ਗਲੈਕਸੀ ਕਲੱਸਟਰ

ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ, ਇੱਕ ਅਜ਼ਾਦ ਗਿਆਨਕੋਸ਼ ਤੋਂ
ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਦੇ ਜਨਮ ਤੋਂ ਸਿਰਫ਼ 600 ਮਿਲੀਅਨ ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਇਕੱਠੇ ਪੰਜ ਗਲੈਕਸੀਆਂ ਦਾ ਮਿਸ਼ਰਿਤ ਚਿੱਤਰ[1]

ਇੱਕ ਗਲੈਕਸੀ ਕਲੱਸਟਰ, ਜਾਂ ਗਲੈਕਸੀਆਂ ਦਾ ਇੱਕ ਸਮੂਹ, ਇੱਕ ਢਾਂਚਾ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਕਿਤੇ ਵੀ ਸੈਂਕੜੇ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਆਕਾਸ਼ਗੰਗਾਵਾਂ ਸ਼ਾਮਲ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ਜੋ ਗੁਰੂਤਾਕਰਸ਼ਣ ਦੁਆਰਾ ਬੰਨ੍ਹੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ,[1] ਜਿਸ ਵਿੱਚ 10 14 ਤੋਂ 10 15 ਸੂਰਜੀ ਪੁੰਜ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਉਹ ਗਲੈਕਸੀ ਫਿਲਾਮੈਂਟਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਵਿੱਚ ਦੂਜੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀਆਂ ਜਾਣੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਗਰੈਵੀਟੇਸ਼ਨਲ ਬਾਊਂਡ ਬਣਤਰਾਂ ਹਨ ਅਤੇ 1980 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਤੱਕ, ਜਦੋਂ ਸੁਪਰਕਲੱਸਟਰਾਂ ਦੀ ਖੋਜ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਉਦੋਂ ਤੱਕ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਜਾਣੀ ਜਾਂਦੀ ਬਣਤਰ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।[2] ਕਲੱਸਟਰਾਂ ਦੀਆਂ ਮੁੱਖ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਇੰਟਰਾਕੱਸਟਰ ਮਾਧਿਅਮ (ICM) ਹੈ। ICM ਵਿੱਚ ਗਲੈਕਸੀਆਂ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਗਰਮ ਗੈਸ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸਦਾ ਸਿਖਰ ਤਾਪਮਾਨ 2-15 keV ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਕਿ ਸਮੂਹ ਦੇ ਕੁੱਲ ਪੁੰਜ 'ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਗਲੈਕਸੀ ਕਲੱਸਟਰਾਂ ਨੂੰ ਗਲੈਕਸੀ ਕਲੱਸਟਰਾਂ (ਓਪਨ ਕਲੱਸਟਰਾਂ ਵਜੋਂ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ) ਨਾਲ ਉਲਝਣ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਗਲੈਕਸੀਆਂ ਦੇ ਅੰਦਰ ਤਾਰਾ ਕਲੱਸਟਰ ਹਨ, ਜਾਂ ਗਲੋਬਲਰ ਕਲੱਸਟਰਾਂ ਦੇ ਨਾਲ, ਜੋ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਗਲੈਕਸੀਆਂ ਦਾ ਚੱਕਰ ਲਗਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਗਲੈਕਸੀਆਂ ਦੇ ਛੋਟੇ ਸਮੂਹਾਂ ਨੂੰ ਗਲੈਕਸੀਆਂ ਦੇ ਸਮੂਹਾਂ ਦੀ ਬਜਾਏ ਗਲੈਕਸੀ ਸਮੂਹਾਂ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਗਲੈਕਸੀ ਸਮੂਹ ਅਤੇ ਕਲੱਸਟਰ ਆਪਣੇ ਆਪ ਵਿੱਚ ਇਕੱਠੇ ਹੋ ਕੇ ਸੁਪਰ ਕਲੱਸਟਰ ਬਣਾ ਸਕਦੇ ਹਨ।

