ਹੇਮਾਵਤੀ (ਰਾਗ)

  

ਹੇਮਾਵਤੀ (ਉਚਾਰਨ ਹੇਮਾਵਤੀ) ਕਰਨਾਟਕੀ ਸੰਗੀਤ (ਦੱਖਣੀ ਭਾਰਤੀ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤ ਦਾ ਸੰਗੀਤਕ ਪੈਮਾਨਾ) ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਰਾਗ ਹੈ। ਇਹ ਕਰਨਾਟਕੀ ਸੰਗੀਤ ਦੀ 72ਵੀਂ ਮੇਲਾਕਾਰਤਾ ਰਾਗ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਵਿੱਚ 58ਵਾਂ ਮੇਲਾਕਾਰਤਾ ਰਾਗਾ ਹੈ। ਸ਼ੁੱਧ ਮੱਧਮਮ (ਇਸ ਰਾਗ ਦੇ ਬਰਾਬਰ) ਖਰਹਰਪ੍ਰਿਆ ਹੈ।

ਇਸ ਨੂੰ ਕਰਨਾਟਕੀ ਸੰਗੀਤ ਦੇ ਮੁਥੁਸਵਾਮੀ ਦੀਕਸ਼ਿਤਰ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਸਿਮਹਾਰਾਵਮ ਜਾਂ ਦੇਸੀ ਸਿਮਹਾਰਾਵਾਮ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਤੌਰ 'ਤੇ ਨਾਦਾਸਵਰਮ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਦਾ ਪਿਆਰਾ ਹੈ। ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਸੰਗੀਤ ਵਿੱਚ ਕਰਨਾਟਕ ਸੰਗੀਤ ਤੋਂ ਲਿੱਤਾ ਗਿਆ ਰਾਗ ਹੈ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਸਾਜ਼ ਵਜਾਉਣ ਵਾਲਿਆਂ ਲਈ।

ਬਣਤਰ ਅਤੇ ਲਕਸ਼ਨ

ਸੀ 'ਤੇ ਸ਼ਡਜਮ ਨਾਲ ਹੇਮਾਵਤੀ ਸਕੇਲ

ਹੇਮਾਵਤੀ 10ਵੇਂ ਚੱਕਰ ਦੀਸੀ ਵਿੱਚ ਚੌਥਾ ਰਾਗ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਨਾਮ 'ਦੇਸੀ-ਭੂ' ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਸੁਰ ਸੰਗਤੀ ਸਾ ਰੀ ਗੀ ਮੀ ਪਾ ਧੀ ਨੀ ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਆਰੋਹਣ-ਅਵਰੋਹਣ (ਚਡ਼੍ਹਦੇ ਅਤੇ ਉਤਰਦੇ ਪੈਮਾਨੇ) ਦੀ ਬਣਤਰ ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੇ ਅਨੁਸਾਰ ਹੈ (ਹੇਠਾਂ ਸੰਕੇਤ ਅਤੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਵੇਰਵਿਆਂ ਲਈ ਕਰਨਾਟਕ ਸੰਗੀਤ ਵਿੱਚ ਸਵਰ ਵੇਖੋ):

• ਅਰੋਹਣ: ਸ ਰੇ2 ਗ2 ਮ2 ਪ ਧ2 ਨੀ2 ਸੰ [a]
• ਅਵਰੋਹਣਃ ਸੰ ਨੀ2 ਧ2 ਪ ਮ2 ਗ2 ਰੇ2 ਸ [b]

ਇਹ ਇੱਕ ਮੇਲਾਕਾਰਤਾ ਰਾਗ ਹੈ, ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਅਨੁਸਾਰ ਇਹ ਇੱਕ ਸੰਪੂਰਨਾ ਰਾਗ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਆਰੋਹ-ਅਵਰੋਹ(ਚਡ਼੍ਹਦੇ ਅਤੇ ਉਤਰਦੇ ਪੈਮਾਨੇ ) ਵਿੱਚ ਸੱਤ ਸੁਰ ਲਗਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਖਾਰਹਰਪ੍ਰਿਆ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀ ਮੱਧਮਮ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ 22ਵਾਂ ਮੇਲਾਕਾਰਤਾ ਹੈ।

ਜਨਯ ਰਾਗਮ

ਹੇਮਾਵਤੀ ਦੇ ਕੁੱਝ ਛੋਟੇ ਜਨਯ ਰਾਗਮ (ਉਤਪੰਨ ਸਕੇਲ) ਇਸ ਨਾਲ ਜੁਡ਼ੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਹੇਮਾਵਤੀ ਨਾਲ ਜੁਡ਼ੇ ਸਾਰੇ ਰਾਗਾਂ ਨੂੰ ਵੇਖਣ ਲਈ ਜਨਯ ਰਾਗਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ਵੇਖੋ।

