ਸ਼ਫੀ ਅਕੀਲ

ਸ਼ਫੀ ਅਕੀਲ (1930 – 6 ਸਤੰਬਰ 2013) ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦਾ ਇੱਕ ਪੰਜਾਬੀ ਪੱਤਰਕਾਰ, ਲੇਖਕ, ਕਵੀ, ਕਲਾ ਆਲੋਚਕ ਅਤੇ ਅਨੁਵਾਦਕ ਸੀ।

ਉਹ ਕਈ ਮੈਗਜ਼ੀਨਾਂ ਦਾ ਸੰਪਾਦਕ ਅਤੇ ਸਹਿ-ਸੰਪਾਦਕ ਰਿਹਾ ਅਤੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਉਰਦੂ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਅਖਬਾਰ ਡੇਲੀ ਜੰਗ ਵਿੱਚ ਕਲਾ ਅਤੇ ਸਾਹਿਤ ਬਾਰੇ ਕਾਲਮਾਂ ਦਾ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਇਆ ਸੀ।

ਸਿੱਖਿਆ ਅਤੇ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਜੀਵਨ

ਸ਼ਫੀ ਅਕੀਲ ਦਾ ਜਨਮ 1930 ਵਿੱਚ ਸਦਰ ਬਾਜ਼ਾਰ, ਲਾਹੌਰ ਦੇ ਨੇੜੇ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਅਕੀਲ ਕੋਲ ਰਸਮੀ ਸਿੱਖਿਆ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਮਸਜਿਦ ਵਿਚ ਕੁਰਾਨ ਪੜ੍ਹਨੀ ਸਿੱਖੀ। ਆਪਣੇ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਜੀਵਨ ਬਾਰੇ, ਉਸਨੇ ਕਿਹਾ, "ਗਰੀਬੀ...ਕੋਈ ਸ਼ਰਮਿੰਦਾ ਹੋਣ ਵਾਲੀ ਚੀਜ਼ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਬਜਾਇ, ਇਹ ਇੱਕ ਉਤੇਜਕ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਮੈਨੂੰ ਲਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜੇ ਮੈਂ ਗਰੀਬ ਨਾ ਹੁੰਦਾ, ਤਾਂ ਮੈਂ ਉਹ ਪ੍ਰਾਪਤ ਨਾ ਕਰ ਸਕਦਾ ਜੋ ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਹੈ।" ਅਕੀਲ ਨੇ ਨੈਸ਼ਨਲ ਗਾਰਡ ਵਿੱਚ ਸੇਵਾ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਇਸ ਸਮੇਂ, ਅਕੀਲ ਪਰਵਾਸੀਆਂ ਵਿੱਚ ਹੈਜ਼ਾ ਫੈਲਣ ਸਮੇਤ ਗ਼ਰੀਬੀ ਦੇ ਅਤਿਅੰਤ ਦਿਲ-ਕੰਬਾਊ ਦ੍ਰਿਸ਼ਾਂ ਦਾ ਗਵਾਹ ਸੀ। ਅਕੀਲ ਨੂੰ ਕੋਈ ਤਨਖ਼ਾਹ ਨਹੀਂ ਮਿਲੀ ਅਤੇ ਘਰੋਂ ਖਾਣਾ ਵੀ ਲਿਆਉਣਾ ਪਿਆ। ਬਾਅਦ ਦੇ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ, ਉਸਨੇ ਮੁਨਸ਼ੀ-ਫਾਜ਼ਿਲ ਅਤੇ ਅਦੀਬ-ਫਾਜ਼ਿਲ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰੀਖਿਆਵਾਂ ਪਾਸ ਕੀਤੀਆਂ।