ਮੁਕਾਬਲਤਨ ਨਜ਼ਦੀਕੀ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਗਲੈਕਸੀ ਕਲੱਸਟਰਾਂ ਵਿੱਚ ਵਰਗੋ ਕਲੱਸਟਰ, ਫੋਰਨੈਕਸ ਕਲੱਸਟਰ, ਹਰਕਿਊਲਸ ਕਲੱਸਟਰ, ਅਤੇ ਕੋਮਾ ਕਲੱਸਟਰ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਗ੍ਰੇਟ ਅਟ੍ਰੈਕਟਰ ਵਜੋਂ ਜਾਣੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਗਲੈਕਸੀਆਂ ਦਾ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਵੱਡਾ ਸਮੂਹ, ਜੋ ਕਿ ਨੌਰਮਾ ਕਲੱਸਟਰ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੈ, ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਦੇ ਸਥਾਨਕ ਪਸਾਰ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਨ ਲਈ ਕਾਫ਼ੀ ਵਿਸ਼ਾਲ ਹੈ। ਦੂਰ ਦੇ, ਉੱਚ-ਰੈੱਡ-ਸ਼ਿਫਟ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਗਲੈਕਸੀ ਕਲੱਸਟਰਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ SPT-CL J0546-5345 ਅਤੇ SPT-CL J2106-5844, ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਵਿੱਚ ਪਾਏ ਗਏ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੇ ਗਲੈਕਸੀ ਕਲੱਸਟਰ। ਪਿਛਲੇ ਕੁਝ ਦਹਾਕਿਆਂ ਵਿੱਚ, ਉਹ ਕਣ ਪ੍ਰਵੇਗ ਦੀਆਂ ਢੁਕਵੀਆਂ ਸਾਈਟਾਂ ਵਜੋਂ ਵੀ ਪਾਏ ਗਏ ਹਨ, ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਜੋ ਗੈਰ-ਥਰਮਲ ਫੈਲਣ ਵਾਲੇ ਰੇਡੀਓ ਨਿਕਾਸ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਰੇਡੀਓ ਹਾਲੋਸ ਅਤੇ ਰੇਡੀਓ ਅਵਸ਼ੇਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਦੇਖ ਕੇ ਖੋਜੀ ਗਈ ਹੈ। ਚੰਦਰ ਐਕਸ-ਰੇ ਆਬਜ਼ਰਵੇਟਰੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਕਈ ਗਲੈਕਸੀ ਕਲੱਸਟਰਾਂ ਵਿੱਚ ਕੋਲਡ ਫਰੰਟ ਅਤੇ ਸਦਮੇ ਦੀਆਂ ਤਰੰਗਾਂ ਵਰਗੀਆਂ ਬਣਤਰਾਂ ਵੀ ਮਿਲੀਆਂ ਹਨ।

ਬੁਨਿਆਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ[ਸੋਧੋ]

ਗਲੈਕਸੀ ਕਲੱਸਟਰ IDCS J1426 ਧਰਤੀ ਤੋਂ 10 ਬਿਲੀਅਨ ਪ੍ਰਕਾਸ਼-ਸਾਲ ਦੀ ਦੂਰੀ 'ਤੇ ਸਥਿਤ ਹੈ ਅਤੇ ਲਗਭਗ 500 ਟ੍ਰਿਲੀਅਨ ਸੂਰਜਾਂ ਦਾ ਪੁੰਜ ਹੈ (ਮਲਟੀ-ਵੇਵਲੈਂਥ ਚਿੱਤਰ: ਨੀਲੇ ਵਿੱਚ ਐਕਸ-ਰੇ, ਹਰੇ ਵਿੱਚ ਦਿਖਾਈ ਦੇਣ ਵਾਲੀ ਰੋਸ਼ਨੀ, ਅਤੇ ਲਾਲ ਵਿੱਚ ਇਨਫਰਾਰੈੱਡ ਰੋਸ਼ਨੀ)।[3]

ਗਲੈਕਸੀ ਕਲੱਸਟਰਾਂ ਵਿੱਚ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਹੇਠ ਲਿਖੀਆਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ:

  • ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚ 100 ਤੋਂ 1,000 ਗਲੈਕਸੀਆਂ, ਗਰਮ ਐਕਸ-ਰੇ ਕੱਢਣ ਵਾਲੀ ਗੈਸ ਅਤੇ ਵੱਡੀ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਹਨੇਰਾ ਪਦਾਰਥ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।[4] ਵੇਰਵਿਆਂ ਦਾ ਵਰਣਨ "ਰਚਨਾ" ਭਾਗ ਵਿੱਚ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।
  • ਕਲੱਸਟਰ ਵਿੱਚ ਤਿੰਨਾਂ ਹਿੱਸਿਆਂ ਦੀ ਵੰਡ ਲਗਭਗ ਇੱਕੋ ਜਿਹੀ ਹੈ।
  • ਇਹਨਾਂ ਦਾ ਕੁੱਲ ਪੁੰਜ 10 14 ਤੋਂ 10 15 ਸੂਰਜੀ ਪੁੰਜ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
  • ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ 1 ਤੋਂ 5 Mpc ਤੱਕ ਦਾ ਵਿਆਸ ਹੁੰਦਾ ਹੈ (ਦੂਰੀ ਦੀ ਤੁਲਨਾ ਲਈ 10 <sup id="mwSA">23</sup> ਮੀਟਰ ਦੇਖੋ)।
  • ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਗਲੈਕਸੀਆਂ ਲਈ ਵੇਗ ਦਾ ਫੈਲਾਅ ਲਗਭਗ 800-1000 ਹੈ km/s

ਰਚਨਾ[ਸੋਧੋ]

ਇੱਕ ਗਲੈਕਸੀ ਕਲੱਸਟਰ ਦੇ ਤਿੰਨ ਮੁੱਖ ਭਾਗ ਹਨ। ਉਹ ਹੇਠਾਂ ਸਾਰਣੀਬੱਧ ਕੀਤੇ ਗਏ ਹਨ:[ਹਵਾਲਾ ਲੋੜੀਂਦਾ]

ਭਾਗਾਂ ਦਾ ਨਾਮ ਪੁੰਜ ਅੰਸ਼ ਵਰਣਨ
ਗਲੈਕਸੀਆਂ 1% ਆਪਟੀਕਲ ਨਿਰੀਖਣਾਂ ਵਿੱਚ, ਸਿਰਫ ਗਲੈਕਸੀਆਂ ਹੀ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੀਆਂ ਹਨ
ਇੰਟਰਾਕਲਸਟਰ ਮਾਧਿਅਮ ਵਿੱਚ ਇੰਟਰਗੈਲੈਕਟਿਕ ਗੈਸ 9% ਉੱਚ ਤਾਪਮਾਨ 'ਤੇ ਆਕਾਸ਼ਗੰਗਾਵਾਂ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਪਲਾਜ਼ਮਾ ਅਤੇ ਥਰਮਲ ਬ੍ਰੇਮਸਸਟ੍ਰਾਹਲੁੰਗ ਦੁਆਰਾ ਐਕਸ-ਰੇ ਰੇਡੀਏਸ਼ਨ ਛੱਡਦਾ ਹੈ
ਹਨੇਰਾ ਮਾਮਲਾ 90% ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਵੱਡੇ ਹਿੱਸੇ ਪਰ ਆਪਟੀਕਲ ਤੌਰ 'ਤੇ ਖੋਜਿਆ ਨਹੀਂ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਗਰੈਵੀਟੇਸ਼ਨਲ ਪਰਸਪਰ ਕ੍ਰਿਆਵਾਂ ਦੁਆਰਾ ਅਨੁਮਾਨ ਲਗਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ

ਵਰਗੀਕਰਨ[ਸੋਧੋ]

ਗਲੈਕਸੀ ਕਲੱਸਟਰਾਂ ਨੂੰ ਰੂਪ ਵਿਗਿਆਨ ਦੇ ਆਧਾਰ 'ਤੇ ਕਿਸਮ I, II, ਜਾਂ III ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਸ਼੍ਰੇਣੀਬੱਧ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।[5][6]

ਮਾਪਣ ਵਾਲੇ ਯੰਤਰਾਂ ਵਜੋਂ ਗਲੈਕਸੀ ਕਲੱਸਟਰ[ਸੋਧੋ]

ਗ੍ਰੈਵੀਟੇਸ਼ਨਲ ਰੈੱਡਸ਼ਿਫਟ[ਸੋਧੋ]

