ਸ਼੍ਰੀਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਕੀਰਤਨ
ਸ਼੍ਰੀਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਕੀਰਤਨ ਕਾਬਿਆ ( ਬੰਗਾਲੀ: শ্রীকৃষ্ণকীর্তন কাব্য ) ਜਾਂ ਸ੍ਰੀ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਕੀਰਤਨ ਕਾਬਿਆ ਬੋਰੂ ਚੰਡੀਦਾਸ ਦੁਆਰਾ ਰਚਿਤ ਕਵਿਤਾ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪੇਸਟੋਰਲ ਵੈਸ਼ਨਵ ਡਰਾਮਾ ਹੈ। ਇਹ ਬੰਗਾਲੀ ਸਾਹਿਤ ਅਤੇ ਮਿਸ਼ਰਤ ਅਸਾਮੀ ਸਾਹਿਤ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਚਾਰਿਆਪਦ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਰਚਨਾ ਮੰਨੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਆਇਤਾਂ 14ਵੀਂ ਸਦੀ ਈਸਵੀ ਦੇ ਬਾਅਦ ਦੇ ਅੱਧ ਦੇ ਪੂਰਵ-ਚੈਤਨਯ ਯੁੱਗ ਵਿੱਚ ਲਿਖੀਆਂ ਗਈਆਂ ਮੰਨੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ।
ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ[ਸੋਧੋ]
1909 ਵਿੱਚ, ਬਸੰਤ ਰੰਜਨ ਰਾਏ ਬਿਦਵਤਬੱਲਵ ਨੇ ਬਾਂਕੁਰਾ ਦੇ ਕਾਂਕਿਲਿਆ ਪਿੰਡ ਦੇ ਵਸਨੀਕ ਦੇਬੇਂਦਰਨਾਥ ਮੁਖੋਪਾਧਿਆਏ ਦੇ ਗੋਹੇ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸ਼ੈਲਫ ਵਿੱਚੋਂ ਸ਼੍ਰੀ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਕੀਰਤਨ ਦੀ ਪੁੰਥੀ (ਖਰੜੇ) ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ। ਕਿਉਂਕਿ ਪੁੰਥੀ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਅਤੇ ਅੰਤ ਵਾਲੇ ਪੰਨਿਆਂ ਸਮੇਤ ਇਸ ਦੇ ਪੰਨੇ ਕੱਟੇ ਹੋਏ ਪਾਏ ਗਏ ਸਨ, ਇਸ ਲਈ ਇਸਦਾ ਅਸਲੀ ਨਾਮ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਲੱਗ ਸਕਿਆ। ਪੁੰਥੀ ਦੇ ਅੰਦਰ ਇਕ ਪਰਚੀ ਤੋਂ ਪਤਾ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿਚ ਬਿਸ਼ਨੂਪੁਰ ਦੀ ਸ਼ਾਹੀ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਵਿਚ ਸ੍ਰੀ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਸੰਦਰਵਾ ਦੇ ਨਾਂ ਹੇਠ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਸੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਬਿਦਵਤਬੱਲਵ ਦੁਆਰਾ ਪੁੰਥੀ, ਸੰਪਾਦਿਤ ਅਤੇ ਸ਼੍ਰੀਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਕੀਰਤਨ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪੁਨਰ ਨਾਮਕਰਨ, 1916 ਵਿੱਚ ਵੰਗੀਆ ਸਾਹਿਤ ਪ੍ਰੀਸ਼ਦ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।
ਮੂਲ[ਸੋਧੋ]
