ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ
ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ | ||
|---|---|---|
ਸੰਘੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਸ਼ਹਿਰ | ||
ਭਾਰਤ ਮੰਡਪਮ | ||
| ||
  ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤੀ  ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤੀ | ||
| ਗੁਣਕ: 28°36′50″N 77°12′32″E / 28.61389°N 77.20889°E | ||
| ਦੇਸ਼ |  ਭਾਰਤ | |
| ਕੇਂਦਰ ਸ਼ਾਸਿਤ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ |  ਦਿੱਲੀ | |
| ਲੋਕ ਸਭਾ ਹਲਕੇ | ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ | |
| ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ | ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ | |
| ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ | ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ | |
| ਸਥਪਨਾ | 12 ਦਸੰਬਰ 1911 | |
| ਉਦਘਾਟਨ | 13 ਫਰਵਰੀ 1931 | |
| ਬਾਨੀ | ਜਾਰਜ ਪੰਜਵਾਂ | |
| ਸਰਕਾਰ | ||
| • ਕਿਸਮ | ਮਿਊਂਸੀਪਲ ਕੌਂਸਲ | |
| • ਬਾਡੀ | ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਮਿਉਂਸਿਪਲ ਕੌਂਸਲ | |
| ਖੇਤਰ | ||
| • ਰਾਜਧਾਨੀ ਸ਼ਹਿਰ | 42.7 km2 (16.49 sq mi) | |
| • ਰੈਂਕ | 10 | |
| ਉੱਚਾਈ | 216 m (708.62 ft) | |
| ਆਬਾਦੀ (2011)[3] | ||
| • ਰਾਜਧਾਨੀ ਸ਼ਹਿਰ | 2,49,998 | |
| • ਰੈਂਕ | 11 | |
| • ਘਣਤਾ | 5,900/km2 (15,000/sq mi) | |
| • ਮੈਟਰੋ (2018; ਸਾਰੇ ਸ਼ਹਿਰੀ ਦਿੱਲੀ ਸਮੇਤ + NCR ਦਾ ਹਿੱਸਾ) | 2,85,14,000 | |
| ਸਮਾਂ ਖੇਤਰ | ਯੂਟੀਸੀ+05:30 (ਆਈਐਸਟੀ) | |
| ਪਿੰਨ ਕੋਡ | 1100xx, 121003, 1220xx, 201313 (ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ)[5] | |
| ਏਰੀਆ ਕੋਡ | +91-11 | |
| ਵਾਹਨ ਰਜਿਸਟ੍ਰੇਸ਼ਨ | DL-2X | |
| ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਹਵਾਈ ਅੱਡਾ | ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਹਵਾਈ ਅੱਡਾ | |
| ਵੈੱਬਸਾਈਟ | www | |
ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ, ਇਤਿਹਾਸਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਇੰਦਰਪ੍ਰਸਥ,[6] ਭਾਰਤ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਹੈ ਅਤੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਖੇਤਰ ਦਿੱਲੀ (NCT) ਦਾ ਇੱਕ ਹਿੱਸਾ ਹੈ। ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦੀਆਂ ਤਿੰਨੋਂ ਸ਼ਾਖਾਵਾਂ ਦੀ ਸੀਟ ਹੈ, ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਭਵਨ, ਸੰਸਦ ਭਵਨ ਅਤੇ ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ ਦੀ ਮੇਜ਼ਬਾਨੀ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ NCT ਦੇ ਅੰਦਰ ਇੱਕ ਨਗਰਪਾਲਿਕਾ ਹੈ, ਜਿਸਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ NDMC ਦੁਆਰਾ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਜਿਆਦਾਤਰ ਲੁਟੀਅਨਜ਼ ਦਿੱਲੀ ਅਤੇ ਕੁਝ ਨੇੜਲੇ ਖੇਤਰਾਂ ਨੂੰ ਕਵਰ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਨਗਰਪਾਲਿਕਾ ਖੇਤਰ ਇੱਕ ਵੱਡੇ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਕੀ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ, ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਹੈ।
ਹਾਲਾਂਕਿ ਬੋਲਚਾਲ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਦਿੱਲੀ ਅਤੇ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਨੂੰ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਖੇਤਰ ਦਿੱਲੀ ਦਾ ਹਵਾਲਾ ਦੇਣ ਲਈ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਦੇ ਬਦਲੇ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਦੋਵੇਂ ਵੱਖਰੀਆਂ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਹਨ, ਨਗਰਪਾਲਿਕਾ ਅਤੇ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਦਿੱਲੀ ਦੀ ਮੇਗਾਸਿਟੀ ਦੇ ਅੰਦਰ ਇੱਕ ਮੁਕਾਬਲਤਨ ਛੋਟਾ ਹਿੱਸਾ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਖੇਤਰ ਇੱਕ ਹੋਰ ਵੀ ਵੱਡੀ ਹਸਤੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਦੋ ਗੁਆਂਢੀ ਰਾਜਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਲੱਗਦੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਪੂਰੇ NCT ਨੂੰ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਗਾਜ਼ੀਆਬਾਦ, ਨੋਇਡਾ, ਗ੍ਰੇਟਰ ਨੋਇਡਾ, ਮੇਰਠ, YEIDA ਸਿਟੀ, ਗੁੜਗਾਉਂ ਅਤੇ ਫਰੀਦਾਬਾਦ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।