ਗਲੈਕਸੀ ਕਲੱਸਟਰਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੋਪਨਹੇਗਨ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੇ ਨੀਲਜ਼ ਬੋਹਰ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ ਦੇ ਰਾਡੇਕ ਵੋਜਟਕ ਦੁਆਰਾ ਜਨਰਲ ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ ਦੀਆਂ ਭਵਿੱਖਬਾਣੀਆਂ ਦੀ ਜਾਂਚ ਕਰਨ ਲਈ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ: ਇੱਕ ਗੁਰੂਤਾਕਰਸ਼ਣ ਖੇਤਰ ਤੋਂ ਬਚਣ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਤੋਂ ਊਰਜਾ ਦਾ ਨੁਕਸਾਨ। ਇੱਕ ਗਲੈਕਸੀ ਕਲੱਸਟਰ ਦੇ ਕੇਂਦਰ ਤੋਂ ਨਿਕਲਣ ਵਾਲੇ ਫੋਟੌਨਾਂ ਨੂੰ ਕਲੱਸਟਰ ਦੇ ਕਿਨਾਰੇ ਤੋਂ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਫੋਟੌਨਾਂ ਨਾਲੋਂ ਵਧੇਰੇ ਊਰਜਾ ਗੁਆ ਦੇਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਕੇਂਦਰ ਵਿੱਚ ਗੰਭੀਰਤਾ ਵਧੇਰੇ ਮਜ਼ਬੂਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਕਿਸੇ ਕਲੱਸਟਰ ਦੇ ਕੇਂਦਰ ਤੋਂ ਨਿਕਲਣ ਵਾਲੀ ਰੋਸ਼ਨੀ ਦੀ ਕਿਨਾਰੇ ਤੋਂ ਆਉਣ ਵਾਲੀ ਰੋਸ਼ਨੀ ਨਾਲੋਂ ਲੰਮੀ ਤਰੰਗ ਲੰਬਾਈ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਪ੍ਰਭਾਵ ਨੂੰ ਗਰੈਵੀਟੇਸ਼ਨਲ ਰੈੱਡਸ਼ਿਫਟ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। 8000 ਗਲੈਕਸੀ ਕਲੱਸਟਰਾਂ ਤੋਂ ਇਕੱਤਰ ਕੀਤੇ ਡੇਟਾ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਵੋਜਟਕ ਕਲੱਸਟਰਾਂ ਵਿੱਚ ਗਲੈਕਸੀਆਂ ਦੀ ਵੰਡ ਲਈ ਗਰੈਵੀਟੇਸ਼ਨਲ ਰੈੱਡਸ਼ਿਫਟ ਦੀਆਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਕਰਨ ਦੇ ਯੋਗ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਪਾਇਆ ਕਿ ਕਲੱਸਟਰਾਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਨੂੰ ਕਲੱਸਟਰ ਦੇ ਕੇਂਦਰ ਤੋਂ ਦੂਰੀ ਦੇ ਅਨੁਪਾਤ ਵਿੱਚ ਬਦਲਿਆ ਗਿਆ ਸੀ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਜਨਰਲ ਰਿਲੇਟੀਵਿਟੀ ਦੁਆਰਾ ਭਵਿੱਖਬਾਣੀ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਨਤੀਜਾ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਦੇ ਲਾਂਬਡਾ-ਕੋਲਡ ਡਾਰਕ ਮੈਟਰ ਮਾਡਲ ਦਾ ਵੀ ਜ਼ੋਰਦਾਰ ਸਮਰਥਨ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਡਾਰਕ ਮੈਟਰ ਤੋਂ ਬਣਿਆ ਹੈ ਜੋ ਪਦਾਰਥ ਨਾਲ ਪਰਸਪਰ ਪ੍ਰਭਾਵ ਨਹੀਂ ਪਾਉਂਦਾ।[7]

ਗਰੈਵੀਟੇਸ਼ਨਲ ਲੈਂਸਿੰਗ[ਸੋਧੋ]

