ਸ਼ੁੱਧ ਸਾਵੇਰੀ ਰਾਗਮ
ਸ਼ੁੱਧ ਸ਼ਵੇਰੀ ਜਾਂ ਸ਼ੁੱਧ ਸਾਵੇਰੀ ਕਰਨਾਟਕੀ ਸੰਗੀਤ (ਦੱਖਣੀ ਭਾਰਤੀ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤ ਦਾ ਸੰਗੀਤਕ ਪੈਮਾਨਾ) ਅਤੇ ਯਕਸ਼ਗਾਨਾ ਸੰਗੀਤ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਰਾਗ ਹੈ। ਇਹ ਇੱਕ ਔਡਵ ਰਾਗਮ (ਜਾਂ ਔਡਵ ਰਾਗ, ਭਾਵ ਪੈਂਟਾਟੋਨਿਕ ਸਕੇਲ) ਹੈ। ਇਹ ਇੱਕ ਜਨਯ ਰਾਗ ਹੈ (ਮੇਲਾਕਾਰਤਾ ਰਾਗ ਧੀਰਸ਼ੰਕਰਭਾਰਨ ਦਾ ਉਤਪੰਨ ਸਕੇਲ) ਜੋ ਕਿ 29ਵਾਂ ਮੇਲਾਕਾਰਤਾ ਰਾਗਾ ਹੈ। ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਸੰਗੀਤ ਵਿੱਚ ਇਸ ਨੂੰ ਦੁਰਗਾ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਮੁਥੂਸਵਾਮੀ ਦੀਕਸ਼ਿਤਰ ਦੇ ਸਕੂਲ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਇਸ ਰਾਗ ਨੂੰ ਦੇਵਕ੍ਰਿਆ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।[1][2] ਕਰਨਾਟਕ ਸ਼ੁੱਧ ਸਾਵੇਰੀ, ਪਹਿਲੇ ਮੇਲਾਕਾਰਤਾ ਕਨਕੰਗੀ ਦਾ ਇੱਕ ਜਨਯ ਰਾਗ, ਨੂੰ ਦੀਕਸ਼ਿਤਰ ਸਕੂਲ ਦੁਆਰਾ ਸ਼ੁੱਧ ਸਵੇਰੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।[2]
ਬਣਤਰ ਅਤੇ ਲਕਸ਼ਨ
[ਸੋਧੋ]
ਸ਼ੁੱਧ ਸ਼ਵੇਰੀ ਇੱਕ ਸਮਰੂਪ ਰਾਗ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਗੰਧਾਰਮ ਜਾਂ ਨਿਸ਼ਾਦਮ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ। ਇਹ ਕਰਨਾਟਕ ਸੰਗੀਤ ਵਰਗੀਕਰਣ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪੈਂਟਾਟੋਨਿਕ ਸਕੇਲ (ਔਡਵ-ਔਡਵ ਰਾਗਮ) ਹੈ-ਔਡਵ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ '5' ਦਾ। ਇਸ ਦੀ ਆਰੋਹਣ-ਅਵਰੋਹਣ (ਚਡ਼੍ਹਦੇ ਅਤੇ ਉਤਰਦੇ ਪੈਮਾਨੇ) ਦੀ ਬਣਤਰ ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੇ ਅਨੁਸਾਰ ਹੈ I (ਹੇਠਾਂ ਸੰਕੇਤ ਅਤੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਵੇਰਵਿਆਂ ਲਈ ਕਰਨਾਟਕ ਸੰਗੀਤ ਵਿੱਚ ਸਵਰ ਵੇਖੋ):