ਮੱਧ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਦੱਖਣ ਵੱਲ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਦਾ ਨੀਂਹ ਪੱਥਰ 1911 ਦੇ ਦਿੱਲੀ ਦਰਬਾਰ ਦੌਰਾਨ ਜਾਰਜ ਪੰਜਵੇਂ ਦੁਆਰਾ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।[7] ਇਸ ਨੂੰ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਆਰਕੀਟੈਕਟ ਐਡਵਿਨ ਲੁਟੀਅਨ ਅਤੇ ਹਰਬਰਟ ਬੇਕਰ ਦੁਆਰਾ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਨਵੀਂ ਰਾਜਧਾਨੀ ਦਾ ਉਦਘਾਟਨ 13 ਫਰਵਰੀ 1931 ਨੂੰ ਵਾਇਸਰਾਏ ਅਤੇ ਗਵਰਨਰ-ਜਨਰਲ ਇਰਵਿਨ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।[8]
ਇਤਿਹਾਸ[ਸੋਧੋ]
ਦਸੰਬਰ 1911 ਤੱਕ, ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸ਼ਾਸਨ ਦੌਰਾਨ ਕਲਕੱਤਾ ਭਾਰਤ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਸੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਇਹ ਉਨ੍ਹੀਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਅਖੀਰ ਤੋਂ ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦੀ ਅੰਦੋਲਨਾਂ ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਬਣ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਵਾਇਸਰਾਏ ਲਾਰਡ ਕਰਜ਼ਨ ਦੁਆਰਾ ਬੰਗਾਲ ਦੀ ਵੰਡ ਹੋਈ। ਇਸਨੇ ਕਲਕੱਤੇ ਵਿੱਚ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਦੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਕਤਲਾਂ ਸਮੇਤ ਭਾਰੀ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਉਭਾਰ ਪੈਦਾ ਕੀਤਾ। ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਬਸਤੀਵਾਦੀ ਵਿਰੋਧੀ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਨੇ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਵਸਤੂਆਂ ਦਾ ਪੂਰਨ ਬਾਈਕਾਟ ਕਰਨ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਨੇ ਬਸਤੀਵਾਦੀ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਬੰਗਾਲ ਨੂੰ ਦੁਬਾਰਾ ਮਿਲਾਉਣ ਅਤੇ ਰਾਜਧਾਨੀ ਨੂੰ ਤੁਰੰਤ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲ ਕਰਨ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕੀਤਾ।
12 ਦਸੰਬਰ 1911 ਨੂੰ ਦਿੱਲੀ ਦਰਬਾਰ ਦੌਰਾਨ, ਭਾਰਤ ਦੇ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਜਾਰਜ ਪੰਜਵੇਂ ਨੇ ਕਿੰਗਸਵੇ ਕੈਂਪ ਦੇ ਤਾਜਪੋਸ਼ੀ ਪਾਰਕ ਵਿੱਚ ਵਾਇਸਰਾਏ ਦੀ ਰਿਹਾਇਸ਼ ਲਈ ਨੀਂਹ ਪੱਥਰ ਰੱਖਣ ਸਮੇਂ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਕਿ ਰਾਜ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਕਲਕੱਤਾ ਤੋਂ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਜਾਵੇਗੀ। ਤਿੰਨ ਦਿਨ ਬਾਅਦ, ਜਾਰਜ V ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਪਤਨੀ, ਕੁਈਨ ਮੈਰੀ, ਨੇ ਕਿੰਗਸਵੇ ਕੈਂਪ ਵਿਖੇ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਦਾ ਨੀਂਹ ਪੱਥਰ ਰੱਖਿਆ। ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਵੱਡੇ ਹਿੱਸਿਆਂ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਐਡਵਿਨ ਲੁਟੀਅਨਜ਼ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਜੋ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ 1912 ਵਿੱਚ ਦਿੱਲੀ ਆਏ ਸਨ, ਅਤੇ ਹਰਬਰਟ ਬੇਕਰ, ਦੋਵੇਂ 20ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਆਰਕੀਟੈਕਟ ਸਨ ਠੇਕਾ ਸੋਭਾ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਮੂਲ ਯੋਜਨਾ ਵਿੱਚ ਤੁਗਲਕਾਬਾਦ ਕਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਅੰਦਰ, ਤੁਗਲਕਾਬਾਦ ਵਿੱਚ ਇਸਦੀ ਉਸਾਰੀ ਲਈ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਪਰ ਕਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚੋਂ ਲੰਘਣ ਵਾਲੀ ਦਿੱਲੀ-ਕਲਕੱਤਾ ਟਰੰਕ ਲਾਈਨ ਦੇ ਕਾਰਨ ਇਸਨੂੰ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਬਾਗਬਾਨੀ ਅਤੇ ਪੌਦੇ ਲਗਾਉਣ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਏ.ਈ.ਪੀ. ਗ੍ਰੀਸੇਨ, ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਵਿਲੀਅਮ ਮੁਸਟੋਏ। 10 ਫਰਵਰੀ 1931 ਨੂੰ ਵਾਇਸਰਾਏ ਲਾਰਡ ਇਰਵਿਨ ਦੁਆਰਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਏ ਸਮਾਰੋਹਾਂ ਵਿੱਚ ਇਸ ਸ਼ਹਿਰ ਦਾ ਉਦਘਾਟਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਲੁਟੀਅਨਜ਼ ਨੇ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਕੇਂਦਰੀ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਕੀ ਖੇਤਰ ਨੂੰ ਬ੍ਰਿਟੇਨ ਦੀਆਂ ਸਾਮਰਾਜੀ ਇੱਛਾਵਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਮਾਣ ਵਜੋਂ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ।