ਗਲੈਕਸੀ ਕਲੱਸਟਰਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਦੂਰਬੀਨਾਂ ਦੀ ਪਹੁੰਚ ਨੂੰ ਵਧਾਉਣ ਲਈ ਗਰੈਵੀਟੇਸ਼ਨਲ ਲੈਂਸਾਂ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮਜ਼ਬੂਤ ਗਰੈਵੀਟੇਸ਼ਨਲ ਸਮਰੱਥਾ ਲਈ ਵੀ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਸਪੇਸ-ਟਾਈਮ ਦੀ ਗਰੈਵੀਟੇਸ਼ਨਲ ਵਿਗਾੜ ਵਿਸ਼ਾਲ ਗਲੈਕਸੀ ਕਲੱਸਟਰਾਂ ਦੇ ਨੇੜੇ ਵਾਪਰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇੱਕ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡੀ ਵੱਡਦਰਸ਼ੀ ਸ਼ੀਸ਼ੇ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਫੋਟੌਨਾਂ ਦੇ ਮਾਰਗ ਨੂੰ ਮੋੜਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਆਪਟੀਕਲ ਤੋਂ ਐਕਸ-ਰੇ ਬੈਂਡ ਤੱਕ ਕਿਸੇ ਵੀ ਤਰੰਗ-ਲੰਬਾਈ ਦੇ ਫੋਟੌਨਾਂ ਨਾਲ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਬਾਅਦ ਵਾਲਾ ਹੋਰ ਵੀ ਔਖਾ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਗਲੈਕਸੀ ਕਲੱਸਟਰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਐਕਸ-ਰੇ ਛੱਡਦੇ ਹਨ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਐਕਸ-ਰੇ ਡੇਟਾ ਨੂੰ ਆਪਟੀਕਲ ਡੇਟਾ ਨਾਲ ਜੋੜਨ ਵੇਲੇ ਵੀ ਐਕਸ-ਰੇ ਨਿਕਾਸ ਦਾ ਪਤਾ ਲਗਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇੱਕ ਖਾਸ ਮਾਮਲਾ ਹੈ ਫੀਨਿਕ੍ਸ ਗਲੈਕਸੀ ਕਲੱਸਟਰ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਤਾਰੇ ਦੇ ਗਠਨ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਉੱਚ ਊਰਜਾ ਪੜਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਬੌਣੀ ਗਲੈਕਸੀ ਨੂੰ ਦੇਖਣ ਲਈ।[8]

ਸੂਚੀ[ਸੋਧੋ]

ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਗਲੈਕਸੀ ਕਲੱਸਟਰਾਂ ਵਾਲਾ ਲੈਨਿਏਕੀਆ ਸੁਪਰਕਲੱਸਟਰ
ਜ਼ਿਕਰਯੋਗ ਕਲੱਸਟਰ
ਕਲੱਸਟਰ ਨੋਟਸ
Virgo ਕਲੱਸਟਰ ਸਭ ਤੋਂ ਨਜ਼ਦੀਕੀ ਵਿਸ਼ਾਲ ਗਲੈਕਸੀ ਕਲੱਸਟਰ
ਨੋਰਮਾ ਕਲੱਸਟਰ ਮਹਾਨ ਆਕਰਸ਼ਕ ਦੇ ਦਿਲ 'ਤੇ ਕਲੱਸਟਰ
ਬੁਲੇਟ ਕਲੱਸਟਰ ਹਨੇਰੇ ਪਦਾਰਥ ਅਤੇ ਸਾਧਾਰਨ ਪਦਾਰਥ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਦੇਖਿਆ ਗਿਆ ਵਿਛੋੜਾ ਵਾਲਾ ਇੱਕ ਕਲੱਸਟਰ ਅਭੇਦ
This lists some of the most notable clusters; for more clusters, see the list article.