- ਆਰੋਹਣਃ ਸ ਰੇ2 ਮ1 ਪ ਧ2 ਸੰ [a]
- ਅਵਰੋਹਣਃ ਸੰ ਧ2 ਪ ਮ1 ਰੇ2 ਸ [b]
ਇਹ ਇੱਕ ਪੈਮਾਨਾ ਹੈ ਜੋ ਸਵਰਾਂ ਦੇ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਰੂਪਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦਾ ਹੈ-ਚਤੁਰਸ਼ਰੁਤੀ ਰਿਸ਼ਭਮ, ਸ਼ੁੱਧ ਮੱਧਯਮ, ਪੰਚਮ ਅਤੇ ਚਤੁਰਸ਼ਰੁਤਿ ਧੈਵਤਮ।
ਸ਼ੁੱਧ ਸਾਵੇਰੀ ਨੂੰ 29ਵੇਂ ਮੇਲਾਕਾਰਤਾ ਰਾਗ, ਸ਼ੰਕਰਾਭਰਣਮ ਦਾ ਇੱਕ ਜਨਯ ਰਾਗ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਇਹ ਹੋਰ ਮੇਲਾਕਾਰਤਾ ਰਾਗਾਂ, ਖਰਹਰਪ੍ਰਿਆ, ਗੌਰੀਮਨੋਹਰੀ ਜਾਂ ਹਰਿਕੰਭੋਜੀ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਗੰਧਾਰਮ ਅਤੇ ਨਿਸ਼ਾਦਮ ਦੋਵਾਂ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ।
ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਰਚਨਾਵਾਂ
[ਸੋਧੋ]ਇੱਥੇ ਸ਼ੁੱਧ ਸ਼ਵੇਰੀ ਵਿੱਚ ਬਣੀਆਂ ਕੁਝ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਕ੍ਰਿਤੀਆਂ ਹਨ।
- ਦਰਿਨੇ ਤੇਲੁਸੁਕੋੰਟੀ ਅਤੇ ਕਾਲਾਰਾਨਮੇਲਾ ਰਾ ਹਰੇ ਤਿਆਗਰਾਜ ਦੁਆਰਾ ਤੇਲਗੂ ਵਿੱਚ
- ਦੀਕਸ਼ਿਤਰ ਦੁਆਰਾ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂਗੁਹਾ ਤਰਾਇਆਸ਼ੁਮਮ
- ਪੂਚੀ ਸ੍ਰੀਨਿਵਾਸ ਅਯੰਗਰ ਦੁਆਰਾ ਸਮਾਜਵਰਦਾ ਨਿਕੂ
- ਪੇਰੀਆਸਾਮੀ ਥੂਰਨ ਦੁਆਰਾ ਤਾਈ ਤ੍ਰਿਪੁਰਾ ਸੁੰਦਰੀ
- ਸਵਤਈ ਥਿਰੂਨਲ ਦੁਆਰਾ 'ਜਨਨੀ ਪਾਈ ਸਦਾ' (ਨਵਰਾਤਰੀ 7ਵਾਂ ਦਿਨ ਕ੍ਰਿਤੀ) ਸਵਾਤੀ ਥਿਰੂਨਲ
ਪੁਰੰਦਰ ਦਾਸ ਦੁਆਰਾ ਅਨਾਲੇਕਰਾ, ਜੋ ਇਸ ਰਾਗ ਲਈ ਨਿਰਧਾਰਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਸਿਖਾਏ ਗਏ ਪਹਿਲੇ ਕੁਝ ਗੀਤਾਂ (ਹਰ ਛੋਟੀ ਰਚਨਾਵਾਂ) ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ।