ਰਚਨਾਵਾਂ

ਇੱਥੇ ਕੁਝ ਆਮ ਰਚਨਾਵਾਂ ਹਨ ਜੋ ਸੰਗੀਤ ਸਮਾਰੋਹਾਂ ਵਿੱਚ ਗਾਈਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਜੋ ਹੇਮਾਵਤੀ ਲਈ ਨਿਰਧਾਰਤ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ।

• ਸ਼੍ਰੀ ਕਾਂਥੀਮਾਥਿਮ, ਹਰੀਯੂਵਥੀਮ ਹਾਇਮਾਵਥੀਮ ਅਤੇ ਮਧੁਰੰਬਿਕਾਯਮ ਮੁਥੁਸਵਾਮੀ ਦੀਕਸ਼ਿਤਰ ਦੁਆਰਾਮੁਥੂਸਵਾਮੀ ਦੀਕਸ਼ਿਤਰ
• ਇੱਕ ਤਲਾਨੇਨੂਰਾ ਇਨਾ ਐੱਸ. ਰਾਮਨਾਥਨ ਦੁਆਰਾਐਸ. ਰਾਮਨਾਥਨ
• ਏਨਾਈ ਕਾਥਾਰੂਲਵਥੂ, ਪਰਿੱਪਲਨਾਈ-ਪਾਪਨਾਸਾਮ ਸਿਵਨ
• ਮੰਤਰੀਨੀ ਮਥੰਗਾ-ਹਰੀਕੇਸਨਾਲੂਰ ਮੁਥਈਆ ਭਾਗਵਥਰ
• ਤਿਆਗਰਾਜ ਦੁਆਰਾ ਨੀਸਰਿਸਾਤੀ
• ਨੀ ਪਦ ਸਰਸ ਰਥੁਲਕੂ-ਨੱਲੰਚਕਰਵਰਥੁਲਾ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਾਮਾਚਾਰੀਲੂ

ਫ਼ਿਲਮੀ ਗੀਤ

ਭਾਸ਼ਾਃ ਤਮਿਲ

ਗੀਤ.	ਫ਼ਿਲਮ	ਸੰਗੀਤਕਾਰ	ਗਾਇਕ
ਚਿਧੰਬਰ ਨਾਧਾ	ਤਿਰੂਨੀਲਕੰਤਰ	ਪਾਪਨਾਸਾਮ ਸਿਵਨ	ਐਮ. ਕੇ. ਤਿਆਗਰਾਜ ਭਾਗਵਤਰ
ਕੋਝੀ ਓਰੂ ਕੂਟਿਲੇ	ਕੁਝੰਡਾਇਅਮ ਦੇਵਾਮਮ	ਐਮ. ਐਸ. ਵਿਸ਼ਵਨਾਥਨ	ਐਮ. ਐਸ. ਰਾਜੇਸ਼ਵਰੀ
ਆਦਿ ਏਨ੍ਨਾਦੀ ਉਲਾਗਮ	ਅਵਲ ਓਰੂ ਥੋਦਰ ਕਥਈ		ਐਲ. ਆਰ. ਈਸਵਾਰੀ
ਰਾਠੀ ਦੇਵੀ ਸੰਨੀਧੀਇਲ	ਓਰੂ ਵੀਡੂ ਓਰੂ ਉਲਾਗਮ		ਟੀ. ਐਲ. ਮਹਾਰਾਜਨ, ਬੀ. ਐੱਸ. ਸ਼ਸ਼ਿਰੇਖਾ
ਅੰਡਵਾਨਿਨ ਥੋਟਾਥਿਲੇ	ਅਰੰਜੈਟਰਮ	ਵੀ. ਕੁਮਾਰ	ਪੀ. ਸੁਸ਼ੀਲਾ
ਓਰੂ ਪਾਰਵਾਈ ਪਾਰਥਲ ਯੇਨਾ	ਪੁਨੀਥਾ ਮਲਾਰ	ਸ਼ਿਆਮ	ਜੌਲੀ ਅਬਰਾਹਮ
ਮਾਨਮ ਪੋਲੇ ਮਾਂਗਾਲਯਮ	ਪੁਧੂਪੱਤੀ ਪੋਨੂਥਾਈ	ਇਲੈਅਰਾਜਾ	ਕੇ. ਐਸ. ਚਿੱਤਰਾ
ਕੰਨਈ ਥਿਰੰਥਾ	ਵੀਰਾ		ਅਰੁਣਮੋਝੀ
ਐਂਗਿਰੁੰਧੋ ਵੰਧਨ	ਐਂਗਿਰੁੰਧੋ ਵੰਧਨ	ਵਿਸ਼ਵਨਾਥਨ-ਰਾਮਮੂਰਤੀ	ਐੱਸ. ਪੀ. ਬਾਲਾਸੁਬਰਾਮਨੀਅਮ
ਐਨ ਪਾੱਟਾ ਕੇਟਾ ਟੋਏ	ਚਿੰਨਾ ਥੰਬੀ ਪੇਰੀਆ ਥੰਬੀ	ਗੰਗਾਈ ਅਮਰਨ
ਸੁੰਦਰੀ ਸਿਰੀਆ ਰੀਟਾਇਵਲ	ਕੰਨਾਥਿਲ ਮੁਥਾਮਿਤਲ	ਏ. ਆਰ. ਰਹਿਮਾਨ	ਹਰੀਹਰਨ, ਟਿੱਪੂ, ਸੁਜਾਤਾ, ਕਾਰਤਿਕ, ਸ਼੍ਰੀਮਤੀਥਾ
ਮਜ਼ਹਾਈ ਮਜ਼ਹਾਈ	ਉਲਾਮ ਕੇਟਕੂਮੇ	ਹੈਰਿਸ ਜੈਰਾਜ	ਪੀ. ਉਨਿਕ੍ਰਿਸ਼ਨਨ, ਹਰੀਨੀ
ਕਾਲ ਮੁਲੈਥਾ ਪੂਵੇ	ਮੈਟਰਰਾਨ		ਜਾਵੇਦ ਅਲੀ, ਮਹਾਲਕਸ਼ਮੀ ਅਈਅਰ
ਅਯਾਯੋ ਆਨੰਥਾਮੇ	ਕੁਮਕੀ	ਡੀ. ਇਮਾਨ	ਹਰੀਕਰਨ