ਜਲਦੀ ਹੀ ਲੁਟੀਅਨ ਨੇ ਹੋਰ ਥਾਵਾਂ 'ਤੇ ਵਿਚਾਰ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਦਰਅਸਲ, ਨਵੀਂ ਸ਼ਾਹੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਬਣਾਈ ਗਈ ਦਿੱਲੀ ਟਾਊਨ ਪਲੈਨਿੰਗ ਕਮੇਟੀ, ਜਿਸ ਦੇ ਚੇਅਰਮੈਨ ਜਾਰਜ ਸਵਿੰਟਨ ਅਤੇ ਮੈਂਬਰ ਵਜੋਂ ਜੌਹਨ ਏ. ਬਰੋਡੀ ਅਤੇ ਲੁਟੀਅਨ ਸਨ, ਨੇ ਉੱਤਰੀ ਅਤੇ ਦੱਖਣ ਦੋਵਾਂ ਥਾਵਾਂ ਲਈ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੀਆਂ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਵਾਇਸਰਾਏ ਦੁਆਰਾ ਇਸ ਨੂੰ ਰੱਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਜਦੋਂ ਲੋੜੀਂਦੀਆਂ ਜਾਇਦਾਦਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਦੀ ਲਾਗਤ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਪਾਈ ਗਈ ਸੀ। ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਦਾ ਕੇਂਦਰੀ ਧੁਰਾ, ਜੋ ਅੱਜ ਇੰਡੀਆ ਗੇਟ 'ਤੇ ਪੂਰਬ ਵੱਲ ਹੈ, ਦਾ ਮਤਲਬ ਪਹਿਲਾਂ ਉੱਤਰ-ਦੱਖਣੀ ਧੁਰਾ ਸੀ ਜੋ ਵਾਇਸਰਾਏ ਦੇ ਘਰ ਨੂੰ ਦੂਜੇ ਸਿਰੇ 'ਤੇ ਪਹਾੜਗੰਜ ਨਾਲ ਜੋੜਦਾ ਸੀ। ਅੰਤ ਵਿੱਚ, ਪੁਲਾੜ ਦੀ ਕਮੀ ਅਤੇ ਉੱਤਰ ਵਾਲੇ ਪਾਸੇ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਵਿਰਾਸਤੀ ਸਥਾਨਾਂ ਦੀ ਮੌਜੂਦਗੀ ਦੇ ਕਾਰਨ, ਕਮੇਟੀ ਦੱਖਣ ਵਾਲੀ ਥਾਂ 'ਤੇ ਸੈਟਲ ਹੋ ਗਈ। ਰਾਇਸੀਨਾ ਹਿੱਲ ਦੇ ਉੱਪਰ ਇੱਕ ਸਾਈਟ, ਪਹਿਲਾਂ ਰਾਇਸੀਨਾ ਪਿੰਡ, ਇੱਕ ਮੇਓ ਪਿੰਡ, ਨੂੰ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਭਵਨ ਲਈ ਚੁਣਿਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਿਸਨੂੰ ਉਸ ਸਮੇਂ ਵਾਇਸਰਾਏ ਦੇ ਘਰ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਇਸ ਚੋਣ ਦਾ ਕਾਰਨ ਇਹ ਸੀ ਕਿ ਪਹਾੜੀ ਦੀਨਾਪਨਾਹ ਗੜ੍ਹ ਦੇ ਬਿਲਕੁਲ ਉਲਟ ਪਈ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਦਿੱਲੀ ਦਾ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਖੇਤਰ ਇੰਦਰਪ੍ਰਸਥ ਦਾ ਸਥਾਨ ਵੀ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਨੀਂਹ ਪੱਥਰ ਨੂੰ 1911-1912 ਦੇ ਦਿੱਲੀ ਦਰਬਾਰ ਦੀ ਥਾਂ ਤੋਂ ਤਬਦੀਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਿੱਥੇ ਤਾਜਪੋਸ਼ੀ ਦਾ ਥੰਮ੍ਹ ਖੜ੍ਹਾ ਸੀ, ਅਤੇ ਸਕੱਤਰੇਤ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਦੀਵਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਜੋੜਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।
ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, 1920 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ ਗੋਲ ਮਾਰਕੀਟ ਖੇਤਰ ਦੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਉਹਨਾਂ ਲਈ ਰਿਹਾਇਸ਼ ਵਿਕਸਿਤ ਹੋਈ।[26] 1940 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ, ਸਰਕਾਰੀ ਕਰਮਚਾਰੀਆਂ ਦੇ ਰਹਿਣ ਲਈ, ਨੇੜਲੇ ਲੋਧੀ ਅਸਟੇਟ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਸੀਨੀਅਰ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਲਈ ਬੰਗਲੇ, ਇਤਿਹਾਸਕ ਲੋਧੀ ਗਾਰਡਨ ਦੇ ਨੇੜੇ ਲੋਧੀ ਕਾਲੋਨੀ, ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਰਾਜ ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਆਖਰੀ ਰਿਹਾਇਸ਼ੀ ਖੇਤਰ ਸੀ।
ਪੋਸਟ-ਆਜ਼ਾਦੀ[ਸੋਧੋ]
1947 ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਆਜ਼ਾਦੀ ਮਿਲਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਨੂੰ ਸੀਮਤ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰੀ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਨਿਯੁਕਤ ਇੱਕ ਚੀਫ ਕਮਿਸ਼ਨਰ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। 1966 ਵਿੱਚ, ਦਿੱਲੀ ਨੂੰ ਇੱਕ ਕੇਂਦਰ ਸ਼ਾਸਿਤ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਚੀਫ਼ ਕਮਿਸ਼ਨਰ ਦੀ ਥਾਂ ਲੈਫਟੀਨੈਂਟ ਗਵਰਨਰ ਨੂੰ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਸੰਵਿਧਾਨ (ਸੱਠਵੀਂ ਸੋਧ) ਐਕਟ, 1991 ਨੇ ਕੇਂਦਰ ਸ਼ਾਸਤ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦਿੱਲੀ ਨੂੰ ਰਸਮੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਖੇਤਰ ਵਜੋਂ ਜਾਣੇ ਜਾਣ ਦੀ ਘੋਸ਼ਣਾ ਕੀਤੀ। ਇੱਕ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ ਜਿਸ ਦੇ ਤਹਿਤ ਚੁਣੀ ਹੋਈ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਕਾਨੂੰਨ ਅਤੇ ਵਿਵਸਥਾ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਵਿਆਪਕ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਦਿੱਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਸਨ ਜੋ ਕੇਂਦਰ ਸਰਕਾਰ ਕੋਲ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਸਨ। ਕਾਨੂੰਨ ਦਾ ਅਸਲ ਲਾਗੂਕਰਨ 1993 ਵਿੱਚ ਆਇਆ ਸੀ।
ਲੂਟੀਅਨਜ਼ ਦਿੱਲੀ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਵੱਡਾ ਵਿਸਤਾਰ 1950 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ ਆਇਆ ਜਦੋਂ ਕੇਂਦਰੀ ਲੋਕ ਨਿਰਮਾਣ ਵਿਭਾਗ (CPWD) ਨੇ ਚਾਣਕਿਆਪੁਰੀ ਦਾ ਡਿਪਲੋਮੈਟਿਕ ਐਨਕਲੇਵ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਲੁਟੀਅਨਜ਼ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਦੱਖਣ-ਪੱਛਮ ਵਿੱਚ ਜ਼ਮੀਨ ਦਾ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਖੇਤਰ ਵਿਕਸਤ ਕੀਤਾ, ਜਿੱਥੇ ਦੂਤਾਵਾਸਾਂ ਲਈ ਜ਼ਮੀਨ ਅਲਾਟ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। , ਚਾਂਸਰੀ, ਹਾਈ ਕਮਿਸ਼ਨ ਅਤੇ ਰਾਜਦੂਤਾਂ ਦੇ ਨਿਵਾਸ, ਇੱਕ ਵਿਸ਼ਾਲ ਕੇਂਦਰੀ ਵਿਸਟਾ, ਸ਼ਾਂਤੀ ਮਾਰਗ ਦੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ।
