ਸ਼ਮੀਮ ਅਹਿਮਦ ਖਾਨ(ਸਿਤਾਰ ਵਾਦਕ)
Shamim Ahmed Khan | |
|---|---|
| ਜਨਮ ਦਾ ਨਾਮ | Shamim Ahmed Khan |
| ਜਨਮ | 10 ਸਤੰਬਰ 1938 Baroda, Gujarat, British India |
| ਮੌਤ | 14 ਫਰਵਰੀ 2012 (ਉਮਰ 73) Mumbai, Maharashtra, India |
| ਵੰਨਗੀ(ਆਂ) | Hindustani classical |
| ਕਿੱਤਾ | Musician, composer |
| ਸਾਜ਼ | Sitar |
| ਸਾਲ ਸਰਗਰਮ | 1960 – 2012 |
ਸ਼ਮੀਮ ਅਹਿਮਦ ਖਾਨ
| |
|---|---|
| ਪੁਰਸਕਾਰ | ਸੰਗੀਤ ਨਾਟਕ ਅਕਾਦਮੀ ਪੁਰਸਕਾਰ 1994 |
ਸ਼ਮੀਮ ਅਹਿਮਦ ਖਾਨ (ਜਨਮ 10 ਸਤੰਬਰ 1938-ਦੇਹਾਂਤ 14 ਫਰਵਰੀ 2012) ਇੱਕ ਸਿਤਾਰਵਾਦਕ ਅਤੇ ਸੰਗੀਤਕਾਰ ਸੀ, ਅਤੇ ਖਾਸ ਤੌਰ ਉੱਤੇ, ਮੈਹਰ ਘਰਾਨਾ ਦੇ ਪੰਡਿਤ ਰਵੀ ਸ਼ੰਕਰ ਦਾ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਸੀ।
ਉਸ ਦੀ ਏਕਲ ਰਿਕਾਰਡਿੰਗ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ 29 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਸੀ। ਸ਼ਮੀਮ ਨੇ ਕਾਰਨੇਗੀ ਹਾਲ, ਲਿੰਕਨ ਸੈਂਟਰ, ਗ੍ਰਿਫਿਥ ਸੈਂਟਰ, ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਹੋਰ ਸੰਗੀਤ ਸਮਾਰੋਹਾਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਉਹ ਭਾਰਤੀ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤ ਦੇ ਇੱਕ ਨੁਮਾਇੰਦੇ ਸਨ, ਪਰ ਉਹ ਪੱਛਮੀ ਸੰਗੀਤਕਾਰਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਬੱਡੀ ਰਿਚ, ਅਤੇ ਪਾਲ ਹੌਰਨ ਨਾਲ ਵੀ ਜੁੜੇ ਹੋਏ ਸਨ।[1]
ਜੀਵਨੀ
[ਸੋਧੋ]ਸ਼ਮੀਮ ਅਹਿਮਦ ਦਾ ਜਨਮ 10 ਸਤੰਬਰ 1938 ਨੂੰ ਬਡ਼ੌਦਾ, ਗੁਜਰਾਤ, ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਛੋਟੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਹੀ ਸ਼ਮੀਮ ਅਹਿਮਦ ਨੂੰ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤ ਨਾਲ ਉਸ ਦੇ ਪਿਤਾ, ਉਸਤਾਦ ਗੁਲਾਮ ਰਸੂਲ ਖਾਨ, ਇੱਕ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸੰਗੀਤਕਾਰ ਅਤੇ ਸੰਗੀਤ ਆਗਰਾ ਘਰਾਨੇ ਦੇ ਗਾਇਕ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਦਾਦਾ ਉਸਤਾਦ ਫ਼ੈਯਾਜ਼ ਖਾਨ ਦੁਆਰਾ ਜਾਣ-ਪਛਾਣ ਕਰਵਾਈ ਗਈ ਸੀ।[2][3]
ਹਾਲਾਂਕਿ, ਟਾਈਫਾਈਡ ਬੁਖਾਰ ਦੀ ਮਾਰ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਹ ਆਪਣੀ ਆਵਾਜ਼ ਦੀ ਸੀਮਾ ਗੁਆ ਬੈਠਾ, ਸ਼ਮੀਮ ਅਹਿਮਦ ਸਿਤਾਰ ਲਈ ਆਪਣੇ ਸੱਚੇ ਜਨੂੰਨ ਵੱਲ ਮੁਡ਼ਨ ਲਈ ਗਾਉਣ ਤੋਂ ਦੂਰ ਹੋ ਗਿਆ। ਸੰਨ 1951 ਵਿੱਚ, ਬਡ਼ੌਦਾ ਸੰਗੀਤ ਕਾਲਜ (ਹੁਣ ਬਡ਼ੌਦਾ ਦੀ ਮਹਾਰਾਜਾ ਸਿਆਜੀਰਾਓ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਵਿੱਚ ਪਰਫਾਰਮਿੰਗ ਆਰਟਸ ਦੇ ਫੈਕਲਟੀ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ) ਵਿੱਚ ਪਡ਼੍ਹਦੇ ਸਮੇਂ, ਖਾਨ ਅਹਿਮਦਾਬਾਦ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸੰਗੀਤ ਕਾਨਫਰੰਸ ਵਿੱਚ ਪੰਡਿਤ ਰਵੀ ਸ਼ੰਕਰ ਨੂੰ ਮਿਲੇ। ਇਹ ਦਿਨ ਨੌਜਵਾਨ ਸੰਗੀਤਕਾਰ ਲਈ ਵੀ ਯਾਦਗਾਰੀ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਉਸ ਦੇ ਦਾਦਾ ਜੀ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਬਰਸੀ ਸੀ-ਦਾਦਾ ਉਸਤਾਦ ਫ਼ੈਯਾਜ਼ ਖਾਨ ਜਿਹੜੇ ਕਿ ਇੱਕ ਉੱਘੇ ਕਲਾਸੀਕਲ ਗਾਇਕ ਸਨ। ਉਸ ਦੇ ਪਿਤਾ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਪੰਡਿਤ ਰਵੀ ਸ਼ੰਕਰ ਨਾਲ ਮਿਲਾਇਆ ਅਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਪੁੱਤਰ ਦੀ ਸੰਗੀਤ ਵਿੱਚ ਦਿਲਚਸਪੀ ਬਾਰੇ ਦੱਸਿਆ। ਕੁਝ ਸਾਲਾਂ ਬਾਅਦ, ਨੌਜਵਾਨ ਸ਼ਮੀਮ ਅਹਿਮਦ ਇੱਕ ਵਾਰ ਫਿਰ 1955 ਵਿੱਚ ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਰੇਡੀਓ ਦੁਆਰਾ ਆਯੋਜਿਤ ਇੱਕ ਸੰਗੀਤ ਮੁਕਾਬਲੇ ਵਿੱਚ ਪੰਡਿਤ ਰਵੀ ਸ਼ੰਕਰ ਨੂੰ ਮਿਲਿਆ, ਜਿੱਥੇ ਉਸਨੇ ਉਹਨਾਂ ਲਈ ਸਿਤਾਰ ਵਜਾਇਆ।
ਬਾਅਦ ਦੇ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ, ਸ਼ਮੀਮ ਅਹਿਮਦ ਨੇ ਆਪਣੇ ਅਧਿਆਪਕ, ਰਵੀ ਸ਼ੰਕਰ ਨੂੰ ਸੰਖੇਪ ਵਿੱਚ ਤਿੰਨ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ ਦਰਸਾਇਆ, "ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ", "ਭਗਤੀ", "ਦਇਆ"। ਜੋ ਲੋਕ ਉਸਤਾਦ ਸ਼ਮੀਮ ਅਹਿਮਦ ਖਾਨ ਨੂੰ ਜਾਣਦੇ ਸਨ, ਉਹ ਵੀ ਉਸ ਨੂੰ "ਨਿਮਰ" ਅਤੇ "ਨਿਮਰ 'ਮੰਨਦੇ ਸਨ। 2012 ਵਿੱਚ ਸ਼ਮੀਮ ਅਹਿਮਦ ਖਾਨ ਦੀ ਮੌਤ ਉੱਤੇ ਸੋਗ ਪ੍ਰਗਟਾਉਂਦੇ ਹੋਏ, ਰਵੀ ਸ਼ੰਕਰ ਨੇ ਕਥਿਤ ਤੌਰ ਉੱਤੇ ਕਿਹਾ, "ਸ਼ਮੀਮ ਮੇਰੇ ਇੱਕ ਸਮਰਪਿਤ ਅਤੇ ਸੁਹਿਰਦ ਚੇਲੇ ਸਨ।
ਦਸੰਬਰ 1955 ਵਿੱਚ ਪੰਡਿਤ ਰਵੀਸ਼ੰਕਰ ਨੇ ਰਸਮੀ ਤੌਰ ਉੱਤੇ ਉਸਤਾਦ ਗੁਲਾਮ ਰਸੂਲ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਪੁੱਤਰ ਸ਼ਮੀਮ ਅਹਿਮਦ ਨਾਲ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਘਰ ਆਉਣ ਦਾ ਸੱਦਾ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਇਸ ਦੌਰੇ ਦੌਰਾਨ, ਸ਼ਮੀਮ ਅਹਿਮਦ ਨੂੰ ਰਸਮੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਉਸਤਾਦ ਦੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਵਜੋਂ ਉਚਾਰਿਆ ਗਿਆ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਉਹ ਉਸ ਸਮੇਂ ਰਵੀ ਸ਼ੰਕਰ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਬਣ ਗਿਆ। ਇੱਕ ਰਵਾਇਤੀ ਰਸਮੀ ਧਾਗੇ ਦੀ ਰਸਮ ਨੇ ਇਸ ਮੌਕੇ ਨੂੰ ਚਿੰਨ੍ਹਿਤ ਕੀਤਾ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਦੋ ਆਦਮੀਆਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਗੁਰੂ-ਸ਼ਿਸ਼ਯ ਪਰੰਪਰਾ ਭਾਵ 'ਅਧਿਆਪਕ-ਵਿਦਿਆਰਥੀ' ਰਿਸ਼ਤੇ ਵਿੱਚ ਬੰਨ੍ਹਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।[2]