ਭਾਸ਼ਾਃ ਤੇਲਗੂ

ਗੀਤ.	ਫ਼ਿਲਮ	ਸੰਗੀਤਕਾਰ	ਗਾਇਕ
ਪਾਲਿੰਚਾਰਾ ਰੰਗਾ	ਵਿਪਰਾ ਨਾਰਾਇਣ	ਐੱਸ. ਰਾਜੇਸ਼ਵਰ ਰਾਓ	ਏ. ਐਮ. ਰਾਜਾ

ਸਬੰਧਤ ਰਾਗਮ

ਇਹ ਭਾਗ ਇਸ ਰਾਗ ਦੇ ਸਿਧਾਂਤਕ ਅਤੇ ਵਿਗਿਆਨਕ ਪਹਿਲੂ ਨੂੰ ਕਵਰ ਕਰਦਾ ਹੈ।

ਹੇਮਾਵਤੀ ਦੇ ਨੋਟਸ ਜਦੋਂ ਗ੍ਰਹਿ ਭੇਦਮ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਾਲ ਤਬਦੀਲ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਤਾਂ 3 ਹੋਰ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਮੇਲਾਕਾਰਤਾ ਰਾਗਮ ਮਿਲਦੇ ਹਨ, ਅਰਥਾਤ, ਕੀਰਵਾਨੀ, ਵਕੁਲਭਰਣਮ ਅਤੇ ਕੋਸਲਮ। ਗ੍ਰਹਿ ਭੇਦਮ, ਰਾਗ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਦਜਮ ਨੂੰ ਅਗਲੇ ਸੁਰ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਅਨੁਸਾਰੀ ਨੋਟ ਆਵਿਰਤੀ ਨੂੰ ਇੱਕੋ ਜਿਹਾ ਰੱਖਣ ਲਈ ਚੁੱਕਿਆ ਗਿਆ ਕਦਮ ਹੈ। ਹੋਰ ਵੇਰਵਿਆਂ ਅਤੇ ਇੱਕ ਉਦਾਹਰਣ ਲਈ ਕੀਰਵਾਨੀ ਉੱਤੇ ਗ੍ਰਹਿ ਭੇਦਮ ਵੇਖੋ।

ਪੱਛਮੀ ਸੰਗੀਤ ਵਿੱਚ, ਹੇਮਾਵਤੀ ਯੂਕਰੇਨੀ ਡੋਰੀਅਨ ਪੈਮਾਨੇ ਨਾਲ ਮੇਲ ਖਾਂਦੀ ਹੈ।