ਭੂਗੋਲ[ਸੋਧੋ]
42.7 km2 (16.5 sq mi) ਦੇ ਕੁੱਲ ਖੇਤਰਫਲ ਦੇ ਨਾਲ,[1] ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਦੀ ਨਗਰਪਾਲਿਕਾ ਦਿੱਲੀ ਮੈਟਰੋਪੋਲੀਟਨ ਖੇਤਰ ਦਾ ਇੱਕ ਛੋਟਾ ਜਿਹਾ ਹਿੱਸਾ ਬਣਦੀ ਹੈ। ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਸ਼ਹਿਰ ਇੰਡੋ-ਗੰਗਾ ਦੇ ਮੈਦਾਨ 'ਤੇ ਸਥਿਤ ਹੈ, ਇਸ ਲਈ ਪੂਰੇ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਉਚਾਈ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਅੰਤਰ ਹੈ। ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਅਤੇ ਆਸ-ਪਾਸ ਦੇ ਖੇਤਰ ਕਦੇ ਅਰਾਵਲੀ ਰੇਂਜ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਸਨ; ਉਨ੍ਹਾਂ ਪਹਾੜਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਜੋ ਬਚਿਆ ਹੈ ਉਹ ਹੈ ਦਿੱਲੀ ਰਿਜ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਫੇਫੜੇ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਕਿ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਯਮੁਨਾ ਨਦੀ ਦੇ ਹੜ੍ਹ ਦੇ ਮੈਦਾਨਾਂ 'ਤੇ ਸਥਿਤ ਹੈ, ਇਹ ਲਾਜ਼ਮੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਇੱਕ ਭੂਮੀ ਨਾਲ ਘਿਰਿਆ ਸ਼ਹਿਰ ਹੈ। ਨਦੀ ਦੇ ਪੂਰਬ ਵੱਲ ਸ਼ਾਹਦਰਾ ਦਾ ਸ਼ਹਿਰੀ ਖੇਤਰ ਹੈ
ਭੂਚਾਲ ਵਿਗਿਆਨ[ਸੋਧੋ]
ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਭੂਚਾਲ ਦੇ ਜ਼ੋਨ-IV ਦੇ ਅਧੀਨ ਆਉਂਦੀ ਹੈ, ਇਸ ਨੂੰ ਭੂਚਾਲਾਂ ਲਈ ਕਮਜ਼ੋਰ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਕਈ ਫਾਲਟ ਲਾਈਨਾਂ 'ਤੇ ਸਥਿਤ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਅਕਸਰ ਭੂਚਾਲਾਂ ਦਾ ਅਨੁਭਵ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਹਲਕੇ ਤੀਬਰਤਾ ਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। 2011 ਅਤੇ 2015 ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਭੂਚਾਲਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ 2015 ਵਿੱਚ 5.4 ਤੀਬਰਤਾ ਦਾ ਭੂਚਾਲ ਸੀ ਜਿਸਦਾ ਕੇਂਦਰ ਨੇਪਾਲ ਵਿੱਚ ਸੀ, 25 ਨਵੰਬਰ 2007 ਨੂੰ 4.7-ਤੀਵਰਤਾ ਦਾ ਭੂਚਾਲ, 4.2-ਤੀਵਰਤਾ ਦਾ ਭੂਚਾਲ, 21 ਸਤੰਬਰ 2007 ਨੂੰ ਭੂਚਾਲ। 5 ਮਾਰਚ 2012 ਨੂੰ 5.2-ਤੀਵਰਤਾ ਦਾ ਭੂਚਾਲ, ਅਤੇ 12 ਨਵੰਬਰ 2013 ਨੂੰ 2.5, 2.8, 3.1, ਅਤੇ 3.3 ਦੀ ਤੀਬਰਤਾ ਵਾਲੇ ਚਾਰ ਸਮੇਤ ਬਾਰਾਂ ਭੂਚਾਲਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਝੁੰਡ।
ਜਲਵਾਯੂ[ਸੋਧੋ]
ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਦਾ ਜਲਵਾਯੂ ਇੱਕ ਖੁਸ਼ਕ-ਸਰਦੀ ਨਮੀ ਵਾਲਾ ਉਪ-ਉਪਖੰਡੀ ਜਲਵਾਯੂ (ਕੋਪੇਨ ਕਵਾ) ਹੈ ਜੋ ਇੱਕ ਗਰਮ ਅਰਧ-ਸੁੱਕੇ ਜਲਵਾਯੂ (ਕੋਪੇਨ ਬੀਐਸਐਚ) ਦੇ ਨਾਲ ਲੱਗਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਗਰਮੀਆਂ ਅਤੇ ਸਰਦੀਆਂ ਵਿੱਚ ਤਾਪਮਾਨ ਅਤੇ ਬਾਰਸ਼ ਦੋਵਾਂ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਉੱਚ ਅੰਤਰ ਹੈ। ਗਰਮੀਆਂ ਵਿੱਚ ਤਾਪਮਾਨ 46 °C (115 °F) ਤੋਂ ਸਰਦੀਆਂ ਵਿੱਚ ਲਗਭਗ 0 °C (32 °F) ਤੱਕ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਨਮੀ ਵਾਲੇ ਉਪ-ਉਪਖੰਡੀ ਜਲਵਾਯੂ ਦਾ ਖੇਤਰ ਦਾ ਸੰਸਕਰਣ ਇਸ ਜਲਵਾਯੂ ਵਰਗੀਕਰਣ ਦੇ ਨਾਲ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਹੋਰ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਨਾਲੋਂ ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਵੱਖਰਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਵਿੱਚ ਧੂੜ ਦੇ ਤੂਫਾਨਾਂ ਨਾਲ ਲੰਬੀਆਂ ਅਤੇ ਬਹੁਤ ਗਰਮ ਗਰਮੀਆਂ, ਜੰਗਲੀ ਅੱਗ ਦੀ ਧੁੰਦ ਨਾਲ ਮੁਕਾਬਲਤਨ ਖੁਸ਼ਕ ਅਤੇ ਹਲਕੀ ਸਰਦੀਆਂ, ਅਤੇ ਮਾਨਸੂਨ ਦੀ ਮਿਆਦ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ। ਗਰਮੀਆਂ ਲੰਬੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ, ਅਪ੍ਰੈਲ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਤੋਂ ਅਕਤੂਬਰ ਤੱਕ ਫੈਲਦੀਆਂ ਹਨ, ਮੌਨਸੂਨ ਸੀਜ਼ਨ ਗਰਮੀਆਂ ਦੇ ਮੱਧ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਸਰਦੀਆਂ ਨਵੰਬਰ ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਜਨਵਰੀ ਵਿੱਚ ਸਿਖਰ 'ਤੇ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਸਾਲਾਨਾ ਔਸਤ ਤਾਪਮਾਨ ਲਗਭਗ 25 °C (77 °F); ਮਾਸਿਕ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਔਸਤ ਤਾਪਮਾਨ ਲਗਭਗ 13 ਤੋਂ 34 °C (55 ਤੋਂ 93 °F) ਤੱਕ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਦਾ ਹੁਣ ਤੱਕ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਚਾ ਤਾਪਮਾਨ 15 ਮਈ 2022 ਨੂੰ ਮੇਟ ਦਿੱਲੀ ਮੁੰਗੇਸ਼ਪੁਰ ਵਿਖੇ 49.2 °C (120.6 °F) ਰਿਕਾਰਡ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਜਦੋਂ ਕਿ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਹਵਾਈ ਅੱਡੇ (ਫਾਰਮ) ਵਿੱਚ 11 ਜਨਵਰੀ 1967 ਨੂੰ −2.2 °C (28.0 °F) ਰਿਕਾਰਡ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਪਾਲਮ ਹਵਾਈ ਅੱਡੇ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ)।[32] ਔਸਤ ਸਾਲਾਨਾ ਵਰਖਾ 774.4 ਮਿਲੀਮੀਟਰ (30.49 ਇੰਚ) ਹੈ ਅਤੇ ਜੂਨ ਤੋਂ ਸਤੰਬਰ ਤੱਕ ਮੌਨਸੂਨ ਦੀ ਵਰਖਾ ਲਗਭਗ 640.4 ਮਿਲੀਮੀਟਰ (25.21 ਇੰਚ) ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਜੁਲਾਈ ਅਤੇ ਅਗਸਤ ਵਿੱਚ ਮਾਨਸੂਨ ਦੌਰਾਨ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
ਹਵਾ ਦੀ ਗੁਣਵੱਤਾ[ਸੋਧੋ]
ਮਰਸਰ ਦੇ 2015 ਦੇ ਸਲਾਨਾ ਕੁਆਲਿਟੀ-ਆਫ-ਲਿਵਿੰਗ ਸਰਵੇਖਣ ਵਿੱਚ, ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਖਰਾਬ ਹਵਾ ਦੀ ਗੁਣਵੱਤਾ ਅਤੇ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਕਾਰਨ 230 ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ 154ਵੇਂ ਨੰਬਰ 'ਤੇ ਹੈ। ਵਿਸ਼ਵ ਸਿਹਤ ਸੰਗਠਨ ਨੇ 2014 ਵਿੱਚ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਨੂੰ ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਵਿੱਚ 1,600 ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਿਤ ਸ਼ਹਿਰ ਵਜੋਂ ਦਰਜਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। 2016 ਵਿੱਚ, ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਦੀ ਵਾਤਾਵਰਣ ਸੁਰੱਖਿਆ ਏਜੰਸੀ ਨੇ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਨੂੰ ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਿਤ ਸ਼ਹਿਰ ਵਜੋਂ ਸੂਚੀਬੱਧ ਕੀਤਾ ਅਤੇ IQAir ਨੇ ਸਾਲ 2019 ਵਿੱਚ ਲਗਾਤਾਰ ਦੂਜੇ ਸਾਲ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਨੂੰ ਦੁਨੀਆ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਿਤ ਰਾਜਧਾਨੀ ਵਜੋਂ ਸੂਚੀਬੱਧ ਕੀਤਾ
ਕਨਾਟ ਪਲੇਸ, ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਵਿਖੇ ਸੰਘਣਾ ਧੂੰਆਂ
ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਹਵਾ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਨੂੰ ਘੱਟ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਵਿੱਚ, ਜੋ ਕਿ ਸਰਦੀਆਂ ਵਿੱਚ ਵਿਗੜ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਦਸੰਬਰ 2015 ਵਿੱਚ ਦਿੱਲੀ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਔਡ-ਅਤੇ ਸਮ-ਨੰਬਰ ਵਾਲੇ ਲਾਇਸੈਂਸ ਪਲੇਟਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨ ਵਾਲੀਆਂ ਕਾਰਾਂ ਲਈ ਇੱਕ ਅਸਥਾਈ ਵਿਕਲਪਕ-ਦਿਨ ਯਾਤਰਾ ਯੋਜਨਾ ਦੀ ਘੋਸ਼ਣਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਟਰੱਕਾਂ ਨੂੰ ਰਾਤ 11 ਵਜੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹੀ ਭਾਰਤ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋਣ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਦਿੱਤੀ ਜਾਣੀ ਸੀ, ਮੌਜੂਦਾ ਪਾਬੰਦੀ ਤੋਂ ਦੋ ਘੰਟੇ ਬਾਅਦ। ਡਰਾਈਵਿੰਗ ਪਾਬੰਦੀ ਸਕੀਮ ਨੂੰ 1 ਜਨਵਰੀ 2016 ਤੋਂ 15 ਦਿਨਾਂ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਮਿਆਦ ਲਈ ਅਜ਼ਮਾਇਸ਼ ਵਜੋਂ ਲਾਗੂ ਕਰਨ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਸੀ। ਇਹ ਪਾਬੰਦੀ ਸਵੇਰੇ 8 ਵਜੇ ਤੋਂ ਸ਼ਾਮ 8 ਵਜੇ ਤੱਕ ਲਾਗੂ ਸੀ, ਅਤੇ ਐਤਵਾਰ ਨੂੰ ਆਵਾਜਾਈ 'ਤੇ ਪਾਬੰਦੀ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਪਾਬੰਦੀ ਦੀ ਮਿਆਦ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਜਨਤਕ ਆਵਾਜਾਈ ਸੇਵਾ ਵਧਾਈ ਗਈ ਸੀ।
16 ਦਸੰਬਰ 2015 ਨੂੰ, ਭਾਰਤ ਦੀ ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ ਨੇ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਲਈ ਦਿੱਲੀ ਦੀ ਆਵਾਜਾਈ ਪ੍ਰਣਾਲੀ 'ਤੇ ਕਈ ਪਾਬੰਦੀਆਂ ਲਾ ਦਿੱਤੀਆਂ। ਉਪਾਵਾਂ ਵਿੱਚੋਂ, ਅਦਾਲਤ ਨੇ 31 ਮਾਰਚ 2016 ਤੱਕ 2,000 ਸੀਸੀ ਅਤੇ ਇਸ ਤੋਂ ਵੱਧ ਦੀ ਇੰਜਣ ਸਮਰੱਥਾ ਵਾਲੀਆਂ ਡੀਜ਼ਲ ਕਾਰਾਂ ਅਤੇ ਸਪੋਰਟ ਯੂਟੀਲਿਟੀ ਵਾਹਨਾਂ ਦੀ ਰਜਿਸਟ੍ਰੇਸ਼ਨ ਬੰਦ ਕਰਨ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ। ਅਦਾਲਤ ਨੇ ਦਿੱਲੀ ਖੇਤਰ ਦੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਟੈਕਸੀਆਂ ਨੂੰ 1 ਮਾਰਚ ਤੱਕ ਕੰਪਰੈੱਸਡ ਨੈਚੁਰਲ ਗੈਸ 'ਤੇ ਸਵਿਚ ਕਰਨ ਦਾ ਹੁਕਮ ਵੀ ਦਿੱਤਾ। 2016. ਆਵਾਜਾਈ ਵਾਲੇ ਵਾਹਨ ਜੋ 10 ਸਾਲ ਤੋਂ ਵੱਧ ਪੁਰਾਣੇ ਹਨ, ਨੂੰ ਰਾਜਧਾਨੀ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋਣ 'ਤੇ ਪਾਬੰਦੀ ਲਗਾਈ ਗਈ ਸੀ।