- ਪੁਰੰਦਰ ਦਾਸ ਦੁਆਰਾ ਧਰਮ ਸ਼੍ਰਵਣਪੁਰੰਦਰ ਦਾਸਾ
- ਵਾਦਿਰਾਜਾ ਤੀਰਥ ਦੁਆਰਾ ਈ ਮੁਡੂ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਨਵਾਦੀਰਾਜਾ ਤੀਰਥ
- ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂਗੁਹਾ ਤਰਾਇਆਸ਼ੂ ਮੈਮ-ਮੁਥੂਸਵਾਮੀ ਦੀਕਸ਼ਿਤਰ
- ਊਤੁੱਕਾਡੂ ਵੈਂਕਟ ਕਵੀ ਦੀ ਸਰਵਜੀਵ ਦਯਾਕਾਰੀ ਵੀ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹੈ।
- ਕਮਲਾ-ਵਿਲੋਚਨੀ ਹਰੀ ਸੁੰਦਰੇਸ਼ਵਰ ਸ਼ਰਮਾ ਦੁਆਰਾ
- ਮੁਥੀਆ ਭਾਗਵਤਾਰ ਦੁਆਰਾ ਸ਼ੰਕਰਾ ਗੰਗਾਧਾਰਾ ਸ਼੍ਰੀਕਾਂਤ ਅਤੇ ਸ਼੍ਰੀਮਤ ਸਿਮਹਸਨੇਸ਼ਵਰੀ
- ਅੰਨਾਮਾਚਾਰੀਆ ਦੁਆਰਾ ਵੀਧੁਲਾ ਵੀਧੁਲਾ
- ਅਦਾ ਪੋਗੋਨਾ, ਏਲਾਡੀ ਬੰਡੇ ਸ੍ਰੀਪਦਰਾਜਾ ਦੁਆਰਾਸ਼੍ਰੀਪਦਰਾਜਾ
- ਗੋਪਾਲ ਦਾਸਾ ਦੁਆਰਾ ਹਯਾਂਗੇ ਮਦਾਲਈਆ
- ਪਬਾਨਾਸਾਮਸਿਵਨ ਦੁਆਰਾ ਸਦਾਸ਼ਿਵ ਕੁਮਾਰ
ਫ਼ਿਲਮੀ ਗੀਤ
[ਸੋਧੋ]| ਗੀਤ. | ਫ਼ਿਲਮ | ਸੰਗੀਤਕਾਰ | ਗਾਇਕ |
|---|---|---|---|
| ਸੀਤਾਯੇ ਯੇ ਸੀਤਾਯੇ | ਸ਼ਿਵਕਾਵੀ | ਪਾਪਨਾਸਾਮ ਸਿਵਨ | ਐਮ. ਕੇ. ਤਿਆਗਰਾਜ ਭਾਗਵਤਰ |
| ਵਾਡੀਕਈ ਮਾਰਾਨਥਾਥਮ | ਕਲਿਆਣਾ ਪਰੀਸੂ | ਏ. ਐਮ. ਰਾਜਾ | ਏ. ਐਮ. ਰਾਜਾ, ਪੀ. ਸੁਸ਼ੀਲਾ |
| ਮੰਜਲ ਮੁਗਾਮ | ਕਰਨਨ | ਵਿਸ਼ਵਨਾਥਨ-ਰਾਮਮੂਰਤੀ | ਪੀ. ਸੁਸ਼ੀਲਾ |
| ਆਦਿਈਲ ਪੇਰੂਕੇਦੁਥੂ ਆਦਿਵਰਮ | ਰਾਧਾ (1973) | ਐਮ. ਐਸ. ਵਿਸ਼ਵਨਾਥਨ | |
| ਸਵਰਾਗਾ
(ਰਾਗਮਾਲਿਕਾਃ ਸ਼ੁੱਧ ਸਵੇਰੀ, ਸ਼ਿਵਰੰਜਨੀ) |
ਅੰਧਾ 7 ਨਟਕਲ | ਪੀ. ਜੈਚੰਦਰਨ, ਵਾਣੀ ਜੈਰਾਮ | |
| ਪੂੰਥੇਂਦਰਲ ਕਟਰਾਗਾ | ਅਵਲ ਓਰੂ ਕਵਾਰੀਮਾਨ | ਆਰ. ਰਾਮਾਨੁਜਮ | ਮਲੇਸ਼ੀਆ ਵੀ. ਸਾਰੰਗਪਾਨੀ, ਪੀ. ਸੁਸ਼ੀਲਾ |
| ਰਾਧਾ ਰਾਧਾ ਨੀ ਐਂਗੇ | ਮੀਂਦਮ ਕੋਕਿਲਾ | ਇਲਯਾਰਾਜਾ | ਐੱਸ. ਪੀ. ਬਾਲਾਸੁਬਰਾਮਨੀਅਮ, ਐੱਸ ਜਾਨਕੀਐੱਸ. ਜਾਨਕੀ |
| ਕੋਵਿਲਮਨੀ ਓਸਾਈ | ਕਿਜ਼ਾਕੇ ਪੋਗਮ ਰੇਲ | ਮਲੇਸ਼ੀਆ ਵਾਸੁਦੇਵਨ, ਐੱਸ. ਜਾਨਕੀ | |
| ਕਦਲ ਮਯਕਮ | ਪੁਧੂਮਾਈ ਪੇਨ | ਪੀ. ਜੈਚੰਦਰਨ, ਸੁਨੰਦਾ | |