ਗੈਲਰੀ[ਸੋਧੋ]

 

Abell 2744 galaxy cluster – extremely distant galaxies revealed by gravitational lensing (16 October 2014).[9][10]

ਚਿੱਤਰ[ਸੋਧੋ]

ਵੀਡੀਓਜ਼[ਸੋਧੋ]

ਇਹ ਵੀ ਵੇਖੋ[ਸੋਧੋ]

ਵਿਕੀਮੀਡੀਆ ਕਾਮਨਜ਼ ਉੱਤੇ Galaxy clusters ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਮੀਡੀਆ ਹੈ।
  • Abell ਕੈਟਾਲਾਗ
  • ਇੰਟਰਾਕੱਸਟਰ ਮਾਧਿਅਮ
  • ਅਬੇਲ ਕਲੱਸਟਰਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ

ਹਵਾਲੇ[ਸੋਧੋ]

  1. ↑ 1.0 1.1 "Hubble Pinpoints Furthest Protocluster of Galaxies Ever Seen". ESA/Hubble Press Release. Retrieved 13 January 2012.
  2. ↑ Kravtsov, A. V.; Borgani, S. (2012). "Formation of Galaxy Clusters". Annual Review of Astronomy and Astrophysics. 50: 353–409. arXiv:1205.5556. Bibcode:2012ARA&A..50..353K. doi:10.1146/annurev-astro-081811-125502.
  3. ↑ "Galaxy cluster IDCS J1426". Retrieved 11 January 2016.
  4. ↑ "Chandra :: Field Guide to X-ray Sources :: Groups & Clusters of Galaxies".
  5. ↑ Bautz, L. P.; Morgan, W. W. (December 1970). "On the Classification of the Forms of Clusters of Galaxies" (PDF). Astrophysical Journal. 162: L149. Bibcode:1970ApJ...162L.149B. doi:10.1086/180643. A&AA ID. AAA004.160.015. Retrieved March 10, 2012.
  6. ↑ Bautz, Laura P.; Morgan, W. W. (September 1970). "Preliminary Classification of Clusters of Galaxies" (PDF). Bulletin of the American Astronomical Society. 2: 294. Bibcode:1970BAAS....2R.294B. A&AA ID. AAA004.160.006. Retrieved March 10, 2012.
  7. ↑ Yudhijit, Bhattacharjee. "Galaxy Clusters Back Up Einstein's Theory of Relativity". Wired. Retrieved 2022-04-04.
  8. ↑ Chu, Jennifer. "Astronomers use giant galaxy cluster as X-ray magnifying lens". MIT News. Retrieved 2022-04-04.
  9. ↑ 9.0 9.1 Clavin, Whitney; Jenkins, Ann; Villard, Ray (7 January 2014). "NASA's Hubble and Spitzer Team up to Probe Faraway Galaxies". NASA. Retrieved 8 January 2014.
  10. ↑ Chou, Felecia; Weaver, Donna (16 October 2014). "RELEASE 14-283 – NASA's Hubble Finds Extremely Distant Galaxy through Cosmic Magnifying Glass". NASA. Retrieved 17 October 2014.
  11. ↑ "Distant and ancient". www.spacetelescope.org (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). Retrieved 6 May 2019.
  12. ↑ "Strings of homeless stars". www.spacetelescope.org. Retrieved 11 June 2018.
  13. ↑ "From toddlers to babies". www.spacetelescope.org. Retrieved 7 May 2018.
  14. ↑ "Approaching the Universe's origins". www.spacetelescope.org. Retrieved 16 April 2018.
  15. ↑ "HAWK-I and Hubble Explore a Cluster with the Mass of two Quadrillion Suns". www.eso.org. Retrieved 25 December 2017.
  16. ↑ "Streaks and stripes". www.spacetelescope.org. Retrieved 27 November 2017.
  17. ↑ "Cosmic RELICS". www.spacetelescope.org. Retrieved 6 November 2017.
  18. ↑ "Cosmic archaeology". www.spacetelescope.org. Retrieved 24 October 2017.
  19. ↑ "Hubble pushed beyond limits to spot clumps of new stars in distant galaxy". www.spacetelescope.org. Retrieved 12 July 2017.
  20. ↑ Loff, Sarah; Dunbar, Brian (10 February 2015). "Hubble Sees A Smiling Lens". NASA. Retrieved 10 February 2015.
  21. ↑ "Image of the galaxy cluster SpARCS1049". Retrieved 11 September 2015.
  22. ↑ "Magnifying the distant Universe". ESA/Hubble Picture of the Week. Retrieved 10 April 2014.
"https://pa.wikipedia.org/w/index.php?title=ਗਲੈਕਸੀ_ਕਲੱਸਟਰ&oldid=633890" ਤੋਂ ਲਿਆ