ਉਬੇਰ ਦਿੱਲੀ ਤੋਂ ਰੀਅਲ-ਟਾਈਮ ਵਾਹਨ ਸਪੀਡ ਡੇਟਾ ਦੇ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਤੋਂ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਹੈ ਕਿ ਔਡ-ਈਵਨ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਦੇ ਦੌਰਾਨ, ਔਸਤ ਸਪੀਡ ਅੰਕੜਾਤਮਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ 5.4 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ (ਆਮ ਨਾਲੋਂ 2.8 ਸਟੈਂਡਰਡ ਡਿਵੀਏਸ਼ਨ) ਵਧ ਗਈ ਹੈ। ਇਸਦਾ ਮਤਲਬ ਹੈ ਕਿ ਆਵਾਜਾਈ ਵਿੱਚ ਵਾਹਨਾਂ ਦਾ ਸਮਾਂ ਘੱਟ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਵਾਹਨ ਦੇ ਇੰਜਣ ਘੱਟ ਤੋਂ ਘੱਟ ਬਾਲਣ ਦੀ ਖਪਤ ਦੇ ਨੇੜੇ ਚੱਲਦੇ ਹਨ। [79] ਸਰਹੱਦੀ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ, ਪੀਐਮ 2.5 ਦਾ ਪੱਧਰ 400 (ug/m3) ਤੋਂ ਵੱਧ ਦਰਜ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਅੰਦਰੂਨੀ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ, ਇਹ ਔਸਤਨ 150 ਅਤੇ 210 ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਦਰਜ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸਨ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਦਵਾਰਕਾ ਦੇ ਉਪ-ਸ਼ਹਿਰ, ਦੱਖਣ-ਪੱਛਮੀ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ, ਵਿੱਚ ਹਵਾ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਦਾ ਪੱਧਰ ਕਾਫ਼ੀ ਘੱਟ ਹੈ। ਸੈਕਟਰ 3 ਦਵਾਰਕਾ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਐਨਐਸਆਈਟੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਕੈਂਪਸ ਵਿੱਚ, ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਦਾ ਪੱਧਰ 93 ਪੀਪੀਐਮ ਤੱਕ ਘੱਟ ਸੀ।
ਸਰਕਾਰ[ਸੋਧੋ]
ਭਾਰਤ ਦੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਰਾਜਧਾਨੀ, ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਦਾ ਸੰਯੁਕਤ ਤੌਰ 'ਤੇ ਭਾਰਤ ਦੀ ਕੇਂਦਰੀ ਸਰਕਾਰ ਅਤੇ ਦਿੱਲੀ ਦੀ ਸਥਾਨਕ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਇਹ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਖੇਤਰ (NCT) ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਵੀ ਹੈ।
ਦਿੱਲੀ ਦੀਆਂ ਨਗਰ ਪਾਲਿਕਾਵਾਂਐਨਸੀਟੀ ਦੇ ਅੰਦਰ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਦਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ
ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਇੱਕ ਮਿਉਂਸਪਲ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸਨੂੰ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਮਿਉਂਸਪਲ ਕੌਂਸਲ (NDMC) ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਮਹਾਨਗਰ ਦੇ ਹੋਰ ਸ਼ਹਿਰੀ ਖੇਤਰਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਦਿੱਲੀ ਨਗਰ ਨਿਗਮ ਅਤੇ ਦਿੱਲੀ ਛਾਉਣੀ ਬੋਰਡ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। 2015 ਤੱਕ, ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਨਗਰ ਕੌਂਸਲ ਦੇ ਸਰਕਾਰੀ ਢਾਂਚੇ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਚੇਅਰਪਰਸਨ, ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਦੀ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੇ ਤਿੰਨ ਮੈਂਬਰ, ਦਿੱਲੀ ਦੇ NCT ਦੇ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਦੁਆਰਾ ਨਾਮਜ਼ਦ ਕੀਤੇ ਗਏ ਦੋ ਮੈਂਬਰ ਅਤੇ ਕੇਂਦਰ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਨਾਮਜ਼ਦ ਕੀਤੇ ਪੰਜ ਮੈਂਬਰ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।
NCT ਦੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਨੂੰ 2012 ਵਿੱਚ ਦੁਬਾਰਾ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸ ਵਿੱਚ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਨਾਮਕ ਇੱਕ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ, ਭਾਵੇਂ ਕਿ ਨਗਰਪਾਲਿਕਾ ਨਾਲੋਂ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸਰਹੱਦਾਂ ਦੇ ਨਾਲ। ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਉਸੇ ਨਾਮ ਦੀ ਨਗਰਪਾਲਿਕਾ ਦਾ ਖੇਤਰ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ, ਸਗੋਂ ਦਿੱਲੀ ਛਾਉਣੀ ਅਤੇ ਦਿੱਲੀ ਨਗਰ ਨਿਗਮ ਦੇ ਕੁਝ ਹਿੱਸੇ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।
ਸੱਭਿਆਚਾਰ[ਸੋਧੋ]
ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਵਿਸ਼ਾਲ ਭਾਰਤੀ ਨੌਕਰਸ਼ਾਹੀ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦੀ ਬਹੁ-ਜਾਤੀ ਅਤੇ ਬਹੁ-ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਮੌਜੂਦਗੀ ਦੇ ਕਾਰਨ ਇੱਕ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡੀ ਸ਼ਹਿਰ ਹੈ। ਸ਼ਹਿਰ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਨੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸਮਾਗਮਾਂ ਅਤੇ ਛੁੱਟੀਆਂ ਦੇ ਮਹੱਤਵ ਨੂੰ ਵਧਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸਮਾਗਮ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਗਣਤੰਤਰ ਦਿਵਸ, ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਦਿਵਸ ਅਤੇ ਗਾਂਧੀ ਜਯੰਤੀ (ਗਾਂਧੀ ਦਾ ਜਨਮ ਦਿਨ) ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਅਤੇ ਬਾਕੀ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਉਤਸ਼ਾਹ ਨਾਲ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਦੇ ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਦਿਵਸ (15 ਅਗਸਤ), ਭਾਰਤ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਲਾਲ ਕਿਲ੍ਹੇ ਤੋਂ ਰਾਸ਼ਟਰ ਨੂੰ ਸੰਬੋਧਨ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਦਿੱਲੀ ਵਾਲੇ ਦਿਨ ਨੂੰ ਪਤੰਗ ਉਡਾ ਕੇ ਮਨਾਉਂਦੇ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।