ਸ਼ੋਭਾ ਗੂਰਤੂ
ਸ਼ੋਭਾ ਗੂਰਤੂ | |
|---|---|
 | |
| ਜਾਣਕਾਰੀ | |
| ਜਨਮ ਦਾ ਨਾਮ | ਭਾਨੁਮਤੀ ਸ਼ਿਰੋਡਕਰ |
| ਜਨਮ | 8 ਫਰਵਰੀ 1925 ਬੇਲਗਾਮ, ਕਰਨਾਟਕ, ਭਾਰਤ |
| ਮੌਤ | 27 ਸਤੰਬਰ 2004 (ਉਮਰ 79) ਮੁੰਬਈ , ਭਾਰਤ |
| ਵੰਨਗੀ(ਆਂ) | ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਕਲਾਸੀਕਲ ਸੰਗੀਤ |
| ਕਿੱਤਾ | ਗਾਇਕਾ |
| ਸਾਲ ਸਰਗਰਮ | 1940s–2004 |
ਸ਼ੋਭਾ ਗੂਰਤੂ (8 ਫਰਵਰੀ 1925 - 27 ਸਤੰਬਰ 2004) ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਕਲਾਸੀਕਲ ਸੰਗੀਤ ਦੀ ਗਾਇਕਾ ਹੈ। ਇਸਦੀ ਕਲਾਸੀਕਲ ਸੰਗੀਤ ਉੱਪਰ ਪੂਰੀ ਪਕੜ ਹੈ.ਇਹ ਹਲਕਾ ਕਲਾਸੀਕਲ ਸੰਗੀਤ ਸੀ ਜਿਸਨੇ ਇਸਦੀ ਪਛਾਣ ਠੁਮਰੀ ਕੁਈਨ ਦੇ ਨਾਮ ਨਾਲ ਮਸ਼ਹੂਰ ਕੀਤਾ।[1]
ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਜੀਵਨ[ਸੋਧੋ]
ਭਾਨੁਮਤੀ ਸ਼ਿਰੋਡਕਰ ਦਾ ਜਨਮ ਬੇਲਗਾਮ, ਕਰਨਾਟਕ, ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ 1925 ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ। ਜਿੱਥੇ ਇਸਨੇ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਸੰਗੀਤ ਆਪਣੀ ਮਾਂ ਮੇਨਕਾਬਾਈ ਸ਼ਿਰੋਡਕਰ ਤੋਂ ਸਿੱਖਿਆ। ਜਿੱਥੇ ਇਸਨੇ ਜੈਪੁਰ ਦੇ ਅਤਰੌਲੀ ਘਰਾਨੇ ਦੇ ਉਸਤਾਦ ਅੱਲਾਦੀਆ ਖਾਨ ਕਿੱਤਾਕਾਰੀ ਡਾਂਸਰ ਅਤੇ ਗਾਇਕੀ ਸਿੱਖੀ।[2]
ਕੈਰੀਅਰ[ਸੋਧੋ]
ਹਾਲਾਂਕਿ ਉਸ ਦੀ ਰਸਮੀ ਸੰਗੀਤ ਦੀ ਸਿਖਲਾਈ 'ਉਸਤਾਦ ਭੁਰਜੀ ਖਾਨ' ਨਾਲ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ। ਉਹ ਉਸਤਾਦ ਅਲਾਦੀਆ ਖਾਨ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਛੋਟੇ ਬੇਟੇ ਸਨ ਅਤੇ ਕੋਲਾਪੁਰ ਦੇ ਜੈਪੁਰ-ਅਤਰੌਲੀ ਘਰਾਨਾ ਦੇ ਸੰਸਥਾਪਕ ਵੀ ਸਨ, ਜਿਸ ਤੋਂ ਸ਼ੋਭਾ ਦੀ ਮਾਤਾ ਵੀ ਉਸ ਸਮੇਂ ਸੰਗੀਤ ਦੀ ਸਿਖਲਾਈ ਲੈ ਰਹੀ ਸੀ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਉਸ ਸਮੇਂ ਸ਼ੋਭਾ ਇੱਕ ਛੋਟੀ ਕੁੜੀ ਸੀ। ਉਸ ਦੀ ਪ੍ਰਤਿਭਾ ਨੂੰ ਵੇਖਦਿਆਂ ਉਸਤਾਦ ਭੁਰਜੀ ਖਾਨ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨੇ ਤੁਰੰਤ ਉਸ ਨੂੰ ਪਸੰਦ ਕੀਤਾ, ਅਤੇ ਉਸ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਬਹੁਤ ਘੰਟੇ ਬਿਤਾਉਣੇ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੇ। ਜੈਪੁਰ-ਅਤਰੌਲੀ ਘਰਾਨਾ ਨਾਲ ਉਸ ਦੇ ਸੰਬੰਧ ਅਜੇ ਵੀ ਮਜ਼ਬੂਤ ਹੋਣੇ ਸਨ, ਜਦੋਂ ਉਸ ਨੇ ਉਸਤਾਦ ਅਲਾਦੀਆ ਖਾਨ ਦੇ ਭਤੀਜੇ ਉਸਤਾਦ ਨਥਨ ਖਾਨ ਤੋਂ ਸਿੱਖਿਆ ਲੈਣੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ; ਹਾਲਾਂਕਿ ਉਹ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਉਸਤਾਦ ਗਮਨ ਖਾਨ ਦੇ ਅਧੀਨ ਆ ਗਈ ਸੀ, ਜੋ ਮੁੰਬਈ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨਾਲ ਰਹਿਣ ਲਈ ਆਈ ਸੀ, ਆਪਣੀ ਮਾਂ ਨੂੰ ਥੁਮਰੀ-ਡੈਡਰਾ ਅਤੇ ਹੋਰ ਅਰਧ-ਕਲਾਸੀਕਲ ਰੂਪ ਸਿਖਾਉਣ ਲਈ ਆਈ ਸੀ।[3][4]
ਸ਼ੋਭਾ ਗੁਰਤੂ ਨੇ ਅਰਧ ਕਲਾਸੀਕਲ ਰੂਪਾਂ ਵਿੱਚ ਥੁਮਰੀ, ਦਾਦਰਾ, ਕਾਜਰੀ, ਹੋਰੀ ਆਦਿ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਮੁਹਾਰਤ ਹਾਸਲ ਕੀਤੀ, ਉਸ ਦੀ ਗਾਇਕੀ ਵਿੱਚ ਨਿਰੰਤਰ ਕਲਾਸੀਕਲ ਅੰਸ਼ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤੇ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇੱਕ ਨਵਾਂ ਰੂਪ ਕਾਇਮ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਥੁਮਰੀ ਵਰਗੇ ਰੂਪਾਂ ਦੇ ਜਾਦੂ ਨੂੰ ਮੁੜ ਸੁਰਜੀਤ ਕੀਤਾ, ਜਿਸ ਵਿਚੋਂ ਉਹ ਇੱਕ ਮਹਾਨ ਪ੍ਰਗਟਾਅ-ਕਰਤਾ ਬਣ ਗਈ। ਸਮਾਂ ਉਹ ਖ਼ਾਸਕਰ ਗਾਇਕਾ ਬੇਗਮ ਅਖ਼ਤਰ ਅਤੇ ਉਸਤਾਦ ਬਾਡੇ ਗੁਲਾਮ ਅਲੀ ਖ਼ਾਨ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਸੀ।[5]
ਉਸ ਨੇ ਮਰਾਠੀ ਅਤੇ ਹਿੰਦੀ ਸਿਨੇਮਾ ਵਿੱਚ ਵੀ ਸੰਗੀਤ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ।[6] ਇੱਕ ਪਲੇਬੈਕ ਗਾਇਕਾ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਤੇ, ਉਸ ਨੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਕਮਲ ਅਮਰੋਹੀ ਦੀ ਫ਼ਿਲਮ, ਪਕੀਜ਼ਾ (1972) ਵਿੱਚ, ਫਾਗੁਨ (1973) ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕੰਮ ਕੀਤਾ, ਜਿੱਥੇ ਉਸ ਨੇ ਨੂੰ, 'ਬੇਦਰਦੀ ਬਨ ਗਏ ਕੋਈ ਜਾਓ ਮਨਾਓ ਮੋਰੇ ਸਈਆਂ' ਗਾਇਆ। ਉਸ ਨੇ ਹਿੱਟ ਫ਼ਿਲਮ "ਮੈਂ ਤੁਲਸੀ ਤੇਰੇ ਆਂਗਨ ਕੀ" (1978) ਦੇ ਗਾਣੇ "ਸਈਆਂ ਰੁਠ ਗਏ" ਲਈ ਸਰਬੋਤਮ ਪਲੇਅਬੈਕ ਗਾਇਕਾ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਫਿਲਮਫੇਅਰ ਨਾਮਜ਼ਦਗੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ।[7] ਮਰਾਠੀ ਸਿਨੇਮਾ ਵਿੱਚ, ਉਸ ਨੇ "ਸਾਮਨਾ" ਅਤੇ "ਲਾਲ ਮਤੀ" ਵਰਗੀਆਂ ਫ਼ਿਲਮਾਂ ਲਈ ਗਾਇਆ। 1979 ਵਿੱਚ, ਗ੍ਰਾਮੋਫੋਨ ਕੰਪਨੀ ਆਫ਼ ਇੰਡੀਆ (ਈ.ਐੱਮ.