ਸਾਹਿਤਕ ਕੈਰੀਅਰ

ਉਸਦਾ ਪਹਿਲਾ ਲੇਖ 1947 ਵਿੱਚ ਜ਼ਮੀਂਦਾਰ ਅਖਬਾਰ ਵਿੱਚ ਛਪਿਆ, ਅਤੇ ਉਸਨੇ ਆਪਣਾ ਨਾਮ ਮੁਹੰਮਦ ਸ਼ਫੀ ਤੋਂ ਬਦਲ ਕੇ ਸ਼ਫੀ ਅਕੀਲ ਰੱਖ ਲਿਆ। ਇਹ ਇਲਮ-ਉਦ-ਦੀਨ (ਸ਼ਹੀਦ) ਦੇ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਮੁੱਦੇ 'ਤੇ ਉਸ ਦੇ ਬੋਲਣ ਦਾ ਨਤੀਜਾ ਸੀ। ਉਸ ਕੋਲ ਕਵਿਤਾ ਲਿਖਣੀ ਸਿੱਖਣ ਲਈ ਕੋਈ ਰਵਾਇਤੀ ਅਧਿਆਪਕ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਜਿਸਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਉਸਨੇ 1948 ਵਿੱਚ ਕੀਤੀ ਸੀ ਪਰ 1957 ਵਿੱਚ ਦਿਲੋਂ ਰਚਨਾ ਕਰਨੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ। "ਮੈਨੂੰ ਲਗਦਾ ਹੈ ਕਿ 'ਮੌਜ਼ੂੰ ਤਬੀਅਤ' ਵਾਲਾ ਕੋਈ ਵੀ ਆਪਣੇ ਲਈ ਨਿਰਣਾ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕੀ ਉਸਦੀਆਂ ਸਤਰਾਂ ਦਾ ਵਜ਼ਨ ਅਤੇ ਤੁਕਾਂਤ-ਮੇਲ਼ ਸਹੀ ਹੈ।" ਉਸਨੇ ਕਿਹਾ। ਅਕੀਲ ਜਨਵਰੀ 1950 ਵਿੱਚ ਰੋਜ਼ੀ-ਰੋਟੀ ਦੀ ਭਾਲ ਵਿੱਚ ਕਰਾਚੀ ਚਲਾ ਗਿਆ। ਉਸਨੇ ਇੱਕ ਸਾਈਨ-ਪੇਂਟਰ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਅਤੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਮੈਗਜ਼ੀਨਾਂ ਅਤੇ ਅਖਬਾਰਾਂ ਲਈ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸਮਰੱਥਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕੀਤਾ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਮਜੀਦ ਲਾਹੌਰੀ ਦਾ ਨਮਕਦਾਨ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਉਸਨੇ ਇੱਕ ਸਹਾਇਕ ਸੰਪਾਦਕ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕੀਤਾ। ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਉਸ ਨੂੰ 60 ਰੁਪਏ ਪ੍ਰਤੀ ਮਹੀਨਾ ਤਨਖਾਹ ਨਾਲ ਮੈਗਜ਼ੀਨ ਦੇ ਸੰਪਾਦਕ ਦੀ ਨੌਕਰੀ ਮਿਲ ਗਈ।

ਉਸਨੇ ਛੋਟੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਅਤੇ ਇੱਕ ਨਾਵਲ ਵੀ ਲਿਖਿਆ। 1952 ਵਿੱਚ ਉਸਦੀਆਂ ਛੋਟੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਸੰਗ੍ਰਹਿ, ਜਿਸਦਾ ਸਿਰਲੇਖ 'ਭੁੱਖੇ' ਸੀ, ਛਪਣ ਨਾਲ਼ ਉਸਦਾ ਹਾਕਮਾਂ ਨਾਲ ਉਲਝੇਵਾਂ ਪਾ ਦਿੱਤਾ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਸਨੂੰ ਅਸ਼ਲੀਲ ਕਰਾਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਲੇਖਕ `ਤੇ ਲਾਹੌਰ ਵਿੱਚ ਅਸ਼ਲੀਲਤਾ ਕਾਨੂੰਨ (ਸੈਕਸ਼ਨ 292) ਦੇ ਤਹਿਤ ਮੁਕੱਦਮਾ ਚਲਾ ਦਿੱਤਾ। ਉਦੋਂ ਉਹ ਕਰਾਚੀ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਅਖਬਾਰ ਦੇ ਸੰਪਾਦਕ ਮੌਲਾਨਾ ਅਬਦੁਲ ਮਜੀਦ ਸਾਲਿਕ, ਪੱਤਰਕਾਰ ਆਗਾ ਸ਼ੋਰੀਸ਼ ਕਸ਼ਮੀਰੀ ਅਤੇ ਲੇਖਕ ਅਤੇ ਨਾਟਕਕਾਰ ਸਆਦਤ ਹਸਨ ਮੰਟੋ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਬਚਾਅ ਪੱਖ ਦੇ ਗਵਾਹ ਵਜੋਂ ਬੁਲਾਇਆ। ਮੁਕੱਦਮੇ ਨੂੰ ਢਾਈ ਸਾਲ ਲੱਗ ਗਏ।