[ਹਵਾਲੇ ਦੀ ਲੋੜ] ਗਣਤੰਤਰ ਦਿਵਸ ਪਰੇਡ ਭਾਰਤ ਦੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਵਿਭਿੰਨਤਾ ਅਤੇ ਫੌਜੀ ਸ਼ਕਤੀ ਨੂੰ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਿਤ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਅਤੇ ਫੌਜੀ ਪਰੇਡ ਹੈ।[[ਵਾਧੂ ਹਵਾਲਿਆਂ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ। ]
ਧਾਰਮਿਕ ਤਿਉਹਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਦੀਵਾਲੀ (ਰੋਸ਼ਨੀ ਦਾ ਤਿਉਹਾਰ), ਮਹਾਂ ਸ਼ਿਵਰਾਤਰੀ, ਤੀਜ, ਦੁਰਗਾ ਪੂਜਾ, ਮਹਾਂਵੀਰ ਜਯੰਤੀ, ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਜਯੰਤੀ, ਹੋਲੀ, ਲੋਹੜੀ, ਈਦ-ਉਲ-ਫਿਤਰ, ਈਦ-ਉਲ-ਅਧਾ, ਈਸਟਰ, ਰਕਸ਼ਾ ਬੰਧਨ, ਅਤੇ 0 3 ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ] ਕੁਤੁਬ ਫੈਸਟੀਵਲ ਇੱਕ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਸਮਾਗਮ ਹੈ ਜਿਸ ਦੌਰਾਨ ਪੂਰੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਸੰਗੀਤਕਾਰਾਂ ਅਤੇ ਨ੍ਰਿਤਕਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਰਾਤ ਨੂੰ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਿਤ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਕੁਤੁਬ ਮੀਨਾਰ ਨੂੰ ਘਟਨਾ ਦੇ ਚੁਣੇ ਗਏ ਪਿਛੋਕੜ ਵਜੋਂ ਦੇਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਹੋਰ ਸਮਾਗਮ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਪਤੰਗ ਉਡਾਉਣ ਦਾ ਤਿਉਹਾਰ, ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਮੈਂਗੋ ਫੈਸਟੀਵਲ ਅਤੇ ਵਸੰਤ ਪੰਚਮੀ (ਬਸੰਤ ਉਤਸਵ) ਹਰ ਸਾਲ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਆਯੋਜਿਤ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।[ਹਵਾਲਾ ਦੀ ਲੋੜ]
2007 ਵਿੱਚ, ਜਾਪਾਨੀ ਬੋਧੀ ਸੰਗਠਨ ਨਿਪੋਨਜ਼ਾਨ ਮਯੋਹੋਜੀ ਨੇ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸ਼ਾਂਤੀ ਪਗੋਡਾ ਬਣਾਉਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਬੁੱਧ ਦੇ ਅਵਸ਼ੇਸ਼ ਸਨ। ਇਸ ਦਾ ਉਦਘਾਟਨ ਦਲਾਈ ਲਾਮਾ ਨੇ ਕੀਤਾ
ਸੀਇਤਿਹਾਸਕ ਸਥਾਨ, ਅਜਾਇਬ ਘਰ ਅਤੇ ਬਾਗ[ਸੋਧੋ]
ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਕਈ ਇਤਿਹਾਸਕ ਸਥਾਨਾਂ ਅਤੇ ਅਜਾਇਬ ਘਰਾਂ ਦਾ ਘਰ ਹੈ। ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਅਜਾਇਬ ਘਰ, ਜੋ ਕਿ 1947-48 ਦੀਆਂ ਸਰਦੀਆਂ ਵਿੱਚ ਲੰਡਨ ਵਿੱਚ ਰਾਇਲ ਅਕੈਡਮੀ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਕਲਾ ਅਤੇ ਕਲਾਕ੍ਰਿਤੀਆਂ ਦੀ ਇੱਕ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨੀ ਨਾਲ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਨੂੰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਅੰਤ ਵਿੱਚ 1949 ਵਿੱਚ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਭਵਨ ਵਿੱਚ ਦਿਖਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਇਸਦਾ ਗਠਨ ਕਰਨਾ ਸੀ। ਇੱਕ ਸਥਾਈ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਅਜਾਇਬ ਘਰ. 15 ਅਗਸਤ 1949 ਨੂੰ, ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਅਜਾਇਬ ਘਰ ਦਾ ਰਸਮੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਉਦਘਾਟਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸ ਵਿੱਚ 5,000 ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਵੱਧ ਦੀ ਕਲਾ ਦੇ 200,000 ਕੰਮ, ਭਾਰਤੀ ਅਤੇ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਮੂਲ ਦੇ ਹਨ।
ਇੰਡੀਆ ਗੇਟ, ਜੋ ਕਿ 1931 ਵਿੱਚ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਪੈਰਿਸ ਵਿੱਚ ਆਰਕ ਡੀ ਟ੍ਰਾਇਮਫ਼ ਤੋਂ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਸੀ। ਇਹ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਦੇ 90,000 ਸਿਪਾਹੀਆਂ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਦਾ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸਮਾਰਕ ਹੈ ਜੋ ਪਹਿਲੇ ਵਿਸ਼ਵ ਯੁੱਧ ਅਤੇ ਤੀਜੇ ਐਂਗਲੋ-ਅਫਗਾਨ ਯੁੱਧ ਵਿੱਚ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਰਾਜ ਲਈ ਲੜਦੇ ਹੋਏ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋਏ ਸਨ। ਸਮਾਰਕ ਨੂੰ ਹੁਣ ਬੈਰੀਕੇਡ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਅੰਦਰਲੇ arch ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋਣ 'ਤੇ ਪਾਬੰਦੀ ਹੈ