ਬੋਰੂ ਚੰਡੀਦਾਸ ਦਾ ਸ਼੍ਰੀ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਕੀਰਤਨ ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਪੁਰਾਣ, ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਲੋਕ-ਸਾਹਿਤ[1] ਅਤੇ ਜੈਦੇਵਾ ਦੁਆਰਾ ਗੀਤਗੋਵਿੰਦਮ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਸੀ। ਪਦਮ ਪੁਰਾਣ ਅਤੇ ਬ੍ਰਹਮਾ ਵੈਵਰਤ ਪੁਰਾਣ ਅਤੇ ਵੈਸ਼ਨਵ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਵਰਗੇ ਹੋਰ ਪੁਰਾਣਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਵੀ ਕਾਫ਼ੀ ਹੈ। ਛੰਦ ਦੀ ਸ਼ੈਲੀ ਵਿਚ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਲੋਕ-ਸਾਹਿਤ ਦੀ ਗਹਿਰੀ ਸਾਂਝ ਹੈ। ਇਹ ਪੁਸਤਕਾਂ ਅਸਾਮੀ ਭਾਸ਼ਾ ਤੋਂ ਵੀ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹਨ। ਅਸਲ ਕਿਤਾਬ ਵਿੱਚ ਅਸਾਮੀ ਸ਼ਬਦ ਜਿਵੇਂ বাটে বাটে, দেখতেলা, আই, পেলাইয়া ਆਦਿ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਅਤੇ ਅਸਾਮੀ ਅੱਖਰ 'ঝ' ਵੀ ਵਰਤਿਆ ਗਿਆ ਹੈ।
ਸਮੱਗਰੀ[ਸੋਧੋ]
ਸ੍ਰੀ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਕੀਰਤਨ ਵਿੱਚ 418 ਬੰਗਾਲੀ ਪਦੇ (ਛੰਦ) ਅਤੇ 133 (ਕੁੱਲ 161, 28 ਸਲੋਕ ਦੋ ਵਾਰ ਦੁਹਰਾਏ ਗਏ ਹਨ) ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਦੇ ਸਲੋਕ ਹਨ, ਜੋ ਸ਼ਾਇਦ ਕਵੀ ਦੁਆਰਾ ਰਚੇ ਗਏ ਸਨ। ਇਹਨਾਂ 418 ਛੰਦਾਂ ਵਿੱਚੋਂ 409 ਛੰਦਾਂ ਵਿੱਚ ਲੇਖਕ ਦਾ ਨਾਮ ਦਰਜ ਹੈ। ਮੌਜੂਦਾ ਕਾਰਜ ਨੂੰ 13 ਖੰਡਾਂ (ਭਾਗਾਂ) ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਅਰਥਾਤ, ਜਨਮ (ਜਨਮ), ਤਮਵੁੱਲਾ (ਪਾਈਪਰ ਦੀ ਸੁਪਾਰੀ ਜਿਸ ਨੂੰ ਉਸ ਸਮੇਂ ਪਿਆਰ ਦਾ ਚਿੰਨ੍ਹ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ), ਦਾਨਾ (ਕਰ-ਉਗਰਾਹੀ), ਨੌਕਾ (ਕਿਸ਼ਤੀ), ਭਾਰਾ। (ਬੋਝ), ਵ੍ਰਿੰਦਾਵਨ, ਯਮੁਨਾ, ਬਾਣਾ (ਤੀਰ), ਵਾਮਸ਼ੀ (ਬਾਂਸਰੀ) ਅਤੇ ਰਾਧਾ ਵਿਰਹਾ (ਰਾਧਾ ਦਾ ਵਿਛੋੜਾ) (ਆਖਰੀ ਖੰਡ ਦਾ ਨਾਮ ਕਵੀ ਦੁਆਰਾ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ)।[1] ਯਮੁਨਾ ਖੰਡ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਤਿੰਨ ਉਪ-ਭਾਗਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਪਹਿਲਾ ਉਪ-ਭਾਗ ਕਾਲੀਆ ਦਮਨਾ ਖੰਡਾ (ਕਾਲੀਆ ਦਾ ਜ਼ਬਰਦਸਤੀ, ਸੱਪ-ਭੂਤ ਭਾਗ) ਹੈ ਅਤੇ ਤੀਜਾ ਉਪ-ਭਾਗ ਹਰਾ ਖੰਡਾ (ਗਲੇ ਦਾ ਖੰਡ) ਹੈ। ਖਰੜੇ ਵਿੱਚ ਦੂਜੇ ਉਪ-ਭਾਗ ਦਾ ਨਾਮ ਨਹੀਂ ਮਿਲਿਆ ਹੈ, ਪਰ ਇਸਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਰਾਧਾ ਦਾ ਵਸਤਰਹਰਣ (ਰਾਧਾ ਦੇ ਵਸਤਰ ਚੋਰੀ ਕਰਨਾ) ਹੈ। ਭਾਰਾ ਖੰਡਾ ਚਤਰਾ ਖੰਡਾ (ਛਤਰੀ ਭਾਗ) ਨਾਮਕ ਇੱਕ ਉਪ-ਭਾਗ ਤੋਂ ਬਣਿਆ ਹੈ। ਤਿੰਨ ਪਾਤਰ, ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ, ਰਾਧਾ ਅਤੇ ਬਦਾਏ, ਦੂਤ ਨਾਟਕ ਦੇ ਕਥਾਨਕ ਨੂੰ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਜੋੜਦੇ ਹਨ। ਪੇਅਰ ਅਤੇ ਤ੍ਰਿਪਦੀ ਮੀਟਰਾਂ ਵਿੱਚ ਸੰਵਾਦ ਅਤੇ ਜਵਾਬੀ ਸੰਵਾਦਾਂ ਨੇ ਸ੍ਰੀ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਕੀਰਤਨ ਦੇ ਨਾਟਕੀ ਗੁਣ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਕੀਤਾ ਹੈ।
ਕਹਾਣੀ[ਸੋਧੋ]
ਸ਼੍ਰੀਕ੍ਰਿਸ਼ਨਕੀਰਤਨ ਇੱਕ ਗੀਤਕਾਰੀ ਰਚਨਾ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਰਾਧਾ ਅਤੇ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ; ਇਸ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਭਾਗਵਤ ਪੁਰਾਣ ' ਤੇ ਆਧਾਰਿਤ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਪਰ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਕਾਮੁਕ ਲੋਕ-ਗੀਤ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਧਮਾਲੀ ਸ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।[1] ਹਾਲਾਂਕਿ, ਬਾਰੂ ਚੰਡੀਦਾਸ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਮੌਲਿਕਤਾ ਨੂੰ ਜੋੜਨ ਵਿੱਚ ਕਾਮਯਾਬ ਰਹੇ, ਇਸ ਨੂੰ ਮੱਧਕਾਲੀ ਬੰਗਾਲੀ ਸਾਹਿਤ ਦੀ ਇੱਕ ਮਹਾਨ ਰਚਨਾ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ। ਉਹ ਰਾਧਾ ਦੀ ਲਾਲਸਾ ਨੂੰ ਇੱਕ ਵੱਖਰੀ ਬੰਗਾਲੀ ਪੇਸ਼ਕਾਰੀ ਦਿੰਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਇਸ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਵਿੱਚ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੀਆਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਸਮਾਜਿਕ ਸਥਿਤੀਆਂ ਨੂੰ ਕੈਪਚਰ ਕਰਦਾ ਹੈ।
ਨੋਟਸ[ਸੋਧੋ]
- ↑ 1.0 1.1 1.2 Sen, Sukumar (1991, reprint 2007). Bangala Sahityer Itihas, Vol.I, (Bengali ਵਿੱਚ), Kolkata: Ananda Publishers, ISBN 81-7066-966-9, pp.120-154
ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ[ਸੋਧੋ]
- Bhowmik, Dulal (2012). "Srikrishnakirtan". In Islam, Sirajul; Jamal, Ahmed A. (eds.). Banglapedia: National Encyclopedia of Bangladesh (Second ed.). Asiatic Society of Bangladesh.