| ਰੇਤਾਈ ਕਿਲੀਗਲ | ਓਰੇ ਓਰੂ ਗ੍ਰਾਮੈਥੀਲੀ | ਕੇ. ਜੇ. ਯੇਸੂਦਾਸ, ਕੇ. ਐਸ. ਚਿੱਤਰਾ | |
| ਮਲਾਰਗਲਿਲ ਅਦਮ ਇਲਾਮਾਈ | ਕਲਿਆਣਰਮਨ | ਐਸ. ਪੀ. ਸੈਲਜਾ | |
| ਅਸਾਈ ਕਿਲੀਏ ਨਾਨ ਸੋਲੀ | ਤੀਰਥਾ ਕਾਰਾਇਨੀਲੇ | ਮਾਨੋ | |
| ਨੱਟੂ ਵਾਚਾ ਰੋਜਾ | ਅਰਨਮਨਾਈ ਕਿਲੀ | ਪੀ. ਸੁਸ਼ੀਲਾ | |
| ਮਾਨਾਮਗਲੇ ਮਾਨਾਮਗਲੇ | ਥੇਵਰ ਮਗਨ | ਮਿਨਮੀਨੀ, ਸਵਰਨਾਲਥਾ, ਸਿੰਧੂਜਾ | |
| ਸੀਤਾਕਾਥੀ ਪੂਕਲੇ | ਰਾਜਕੁਮਾਰ | ਐਸ. ਪੀ. ਬਾਲਾਸੁਬਰਾਮਨੀਅਮ, ਕੇ. ਐਸ. ਚਿੱਤਰਾ | |
| ਆਦਿ ਵਾਨਮਤੀ | ਸ਼ਿਵ | ||
| ਸੰਦੀਆਰੇ ਸੰਦੀਵਾਰੇ | ਵਿਰੁਮਾਂਡੀ | ਸ਼੍ਰੇਆ ਘੋਸ਼ਾਲ | |
| ਮਾਨਸੌਰਮ | ਅਯਾਨ | ਸ਼੍ਰੀਰਾਮ ਪਾਰਥਾਸਾਰਥੀ, ਸਾਧਨਾ ਸਰਗਮ | |
| ਮਾਨਾਡਾ ਕੋਡੀ | ਮੁਥਲ ਵਸੰਤਮ | ਐੱਸ. ਜਾਨਕੀ | |
| ਉਨਕਾਗਵੇ ਨਾਨ ਉਈਰ ਵਜ਼ੀਗਿਰੇਨ | ਰਸਿਗਨ ਓਰੂ ਰਸਿਗਾਈ | ਰਵਿੰਦਰਨ | |
| ਵਣਾਕਿਲੀਏ | ਕਲੂਰੀ ਵਾਸਲ | ਦੇਵਾ | |
| ਕੋਟੂੰਗਡੀ ਕੁੰਮੀ | ਸੂਰੀਆਨ | ਐੱਸ. ਪੀ. ਬਾਲਾਸੁਬਰਾਮਨੀਅਮ, ਐੱਸ ਜਾਨਕੀਐੱਸ. ਜਾਨਕੀ | |
| ਤੂੰ ਤਾਂ ਤੂੰ ਹੀ | ਕੰਗਲਾਲ ਕੈਧੂ ਸੇਈ | ਏ. ਆਰ. ਰਹਿਮਾਨ | ਉਨਨੀ ਮੈਨਨ, ਚਿਨਮਈ |
| ਸੋਲੀਥਾਰਵਾ ਸੋਲੀਥਾਰਾਵਾ | ਮਾਜਾ | ਵਿਦਿਆਸਾਗਰ | ਮਧੂ ਬਾਲਾਕ੍ਰਿਸ਼ਨਨ, ਸਾਧਨਾ ਸਰਗਮ |
| ਅਥੀਕਾਲਾਇਇਲ ਸੇਵਲਾਈ | ਨੀ ਵਰੁਵਾਈ ਏਨਾ | ਐਸ. ਏ. ਰਾਜਕੁਮਾਰ | ਪੀ. ਉਨਿਕ੍ਰਿਸ਼ਨਨ, ਸੁਜਾਤਾ |
| ਮੁਰਲੀ | ਨਾਗਦੇਵਥਾਈ | ਹਮਸਲੇਖਾ | ਪੀ. ਉਨਿਕ੍ਰਿਸ਼ਨਨ, ਕੇ. ਐੱਸ. ਚਿੱਤਰਾ |
| ਓ ਮਹਾ ਜ਼ੀਆ | ਤਾਮਿਲ ਪਦਮ | ਕੰਨਨ | ਹਰੀਹਰਨ, ਸ਼ਵੇਤਾ |
| ਮੈਨਾਰੂ ਵੇਟੀ ਕੱਟੀ | ਦਸਾਰਾ-ਤਾਮਿਲ | ਸੰਤੋਸ਼ ਨਾਰਾਇਣਨ | ਅਨਿਰੁਧ, ਧੀਘੀ |
ਸਬੰਧਤ ਰਾਗਮ
[ਸੋਧੋ]ਇਹ ਭਾਗ ਇਸ ਰਾਗ ਦੇ ਸਿਧਾਂਤਕ ਅਤੇ ਵਿਗਿਆਨਕ ਪਹਿਲੂ ਨੂੰ ਕਵਰ ਕਰਦਾ ਹੈ।
ਗ੍ਰਹਿ ਭੇਦਮ
