ਸੂਰਿਆਕਾਂਤਮ ਰਾਗਮ
ਸੂਰਿਆਕਾਂਤਮ ਜਾਂ ਸੂਰਿਆਕਾਂਤਮ੍ (ਉਚਾਰਨ ਸੂਰਿਯਾਕਾਂਤਾਮ) ਕਰਨਾਟਕੀ ਸੰਗੀਤ (ਦੱਖਣੀ ਭਾਰਤੀ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤ ਦਾ ਸੰਗੀਤਕ ਪੈਮਾਨਾ) ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਰਾਗ ਹੈ। ਇਹ ਕਰਨਾਟਕੀ ਸੰਗੀਤ ਦੀ 72ਵੀਂ ਮੇਲਾਕਾਰਤਾ ਰਾਗ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਵਿੱਚ 17ਵਾਂ ਮੇਲਾਕਾਰਤਾ ਰਾਗਾ ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ ਕਰਨਾਟਕੀ ਸੰਗੀਤ ਦੇ ਮੁਥੁਸਵਾਮੀ ਦੀਕਸ਼ਿਤਰ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਚਿਆਵਤੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਬਣਤਰ ਅਤੇ ਲਕਸ਼ਨ
[ਸੋਧੋ]
ਇਹ ਤੀਜੇ ਚੱਕਰ ਅਗਨੀ ਵਿੱਚ ਪੰਜਵਾਂ ਰਾਗ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਨਾਮ ਅਗਨੀ-ਮਾ ਹੈ। ਇਸ ਰਾਗ ਦੀ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਸੁਰ ਸੰਗਤੀ ਸਾ ਰਾ ਗੁ ਮਾ ਪਾ ਧੀ ਨੂੰ ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਆਰੋਹਣ-ਅਵਰੋਹਣ (ਚਡ਼੍ਹਦੇ ਅਤੇ ਉਤਰਦੇ ਪੈਮਾਨੇ) ਦੀ ਬਣਤਰ ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੇ ਅਨੁਸਾਰ ਹੈ (ਹੇਠਾਂ ਸੰਕੇਤ ਅਤੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਵੇਰਵਿਆਂ ਲਈ ਕਰਨਾਟਕ ਸੰਗੀਤ ਵਿੱਚ ਸਵਰ ਵੇਖੋ):
- ਆਰੋਹਣਃ ਸ ਰੇ1 ਗ3 ਮ1 ਪ ਧ2 ਨੀ3 ਸੰ [a]
- ਅਵਰੋਹਣਃ ਸੰ ਨੀ3 ਧ2 ਪ ਮ1 ਗ3 ਰੇ1 ਸ [b]
ਇਹ ਰਾਗ ਵਿੱਚ ਸ਼ੁੱਧ ਰਿਸ਼ਭਮ, ਅੰਤਰ ਗੰਧਾਰਮ, ਸ਼ੁੱਦ ਮੱਧਯਮ, ਚਤੁਰਥੀ ਧੈਵਤਮ ਅਤੇ ਕਾਕਲੀ ਨਿਸ਼ਾਦਮ ਸੁਰ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਇਹ ਇੱਕ ਮੇਲਾਕਾਰਤਾ ਰਾਗ ਹੈ, ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਅਨੁਸਾਰ ਇਹ ਇੱਕ ਸੰਪੂਰਨਾ ਰਾਗ ਹੈ ਭਾਵ ਇਸ ਰਾਗ ਦੇ ਆਰੋਹ-ਅਵਰੋਹ(ਚਡ਼੍ਹਨ ਅਤੇ ਉਤਰਨ ਦੇ ਪੈਮਾਨੇ) ਵਿੱਚ ਸੱਤ ਸੁਰ ਲਗਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਸ਼ੁੱਧ ਮੱਧਯਮ ਹੈ ਜੋ ਕਿ ਗਮਾਨਾਸ਼ਰਮ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ 53ਵਾਂ ਮੇਲਾਕਾਰਤਾ ਸਕੇਲ ਹੈ।
ਅਸਮਪੂਰਨ ਮੇਲਾਕਾਰਤਾ