ਆਈ.) ਨੇ ਆਪਣੀ ਪਹਿਲੀ ਐਲਬਮ ਐਟ ਹਰ ਬੈਸਟ ... ਸ਼ੋਭਾ ਗੁਰਤੂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਉੱਚ ਦਰਜੇ ਦੀ ਕਲਾਸਿਕ ਰਿਕਾਰਡਿੰਗ ਮੰਨਿਆ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਪੂਰਬੀ ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ (ਪੂਰਬੀ ਗਾਇਕੀ) ਸੰਗੀਤ ਦੀਆਂ ਪਰੰਪਰਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਦਰਸਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ ਜੋ 19ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਹੈ।
ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ, ਉਸ ਨੇ ਸਮਾਰੋਹ ਲਈ ਸਾਰੇ ਵਿਸ਼ਵ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਕਾਰਨੇਗੀ ਹਾਲ, ਨਿਊ-ਯਾਰਕ ਸਿਟੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਸੰਗੀਤਕ ਮਹਾਨ ਨਾਲ ਅਤੇ, ਪੀ. ਬਿਰਜੂ ਮਹਾਰਾਜ ਪੇਸ਼ਕਾਰੀ ਕੀਤੀ। ਮਹਿਦੀ ਹਸਨ ਦੇ ਨਾਲ ਉਸ ਦੀ ਗਜ਼ਲ "ਟਾਰਜ਼" ਦੀ ਐਲਬਮ ਮਸ਼ਹੂਰ ਸੀ। ਉਹ ਅਕਸਰ ਉਸ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਉਸ ਦੇ ਬੇਟੇ ਤ੍ਰਿਲੋਕ ਗੁਰਤੂ ਦੀਆਂ ਸਹਿਕਾਰੀ ਜੈਜ਼ ਐਲਬਮਾਂ ਨੂੰ ਦਿੰਦੀ ਹੈ।[8] 2000 ਵਿੱਚ, ਉਸ ਨੂੰ ਜਨ ਗਨ ਮਨ ਵੀਡੀਓ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ, ਜੋ ਕਿ ਭਾਰਤੀ ਗਣਤੰਤਰ ਦੇ 50ਵੇਂ ਵਰ੍ਹੇ ਦੇ ਅਵਸਰ 'ਤੇ ਰਿਲੀਜ਼ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਜਿੱਥੇ ਉਸ ਨੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਹੋਰ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਕਲਾਸੀਕਲ ਗਾਇਕਾਂ ਅਤੇ ਸੰਗੀਤਕਾਰਾਂ ਦੇ ਨਾਲ, ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਗਾਨ, ਜਨ ਗਨ ਮਨ ਗਾਇਆ।
1987 ਵਿੱਚ, ਉਸ ਨੂੰ ਸੰਗੀਤ ਨਾਟਕ ਅਕਾਦਮੀ ਪੁਰਸਕਾਰ ਮਿਲਿਆ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਲਤਾ ਮੰਗੇਸ਼ਕਰ ਪੁਰਸਕਾਰ, ਸ਼ਾਹੂ ਮਹਾਰਾਜ ਪੁਰਸਕਾਰ ਅਤੇ ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਗੌਰਵ ਪੁਰਸਕਾਰ ਨਾਲ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। 2002 ਵਿੱਚ, ਉਸ ਨੂੰ ਪਦਮ ਭੂਸ਼ਣ ਨਾਲ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।