[ਸੋਧੋ]ਸ਼ੁੱਧ ਸਾਵੇਰੀ ਦੇ ਸੁਰ ਜਦੋਂ ਗ੍ਰਹਿ ਭੇਦਮ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਾਲ ਤਬਦੀਲ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਤਾਂ 4 ਹੋਰ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਪੈਂਟਾਟੋਨਿਕ ਰਾਗਮ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਅਰਥਾਤ, ਮੋਹਨਮ, ਹਿੰਦੋਲਮ, ਮੱਧਮਾਵਤੀ ਅਤੇ ਉਦਯਾਰਵੀਚੰਦਰਿਕਾ (ਜਿਸ ਨੂੰ ਸ਼ੁੱਧ ਧਨਿਆਸੀ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ) । ਗ੍ਰਹਿ ਭੇਦਮ, ਰਾਗ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਦਜਮ ਨੂੰ ਅਗਲੇ ਸੁਰ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਅਨੁਸਾਰੀ ਨੋਟ ਆਵਿਰਤੀ ਨੂੰ ਇੱਕੋ ਜਿਹਾ ਰੱਖਣ ਲਈ ਚੁੱਕਿਆ ਗਿਆ ਕਦਮ ਹੈ। ਇਸ ਸੰਕਲਪ ਦੇ ਵਧੇਰੇ ਵੇਰਵਿਆਂ ਅਤੇ ਚਿੱਤਰ ਲਈ ਮੋਹਨਮ ਉੱਤੇ ਗ੍ਰਹਿ ਭੇਦਮ ਵੇਖੋ।
ਸਕੇਲ ਸਮਾਨਤਾਵਾਂ
[ਸੋਧੋ]- ਆਰਭੀ ਇੱਕ ਰਾਗ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸ਼ੁੱਧ ਸਾਵੇਰੀ ਦਾ ਚਡ਼੍ਹਨ ਵਾਲਾ ਪੈਮਾਨਾ ਅਤੇ ਸ਼ੰਕਰਾਭਰਣਮ ਦਾ ਉਤਰਨ ਵਾਲਾ ਪੈਮਾਨਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਅਰੋਹਣ-ਅਵਰੋਹਣ ਦੀ ਬਣਤਰ ਸ ਰੇ2 ਮ1 ਪ ਧ2 ਸੰ-ਸੰ ਨੀ3 ਧ2 ਪ ਮ1 ਗ3 ਰੇ2 ਸ ਹੈ।
- ਜਨਾਰੰਜਨੀ ਇੱਕ ਰਾਗ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸ਼ੰਕਰਾਭਰਣਮ ਦਾ ਚਡ਼੍ਹਨ ਵਾਲਾ ਪੈਮਾਨਾ ਅਤੇ ਸ਼ੁੱਧ ਸਾਵੇਰੀ ਦਾ ਉਤਰਨ ਵਾਲਾ ਪੈਮਾਨਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਅਰੋਹਣ-ਅਵਰੋਹਣ ਦੀ ਬਣਤਰ ਸ ਰੇ2 ਗ3 ਮ1 ਪ ਧ2 ਨੀ3 ਪ ਸੰ-ਸੰ ਧ2 ਪ ਮ1 ਰੇ2 ਸ ਹੈ।
- ਦੀਕਸ਼ਿਤਰ ਸਕੂਲ ਦੇ ਕਰਨਾਟਕ ਸ਼ੁੱਧ ਸ਼ਵੇਰੀ ਵਿੱਚ ਚਤੁਰਸ਼ਰੁਤੀ ਰਿਸ਼ਭਮ ਦੀ ਥਾਂ ਸ਼ੁੱਧ ਰਿਸ਼ਭਮ ਅਤੇ ਚਤੁਰਸ਼ਰੁਤਿ ਧੈਵਤਮ ਦੀ ਥਾਂ ਸ਼ੁੰਧ ਧੈਵਤਮ ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਅਰੋਹਣ-ਅਵਰੋਹਣ ਦੀ ਬਣਤਰ ਸ ਰੇ1 ਮ1 ਪ ਧ1 ਸੰ-ਸੰ ਧ1 ਪ ਮ1 ਰੇ1 ਸ ਹੈ।