ਵਿਕਰਮ ਗੋਖਲੇ (2015) ਮੋਹਨ ਜੋਸ਼ੀ (2017) ਰੋਹਿਨੀ ਹੱਟਾਂਗਡ਼ੀ (2019) ਅਤੇ ਸਤੀਸ਼ ਅਲੈਕਡ਼ (2022) ।[5][6][7]
ਇਹ ਪੁਰਸਕਾਰ 1976 ਵਿੱਚ (ਐਮਰਜੈਂਸੀ ਕਰਕੇ), 2020 ਅਤੇ 2021 (ਦੋਵੇਂ ਸਾਲ ਕੋਵਿਡ-19 ਲੌਕਡਾਊਨ ਕਾਰਨ) ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।[8] ਸਾਲ 2000 ਵਿੱਚ ਇਸ ਪੁਰਸਕਾਰ ਵਿਜੈ ਤੇਂਦੁਲਕਰ ਲਈ ਐਲਾਨਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਪੁਰਸਕਾਰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਯਾਤਰਾ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕੇ, ਇਸ ਲਈ ਸਮਾਰੋਹ ਰੱਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।[4]
ਹਵਾਲੇ
[ਸੋਧੋ]- ↑ . India, Maharashtra, Pune.
{{cite book}}: Missing or empty|title=(help) - ↑ "Multilingual Dramas at the Tanjavur Maratha Court and Literary Cultures in Early Modern South India". The Medieval History Journal. doi:10.1177/097194581101400207.
- ↑ "multilingual dance dramas in Tanjore courts". nias. Archived from the original on 2021-06-23. Retrieved 2025-03-29.
- ↑ 4.0 4.1 Zalake, Ajit (12 October 2020). "विष्णूदास भावे पदक समारंभात 61 वर्षात तिसऱ्यांदा खंड; यंदाचा पुरस्कार लांबणीवर" (in Marathi). Sakal. Retrieved 1 December 2022.
{{cite web}}: CS1 maint: unrecognized language (link) - ↑ "Vikram Gokhale to receive Vishnudas Bhave Puraskar 2015". Times of India. 14 October 2015. Retrieved 1 December 2022.
- ↑ "Mohan Joshi to be honoured with Vishnudas Bhave award". Times of India. 8 October 2017. Retrieved 1 December 2022.
- ↑ "ज्येष्ठ दिग्दर्शक सतीश आळेकरांना विष्णूदास भावे पुरस्कार; आळेकर म्हणाले, हा पुरस्कार म्हणजे रंगभूमीचा प्रसाद" (in Marathi). ABP Live. 5 November 2022. Retrieved 1 December 2022.
{{cite web}}: CS1 maint: unrecognized language (link) - ↑ "विष्णुदास भावे गौरव पदक प्रदान सोहळा यावर्षीही रद्द" (in Marathi). Lokmat. 30 October 2021. Retrieved 1 December 2022.
{{cite web}}: CS1 maint: unrecognized language (link)