ਹਾਟਕੰਬਰੀ ਰਾਗ
ਹਾਟਕੰਬਰੀ (ਬੋਲ ਚਲ ਵਿੱਚ ਹਟਕੰਬਾਰੀ) ਕਰਨਾਟਕੀ ਸੰਗੀਤ (ਦੱਖਣੀ ਭਾਰਤੀ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤ ਦਾ ਸੰਗੀਤਕ ਪੈਮਾਨਾ) ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਰਾਗ ਹੈ। ਇਹ ਕਰਨਾਟਕੀ ਸੰਗੀਤ ਦੀ 72 ਮੇਲਾਕਾਰਤਾ ਰਾਗ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਵਿੱਚ 18ਵਾਂ ਮੇਲਾਕਾਰਤਾ ਰਾਗਾ ਹੈ।
ਇਸ ਨੂੰ ਕਰਨਾਟਕੀ ਸੰਗੀਤ ਦੇ ਮੁਥੁਸਵਾਮੀ ਦੀਕਸ਼ਿਤਰ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਜੈਸ਼ੁੱਧਮਾਲੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਬਣਤਰ ਅਤੇ ਲਕਸ਼ਨ
[ਸੋਧੋ]
ਇਹ ਤੀਜੇ ਚੱਕਰ ਅਗਨੀ ਵਿੱਚ ਛੇਵਾਂ ਰਾਗ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਪਰਚਲਿਤ ਨਾਮ ਅਗਨੀ-ਸ਼ਾ ਹੈ। ਇਸ ਰਾਗ ਦੀ ਪਰਚਲਿਤ ਸੁਰ ਸੰਗਤੀ- ਸਾ ਰਾ ਗੁ ਮਾ ਪਾ ਧੁ ਨੂੰ ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਆਰੋਹਣ-ਅਵਰੋਹਣ (ਚਡ਼੍ਹਦੇ ਅਤੇ ਉਤਰਦੇ ਪੈਮਾਨੇ) ਦੀ ਬਣਤਰ ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੇ ਅਨੁਸਾਰ ਹੈ (ਹੇਠਾਂ ਸੰਕੇਤ ਅਤੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਵੇਰਵਿਆਂ ਲਈ ਕਰਨਾਟਕ ਸੰਗੀਤ ਵਿੱਚ ਸਵਰ ਵੇਖੋ):
- ਅਰੋਹਣਃ ਸ ਰੇ1 ਗ3 ਮ1 ਪ ਧ3 ਨੀ3 ਸੰ [a]
- ਅਵਰੋਹਣਃ ਸੰ ਨੀ3 ਧ3 ਪ ਮ1ਗ3 ਰੇ1 ਸ [b]
(ਇਸ ਪੈਮਾਨੇ ਵਿੱਚ ਵਰਤੇ ਗਏ ਸੁਰ ਸ਼ੁੱਧ ਰਿਸ਼ਭਮ, ਅੰਤਰ ਗੰਧਾਰਮ, ਸ਼ੁੱਧ ਮੱਧਯਮ, ਸ਼ਤਰੂਥੀ ਧੈਵਤਮ, ਕਾਕਲੀ ਨਿਸ਼ਾਦਮ ਹਨ।
ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਇਹ ਇੱਕ ਮੇਲਾਕਾਰਤਾ ਰਾਗ ਹੈ, ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਅਨੁਸਾਰ ਇਹ ਇੱਕ ਸੰਪੂਰਨਾ ਰਾਗ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਆਰੋਹ ਅਵਰੋਹ (ਚਡ਼੍ਹਦੇ ਅਤੇ ਉਤਰਦੇ ਪੈਮਾਨੇ ਵਿੱਚ) ਸੱਤ ਸੁਰ ਲਗਦੇ ਹਨ।ਇਹ ਵਿਸ਼ਵੰਬਰੀ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਸ਼ੁੱਧ ਮੱਧਯਮ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ 54ਵਾਂ ਮੇਲਾ ਹੈ।