1951 ਵਿੱਚ, ਸ਼ਫੀ ਅਕੀਲ ਨਵੇਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਮੈਗਜ਼ੀਨ ਭਾਈਜਾਨ ਦਾ ਸੰਪਾਦਕ ਬਣਿਆ। ਸ਼ਫੀ ਅਕੀਲ ਨੇ ਮਸ਼ਹੂਰ ਮਾਸਿਕ ਮੈਗਜ਼ੀਨ ਅਦਬ-ਏ-ਲਤੀਫ ਲਈ ਵੀ ਕੰਮ ਕੀਤਾ। ਉਹ ਇੱਕ ਕਲਾ ਆਲੋਚਕ ਵੀ ਸੀ ਅਤੇ ਸਦੇਕੈਨ ਅਤੇ ਅਹਿਮਦ ਪਰਵੇਜ਼ ਸਮੇਤ ਫੈਜ਼ ਅਹਿਮਦ ਫੈਜ਼, ਸੂਫੀ ਗੁਲਾਮ ਮੁਸਤਫਾ ਤਬੱਸੁਮ ਅਤੇ ਹਫੀਜ਼ ਜਲੰਧਰੀ ਵਰਗੇ ਕਵੀਆਂ ਅਤੇ ਲੇਖਕਾਂ ਸਮੇਤ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਦਾ ਦੋਸਤ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਕਲਾ ਦੀ ਦੁਨੀਆ ਵਿੱਚ ਉਸਦੀ ਸੂਝ-ਬੂਝ ਨੂੰ ਕਵੀ ਅਤੇ ਡਰਾਮਾ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਅਯੂਬ ਖਵਾਰ ਨੇ "ਮਿਸਾਲੀ" ਕਿਹਾ ਸੀ।

ਅਕੀਲ ਨੇ ਉਰਦੂ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ 30 ਕਿਤਾਬਾਂ ਲਿਖੀਆਂ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਦੋ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਲਿਖੀਆਂ ਉਸਦੀਆਂ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਦੇ ਕਾਵਿ-ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਸਨ।

ਇਨਾਮ ਅਤੇ ਮਾਨਤਾ

ਸ਼ਫੀ ਅਕੀਲ ਨੇ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਕਾਲ ਦੌਰਾਨ ਆਪਣੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਲਈ ਕਈ ਪੁਰਸਕਾਰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੇ:

ਨਿੱਜੀ ਜੀਵਨ

ਸ਼ਫੀ ਅਕੀਲ ਨੇ ਬ੍ਰਹਮਚਾਰੀ ਜੀਵਨ ਬਤੀਤ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਵਿਆਹ ਨਾ ਕਰਵਾਇਆ, ਜਿਸ ਬਾਰੇ ਉਸਨੇ ਕਿਹਾ; "ਸ਼ਬਦਾਂ ਦਾ ਸੁਹਜ, ਭਾਵੇਂ ਉਹ ਕਾਗਜ਼ 'ਤੇ ਕਾਲੇ ਰੰਗ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਇੰਨਾ ਡੁਬੋ ਲੈਣ ਵਾਲ਼ਾ ਸੀ ਕਿ ਮੈਨੂੰ ਕਿਤੇ ਹੋਰ ਦੇਖਣ ਦਾ ਸਮਾਂ ਨਹੀਂ ਮਿਲਿਆ."

ਮੌਤ ਅਤੇ ਸ਼ਰਧਾਂਜਲੀ

ਅਕੀਲ ਦਾ 7 ਸਤੰਬਰ 2013 ਨੂੰ 83 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਦਿਹਾਂਤ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਲਗਭਗ ਸੱਠ ਸਾਲ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਜੰਗ ਅਖਬਾਰ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕੀਤਾ, ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਸਾਹਿਤਕ ਮੈਗਜ਼ੀਨ ਦਾ ਇੰਚਾਰਜ ਰਿਹਾ। ਉਸਨੂੰ ਪਾਪੋਸ਼ਨਗਰ, ਕਰਾਚੀ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਕਬਰਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਦਫ਼ਨਾਇਆ ਗਿਆ।