[ਸੋਧੋ]ਵੈਨਕਤਮਖਿਨ ਦੁਆਰਾ ਸੰਕਲਿਤ ਮੂਲ ਸੂਚੀ ਵਿੱਚ ਛਾਇਆਵਤੀ 17ਵੀਂ ਮੇਲਾਕਾਰਤਾ ਹੈ। ਰਾਗ ਵਿੱਚ ਵਰਤੇ ਗਏ ਸੁਰ ਇੱਕੋ ਜਿਹੇ ਹਨ, ਪਰ ਅਸਲ ਚਡ਼੍ਹਨ ਵਾਲਾ ਪੈਮਾਨਾ ਵੱਖਰਾ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ-ਪੰਚਮ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
- ਅਰੋਹਣਃ ਸ ਰੇ1 ਗ3 ਮ1 ਧ2 ਨੀ3 ਸੰ [c]
- ਅਵਰੋਹਣਃਸੰ ਨੀ3 ਧ2 ਪ ਮ1 ਗ3 ਰੇ1 ਸ [d]
ਜਨਯ ਰਾਗਮ
[ਸੋਧੋ]ਸੂਰਿਆਕਾਂਤਮ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਜਨਯ ਰਾਗਮ (ਇਸ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਹੋਏ ਰਾਗ) ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਵਸੰਤ, ਸੌਰਸ਼ਤਰਮ ਅਤੇ ਭੈਰਵ ਸੰਗੀਤ ਸਮਾਰੋਹਾਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹਨ। ਸੂਰਿਆਕਾਂਤਮ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਰਾਗਾਂ ਲਈ ਜਨਯ ਰਾਗਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ਵੇਖੋ।
ਰਚਨਾਵਾਂ
[ਸੋਧੋ]ਇੱਥੇ ਸੂਰਿਆਕਾਂਤਮ ਲਈ ਸੰਗੀਤ ਸਮਾਰੋਹਾਂ ਵਿੱਚ ਗਾਈਆਂ ਗਈਆਂ ਕੁਝ ਆਮ ਰਚਨਾਵਾਂ ਹਨ।
- ਰੰਗਾ ਮਨੇਗੇ ਬਾਰੋ ਸ੍ਰੀਪਦਰਾਜਾ ਦੁਆਰਾਸ੍ਰੀਪਦਰਾਜਾ ਦੁਆਰਾਸ਼੍ਰੀਪਦਰਾਜਾ
- ਤਿਆਗਰਾਜ ਦੁਆਰਾ ਮੁੱਦੁਮੋਮੂ ਏਲਗੂ
- ਭਦਰਚਲਾ ਰਾਮਦਾਸੁ ਦੁਆਰਾ ਤਕੁਵੇਮੀ ਮਨਕੂਭਦਰਚਲ ਰਾਮਦਾਸੁ
- ਸ੍ਰੀ ਸੰਬਾਸ਼ਿਵਈਆ-ਮੁਥੀਆ ਭਾਗਵਤਾਰ
- ਕੋਟੇਸ਼ਵਰ ਅਈਅਰ ਦੁਆਰਾ ਕਨਾਵੋ ਨਿਨਾਇਵੋ
ਸਬੰਧਤ ਰਾਗਮ
[ਸੋਧੋ]ਇਹ ਭਾਗ ਇਸ ਰਾਗ ਦੇ ਸਿਧਾਂਤਕ ਅਤੇ ਵਿਗਿਆਨਕ ਪਹਿਲੂ ਨੂੰ ਕਵਰ ਕਰਦਾ ਹੈ।
ਸੂਰਿਆਕਾਂਤਮ ਦੇ ਸੁਰ ਜਦੋਂ ਗ੍ਰਹਿ ਭੇਦਮ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਾਲ ਤਬਦੀਲ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਤਾਂ 2 ਮੇਲਾਕਾਰਤਾ ਰਾਗਮ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਅਰਥਾਤ ਸੇਨਵਤੀ ਅਤੇ ਲਤੰਗੀ। ਗ੍ਰਹਿ ਭੇਦਮ, ਰਾਗ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਦਜਮ ਨੂੰ ਅਗਲੇ ਸੁਰ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਅਨੁਸਾਰੀ ਸੁਰ ਆਵਿਰਤੀ ਨੂੰ ਇੱਕੋ ਜਿਹਾ ਰੱਖਣ ਲਈ ਚੁੱਕਿਆ ਗਿਆ ਕਦਮ ਹੈ। ਹੋਰ ਵੇਰਵਿਆਂ ਅਤੇ ਇੱਕ ਉਦਾਹਰਣ ਲਈ ਸੂਰਿਆਕਾਂਤਮ ਉੱਤੇ ਗ੍ਰਹਿ ਭੇਦਮ ਵੇਖੋ।