ਅਸਮਪੂਰਨਾ ਮੇਲਾਕਾਰਤਾ
[ਸੋਧੋ]ਜੈਸ਼ੁੱਧਮਾਲਵੀ ਵੈਂਕਟਮਾਖਿਨ ਦੁਆਰਾ ਸੰਕਲਿਤ ਮੂਲ ਸੂਚੀ ਵਿੱਚ 18ਵਾਂ ਮੇਲਾਕਾਰਤਾ ਹੈ। ਸਕੇਲ ਵਿੱਚ ਵਰਤੇ ਗਏ ਸੁਰ ਇੱਕੋ ਜਿਹੇ ਹਨ, ਪਰ ਸਕੇਲ ਵੱਖਰੇ ਹਨ। ਇਹ ਇੱਕ ਸ਼ਾਡਵ-ਸੰਪੂਰਨਾ ਰਾਗ ਹੈ। ਅਰੋਹ (ਚਡ਼੍ਹਦੇ ਪੈਮਾਨੇ) ਵਿੱਚ 6 ਸੁਰ ਅਤੇ ਅਵਰੋਹ(ਉਤਰਦੇ ਪੈਮਾਨੇ) ਵਿੱਚ ਪੂਰੇ 7 ਸੁਰ ਵਕਰਾ ਪ੍ਰਯੋਗਾ ਅਨੁਸਾਰ ਲਗਦੇ ਹਨ।
- ਅਰੋਹਣਃ ਸ ਰੇ1 ਗ3 ਮ1 ਪ ਨੀ3 ਸੰ [a]
- ਅਵਰੋਹਣਃ ਸੰ ਨੀ3 ਧ3 ਪ ਮ1 ਗ3 ਰੇ1 ਸ
ਜਨਯ ਰਾਗਮ
[ਸੋਧੋ]ਹਾਟਕੰਬਰੀ ਵਿੱਚ ਕੁੱਝ ਛੋਟੇ ਜਨਯ ਰਾਗਮ (ਉਤਪੰਨ ਸਕੇਲ) ਇਸ ਨਾਲ ਜੁਡ਼ੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਹਾਟਕੰਬਰੀ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਸਾਰੇ ਰਾਗਾਂ ਨੂੰ ਵੇਖਣ ਲਈ ਜਨਯ ਰਾਗਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ਵੇਖੋ।
ਰਚਨਾਵਾਂ
[ਸੋਧੋ]ਹਾਟਕੰਬਰੀ ਵਿੱਚ ਸੁਰ ਬੱਧ ਕੀਤੀਆਂ ਕੁਝ ਰਚਨਾਵਾਂ ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੀਆਂ ਹਨਃ
- ਮੁਥੂਸਵਾਮੀ ਦੀਕਸ਼ਿਤਰ ਦੁਆਰਾ ਨਰਹਰਿਮ
- ਕੋਟੇਸ਼ਵਰ ਅਈਅਰ ਦੁਆਰਾ ਅਲਾਲਗਾਦਾ
- ਡਾ. ਐਮ. ਬਾਲਾਮੁਰਲੀਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਦੁਆਰਾ ਰਕਸ਼ਾਸੁਮਮ ਸ਼੍ਰੀ ਲਕਸ਼ਮੀ ਪਾਥੇ।
ਸਬੰਧਤ ਰਾਗਮ
[ਸੋਧੋ]ਇਹ ਭਾਗ ਇਸ ਰਾਗ ਦੇ ਸਿਧਾਂਤਕ ਅਤੇ ਵਿਗਿਆਨਕ ਪਹਿਲੂ ਨੂੰ ਕਵਰ ਕਰਦਾ ਹੈ।
ਹਾਟਕੰਬਰੀ ਦੇ ਨੋਟ ਜਦੋਂ ਗ੍ਰਹਿ ਭੇਦਮ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਾਲ ਤਬਦੀਲ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਤਾਂ ਇੱਕ ਹੋਰ ਛੋਟੇ ਮੇਲਾਕਾਰਤਾ ਰਾਗ, ਅਰਥਾਤ ਗਾਵੰਭੋਦੀ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਗ੍ਰਹਿ ਭੇਦਮ, ਰਾਗ ਵਿੱਚ ਸ਼ਡਜਮ ਨੂੰ ਅਗਲੇ ਨੋਟ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਅਨੁਸਾਰੀ ਨੋਟ ਆਵਿਰਤੀ ਨੂੰ ਇੱਕੋ ਜਿਹਾ ਰੱਖਣ ਲਈ ਚੁੱਕਿਆ ਗਿਆ ਕਦਮ ਹੈ। ਹੋਰ ਵੇਰਵਿਆਂ ਅਤੇ ਇੱਕ ਉਦਾਹਰਣ ਲਈ ਹਾਟਕੰਬਰੀ ਉੱਤੇ ਗ੍ਰਹਿ ਭੇਦਮ ਵੇਖੋ।