ਰਾਜਪਥ, ਜੋ ਕਿ ਪੈਰਿਸ ਵਿੱਚ ਚੈਂਪਸ-ਏਲੀਸੀਸ ਦੇ ਸਮਾਨ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਭਾਰਤੀ ਗਣਰਾਜ ਲਈ ਰਸਮੀ ਬੁਲੇਵਾਰਡ ਹੈ। ਇੱਥੇ 26 ਜਨਵਰੀ ਨੂੰ ਸਾਲਾਨਾ ਗਣਤੰਤਰ ਦਿਵਸ ਪਰੇਡ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਬੀਟਿੰਗ ਰੀਟਰੀਟ ਇੱਥੇ ਦੋ ਦਿਨ ਬਾਅਦ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
ਰਾਜਘਾਟ, ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ ਦਾ ਅੰਤਿਮ ਆਰਾਮ ਸਥਾਨ
ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਗਾਂਧੀ ਸਮ੍ਰਿਤੀ ਉਹ ਸਥਾਨ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਦੇ ਆਖਰੀ 144 ਦਿਨ ਬਿਤਾਏ ਸਨ ਅਤੇ 30 ਜਨਵਰੀ 1948 ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਰਾਜਘਾਟ ਉਹ ਸਥਾਨ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਗਾਂਧੀ ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਤੋਂ ਬਾਅਦ 31 ਜਨਵਰੀ 1948 ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਸਕਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਅਸਥੀਆਂ ਨੂੰ ਦਫ਼ਨਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਯਮੁਨਾ ਨਦੀ ਦੀ ਪਵਿੱਤਰਤਾ ਦੇ ਕੋਲ ਇੱਕ ਅੰਤਮ ਆਰਾਮ ਸਥਾਨ। ਕਾਲੇ ਸੰਗਮਰਮਰ ਦੇ ਨਾਲ ਵੱਡੇ ਚੌਰਸ ਪਲੇਟਫਾਰਮ ਦੀ ਸ਼ਕਲ ਵਿੱਚ ਰਾਜ ਘਾਟ ਨੂੰ ਆਰਕੀਟੈਕਟ ਵਨੂ ਭੂਟਾ ਦੁਆਰਾ ਡਿਜ਼ਾਇਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।
ਕਨਾਟ ਪਲੇਸ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਜੰਤਰ ਮੰਤਰ ਨੂੰ ਜੈਪੁਰ ਦੇ ਮਹਾਰਾਜਾ ਜੈ ਸਿੰਘ ਦੂਜੇ ਨੇ ਬਣਾਇਆ ਸੀ। ਇਸ ਵਿੱਚ 13 ਆਰਕੀਟੈਕਚਰਲ ਖਗੋਲ ਵਿਗਿਆਨ ਯੰਤਰ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਆਬਜ਼ਰਵੇਟਰੀ ਦਾ ਮੁੱਖ ਉਦੇਸ਼ ਖਗੋਲ-ਵਿਗਿਆਨਕ ਟੇਬਲਾਂ ਨੂੰ ਕੰਪਾਇਲ ਕਰਨਾ ਅਤੇ ਸੂਰਜ, ਚੰਦਰਮਾ ਅਤੇ ਗ੍ਰਹਿਆਂ ਦੇ ਸਮੇਂ ਅਤੇ ਗਤੀ ਦਾ ਅਨੁਮਾਨ ਲਗਾਉਣਾ ਸੀ।
ਸਿਟੀਸਕੇਪ[ਸੋਧੋ]
ਹਵਾਲੇ[ਸੋਧੋ]
- ↑ "About Delhi". Archived from the original on 12 June 2021. Retrieved 26 November 2020.
- ↑ Amanda Briney. "Geographic Facts About New Delhi, India". ThoughtCo.com Education. Archived from the original on 28 April 2021. Retrieved 28 April 2021.
- ↑ "Provisional Population Totals. Cities having population 1 lakh and above" (PDF). Census of India 2011. Archived from the original on 26 December 2018. Retrieved 12 December 2021.
- ↑ "The World's Cities in 2018" (PDF). United Nations. Archived (PDF) from the original on 31 August 2021. Retrieved 2 September 2021.
- ↑ "New Delhi". indiapincodes.net. Archived from the original on 17 August 2022. Retrieved 17 August 2022.
- ↑ Imperial Gazetteer of India (1911). Imperial Gazetteer of India, v. 11. Oxford Press. p. 236. Archived from the original on 3 March 2016. Retrieved 5 January 2024.
- ↑ Lahiri, Tripti (13 January 2012). "New Delhi: One of History's Best-Kept Secrets". The Wall Street Journal. Archived from the original on 10 December 2019. Retrieved 4 August 2017.
- ↑ Stancati, Margherita (8 December 2011). "New Delhi becomes the capital of Independent India". The Wall Street Journal. Archived from the original on 13 December 2019. Retrieved 11 December 2011.
ਬਾਹਰੀ ਲਿੰਕ[ਸੋਧੋ]
ਏਸ਼ੀਆਈ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੀਆਂ ਰਾਜਧਾਨੀਆਂ | ||
|---|---|---|
 ਅੰਕਾਰਾ · ਫਰਮਾ:Country data ਸੰਯੁਕਤ ਅਰਬ ਇਮਰਾਤ ਅਬੂ ਧਾਬੀ ·  ਅਮਾਨ ·  ਅਸ਼ਗ਼ਾਬਾਤ · ਫਰਮਾ:Country data ਕਜ਼ਾਖ਼ਸਤਾਨ ਅਸਤਾਨਾ ·  ਇਸਲਾਮਾਬਾਦ ·  ਉਲਾਨ ਬਤੋਰ ·  ਕਠਮੰਡੂ ·  ਕਾਬੁਲ ·  ਕੁਵੈਤ ਸ਼ਹਿਰ ·  ਕੁਆਲਾ ਲੁੰਪੁਰ ·  ਜਕਾਰਤਾ · ਫਰਮਾ:Country data ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਜੇਰੂਸਲਮ ·  ਢਾਕਾ · ਫਰਮਾ:Country data ਤਾਈਵਾਨ ਤਾਈਪਈ ·  ਤਾਸ਼ਕੰਦ · ਫਰਮਾ:Country data ਇਰਾਨ ਤਹਿਰਾਨ ·  ਟੋਕੀਓ · ਫਰਮਾ:Country data ਭੂਟਾਨ ਥਿੰਫੂ ·  ਦਮਸ਼ਕ · ਫਰਮਾ:Country data ਪੂਰਬੀ ਤਿਮੋਰ ਦੀਲੀ ·  ਦੁਸ਼ਾਨਬੇ ·  ਦੋਹਾ · ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ · ਫਰਮਾ:Country data ਬਰਮਾ ਨੇਪੀਡਾਅ ·  ਪਨਾਮ ਪੈਨ · ਪੁੱਤਰਜੈ ·  ਪਿਓਂਗਯਾਂਗ ·  ਬੈਂਕਾਕ · ਫਰਮਾ:Country data ਬਰੂਨਾਏ ਬੰਦਰ ਸੇਰੀ ਬੇਗਵਾਨ ·  ਬਗ਼ਦਾਦ · ਫਰਮਾ:Country data ਅਜ਼ਰਬਾਈਜਾਨ ਬਾਕੂ ·  ਬਿਸ਼ਕੇਕ ·  ਬੀਜਿੰਗ · ਫਰਮਾ:Country data ਲਿਬਨਾਨ ਬੈਰੂਤ ·  ਮਨਾਮਾ ·  ਮਾਸਕੋ ਫਰਮਾ:Country data ਫ਼ਿਲਪੀਨਜ਼ ਮਨੀਲਾ ·  ਮਸਕਟ · ਫਰਮਾ:Country data ਮਾਲਦੀਵ ਮਾਲੇ · ਫਰਮਾ:Country data ਅਰਮੀਨੀਆ ਯੇਰੇਵਾਨ ·  ਰਿਆਧ ·  ਵਿਆਂਗ ਚਾਨ ·  ਸ੍ਰੀ ਜੈਵਰਦਨਪੁਰਾ ਕੋਟੇ · ਫਰਮਾ:Country data ਯਮਨ ਸਾਨਾ ·  ਸਿਓਲ ·  ਹਨੋਈ |  | |