ਪੰਜ ਦਹਾਕਿਆਂ ਤੱਕ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਕਲਾਸੀਕਲ ਸੰਗੀਤ ਸ਼ੈਲੀ ਉੱਤੇ ਰਾਜ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਠੁਮਰੀ ਦੀ ਮਹਾਰਾਣੀ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਤੇ ਸ਼ੋਭਾ ਗੁਰਤੂ ਦੀ 27 ਸਤੰਬਰ 2004 ਨੂੰ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ ਸੀ, ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਬਾਅਦ ਉਸ ਦੇ ਦੋ ਪੁੱਤਰ ਰਹਿ ਗਏ ਸਨ।
ਨਿੱਜੀ ਜੀਵਨ[ਸੋਧੋ]
ਇਸਦਾ ਵਿਆਹ ਵਿਸ਼ਵਨਾਥ ਗੂਰਤੂ ਨਾਲ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਫਿਰ ਇਸਨੇ ਆਪਣਾ ਨਾਮ ਸੋਭਾ ਗੂਰਤੂ ਰੱਖ ਲਿਆ. ਇਸਦੇ ਸਹੁਰੇ ਦਾ ਨਾਮ 'ਪੰਡਿਤ ਨਰਾਇਣ ਨਾਥ ਗੂਰਤੂ ' ਸੀ ਜੋ ਬੇਲਗਾਮ ਦੀ ਪੁਲੀਸ ਦੇ ਉੱਚ ਅਧਿਆਕਰੀ, ਇੱਕ ਦਾਰਸ਼ਨਿਕ, ਅਤੇ ਸਿਤਾਰ ਵਾਦਕ ਸਨ.[2]
ਸਨਮਾਨ[ਸੋਧੋ]
- ਸੰਗੀਤ ਨਾਟਕ ਅਕੇਡਮੀ, ਸਨਮਾਨ 1987 ਵਿੱਚ
- ਪਦਮ ਭੂਸ਼ਨ 2002 ਵਿੱਚ[9]
- ਲਤਾ ਮੰਗੇਸ਼ਕਰ ਪੁਰਸਕਾਰ
- ਸ਼ਾਹੁ ਮਹਾਰਾਜ ਪੁਰਸਕਾਰ
- ਮਹਾਰਸ਼ਟਰ ਗੌਰਵ ਪੁਰਸਕਾਰ
ਹਵਾਲੇ[ਸੋਧੋ]
- ↑ Thumri queen Shobha Gurtu no more News, Rediff.com, 27 September 2004.
- ↑ 2.0 2.1 Shobha Gurtu Celebrated Masters, ITC Sangeet Research Academy.
- ↑ Passages... Passages... Passages...Shobha Gurtu: a rare raga Tribute Tehelka, 9 October 2004.
- ↑ Soul Singer Gurtu's rare mastery of thumri took the form to new heights India Today, 11 October 2004
- ↑ TRIBUTE – She infused life into thumri The Tribune, 10 October 2004.
- ↑ 2004: ये नहीं रहे 2004– Obituary BBC News, Hindi, 2004.
- ↑ "1st Filmfare Awards 1953" (PDF). Archived from the original (PDF) on 2009-06-12. Retrieved 2020-10-14.
- ↑ MUSIC REVIEW ; At Carnegie Hall, an All-Star Cast From India New York Times, 15 September 1997.
- ↑ "Padma Awards" (PDF). Ministry of Home Affairs, Government of India. 2015. Archived from the original (PDF) on ਨਵੰਬਰ 15, 2014. Retrieved July 21, 2015.
{{cite web}}: Unknown parameter|dead-url=ignored (|url-status=suggested) (help)