ਸੰਨ 1958 ਵਿੱਚ, ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਵੱਲੋਂ ਸੰਗੀਤ ਸਕਾਲਰਸ਼ਿਪ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ ਸੀ। 1960 ਵਿੱਚ, ਜਦੋਂ ਪੰਡਿਤ ਰਵੀ ਸ਼ੰਕਰ ਮੁੰਬਈ ਚਲੇ ਗਏ (ਉਸ ਸਮੇਂ ਬੰਬਈ ਵਜੋਂ ਜਾਣੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ) ਸ਼ਮੀਮ ਅਹਿਮਦ ਵੀ ਆਪਣੇ ਗੁਰੂ ਦੇ ਸੰਗੀਤ ਸੰਸਥਾਨ, ਕਿੰਨਾਰਾ ਸਕੂਲ ਆਫ਼ ਮਿਊਜ਼ਿਕ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਅਧਿਆਪਕ ਵਜੋਂ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕਰਨ ਲਈ ਮੁੰਬਈ ਆ ਗਏ।[4] ਜਦੋਂ ਪੰਡਿਤ ਜੀ 1967 ਵਿੱਚ ਕੈਲੀਫੋਰਨੀਆ ਚਲੇ ਗਏ, ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਨੌਜਵਾਨ ਅਧਿਆਪਕ ਨੂੰ ਲਾਸ ਏਂਜਲਸ ਆਉਣ ਦਾ ਸੱਦਾ ਦੇਣ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਮਾਂ ਨਹੀਂ ਲੱਗਾ ਸੀ।[4]
1967-1968 ਵਿੱਚ, ਰਿਚ ਲਾ ਰਖਾ ਦੀ ਰਿਕਾਰਡਿੰਗ ਲਈ, ਸ਼ਮੀਮ ਅਹਿਮਦ ਨੇ ਤਬਲਾ ਵਾਦਕ ਉਸਤਾਦ ਅੱਲਾ ਰਾਖਾ ਅਤੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਜੈਜ਼ ਡਰੰਮਰ ਬੱਡੀ ਰਿਚ ਦੇ ਨਾਲ ਵੀ ਸਿਤਾਰ ਵਜਾਈ। ਸ਼ਮੀਮ ਅਹਿਮਦ ਖਾਨ ਦੀ ਯੂਐਸ ਸੋਲੋ ਰਿਕਾਰਡਿੰਗ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਨੌਜਵਾਨ ਜ਼ਾਕਿਰ ਹੁਸੈਨ ਨਾਲ ਤਬਲਾ ਦੇ ਸਾਥੀ ਵਜੋਂ ਹੋਈ ਸੀ।
ਮੌਤ
[ਸੋਧੋ]ਸ਼ਮੀਮ ਅਹਿਮਦ ਖਾਨ ਦੀ 14 ਫਰਵਰੀ 2012 ਨੂੰ 73 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਮੁੰਬਈ, ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਅਚਾਨਕ ਦਿਲ ਦਾ ਦੌਰਾ ਪੈਣ ਨਾਲ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ।
ਪੁਰਸਕਾਰ
[ਸੋਧੋ]- ਸੰਗੀਤ ਨਾਟਕ ਅਕਾਦਮੀ ਪੁਰਸਕਾਰ ਸੰਨ 1994 ਵਿੱਚ ਸੰਗੀਤ ਅਤੇ ਸਿਤਾਰ ਵਜਾਉਣ ਵਿੱਚ ਯੋਗਦਾਨ ਲਈ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।[5]
ਹਵਾਲੇ
[ਸੋਧੋ]- ↑ Peter Lavezzoli (2007). The Dawn of Indian Music in the West, pp.106. Continuum International Publishing Group Ltd. via Google Books website ISBN 0-82-642819-3
- ↑ 2.0 2.1 ਹਵਾਲੇ ਵਿੱਚ ਗ਼ਲਤੀ:Invalid
<ref>tag; no text was provided for refs namedTOI - ↑ ਹਵਾਲੇ ਵਿੱਚ ਗ਼ਲਤੀ:Invalid
<ref>tag; no text was provided for refs namedSNA - ↑ 4.0 4.1 ਹਵਾਲੇ ਵਿੱਚ ਗ਼ਲਤੀ:Invalid
<ref>tag; no text was provided for refs namedinDe - ↑ "Hindustani Music - Instrumental Awards (scroll down to read under the title 'Sitar')". Sangeet Natak Akademi, Government of India website. Archived from the original on 19 May 2009. Retrieved 16 November 2024.