ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਕੰਧ ਸਾਹਿਬ
ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਕੰਧ ਸਾਹਿਬ ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ ਜ਼ਿਲੇ ਦੇ ਸ਼ਹਿਰ ਬਟਾਲਾ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਇਸ ਅਸਥਾਨ ਨੂੰ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਗੁਰੂ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੀ ਚਰਨ ਛੋਹ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੈ।[1]
ਇਤਿਹਾਸ[ਸੋਧੋ]
ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਕੰਧ ਸਾਹਿਬ ਉਸ ਥਾਂ 'ਤੇ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ ਜਿੱਥੇ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਵਿਆਹ ਦੀ ਬਰਾਤ ਨੇ ਵਿਆਹ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਆਰਾਮ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਮੂਲ ਚੰਦ (ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇ ਸਹੁਰੇ) ਨੇ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਪੁਜਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਦੀਆਂ ਸਹੀ ਰਸਮਾਂ ਬਾਰੇ ਵਿਚਾਰ ਕਰਨ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕੀਤਾ।[2]
ਗੁਰੂ ਜੀ ਇੱਕ ਕੱਚੀ ਕੰਧ ਦੇ ਕੋਲ ਬੈਠੇ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਪੁਜਾਰੀਆਂ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਦੀਆਂ ਯੋਜਨਾਵਾਂ ਬਾਰੇ ਚਰਚਾ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ। ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਕੰਧ ਖਰਾਬ ਹੋ ਗਈ ਸੀ ਅਤੇ ਮਾੜੀ ਹਾਲਤ ਵਿੱਚ ਸੀ, ਅਤੇ ਹਾਲ ਹੀ ਵਿੱਚ ਬਾਰਸ਼ ਹੋਈ ਸੀ, ਲਾੜੀ ਦਲ ਦੇ ਕੁਝ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਸੋਚਿਆ ਕਿ ਇਹ ਗੁਰੂ ਦੇ ਉੱਪਰ ਡਿੱਗ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਲਾੜੀ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਵੱਲੋਂ ਇੱਕ ਬਜ਼ੁਰਗ ਔਰਤ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੂੰ ਖ਼ਤਰੇ ਬਾਰੇ ਚੇਤਾਵਨੀ ਦੇਣ ਲਈ ਕਿਹਾ ਗਿਆ। ਬੁੱਢੀ ਔਰਤ ਗੁਰੂ ਜੀ ਕੋਲ ਪਹੁੰਚੀ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਨੁਕਸਾਨੀ ਹੋਈ ਕੰਧ ਤੋਂ ਲਟਕਦੇ ਖ਼ਤਰੇ ਬਾਰੇ ਚੇਤਾਵਨੀ ਦਿੱਤੀ।
ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਮੁਸਕਰਾਇਆ ਅਤੇ ਕਿਹਾ, " ਮਾਤਾ ਜੀ, ਇਹ ਕੰਧ ਸਦੀਆਂ ਲਈ ਡਿਗਦੀ ਇਹ ਕੰਧ ਬਹੁਤ ਦੇਰ ਤੱਕ ਨਹੀਂ ਡਿੱਗੇਗੀ, ਰੱਬ ਦੀ ਰਜ਼ਾ ਕਾਇਮ ਰਹੇਗੀ।" ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੁਆਰਾ ਪਵਿੱਤਰ ਕੀਤੀ ਗਈ ਕੰਧ ਸਿੱਖਾਂ ਲਈ ਸ਼ਰਧਾ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਬਣ ਗਈ ਇਸਦੇ ਨੇੜੇ ਇੱਕ ਯਾਦਗਾਰੀ ਚਬੂਤਰਾ ਵੀ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ। ਜ਼ਮੀਨੀ ਮੰਜ਼ਿਲ 'ਤੇ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਅੱਗੇ, 3 x 5 x 1.5 ਫੁੱਟ ਸਾਫ਼-ਸੁਥਰੇ ਪਲਾਸਟਰ ਵਾਲੀ ਚਿੱਕੜ ਦੀ ਕੰਧ, ਸ਼ੀਸ਼ੇ ਵਿੱਚ ਬੰਦ, ਹੁਣ ਅਸਲ ਕੰਧ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ।[3]
ਨਿਰਮਾਣ ਅਤੇ ਸੇਵਾ ਸੰਭਾਲ[ਸੋਧੋ]
ਸੇਵਾ ਕਮੇਟੀ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਕੰਧ ਸਾਹਿਬ ਦੁਆਰਾ 1950 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੌਰਾਨ ਗ੍ਰਹਿਣ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਤੱਕ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਨੂੰ ਇੱਕ ਨਿਜੀ ਘਰ ਵਿੱਚ ਰਿਹਾਇਸ਼ੀ ਗ੍ਰੰਥੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਸੰਭਾਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਮੌਜੂਦਾ ਇਮਾਰਤ ਦੀ ਨੀਂਹ 17 ਦਸੰਬਰ 1956 ਨੂੰ ਰੱਖੀ ਗਈ ਸੀ। ਗਲੀ ਦੇ ਪੱਧਰ ਤੋਂ ਲਗਭਗ 2 ਮੀਟਰ ਉੱਪਰ ਇੱਕ ਸੰਗਮਰਮਰ ਦੇ ਪੱਕੇ ਅਹਾਤੇ ਵਿੱਚ ਖੜ੍ਹੀ, ਇਸ ਵਿੱਚ 10 ਮੀਟਰ ਵਰਗਾਕਾਰ ਹਾਲ ਹੈ, ਜਿਸ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਇੱਕ ਵਰਗਾਕਾਰ ਪਵਿੱਤਰ ਅਸਥਾਨ ਹੈ। ਦੂਜੀ ਮੰਜ਼ਿਲ 'ਤੇ ਬਣੇ ਕਮਰੇ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਨਿਰੰਤਰ ਪਾਠ ਲਈ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਉੱਪਰ ਅਤੇ ਪਾਵਨ ਅਸਥਾਨ ਦੇ ਉੱਪਰ ਇੱਕ ਗੁੰਬਦ ਵਾਲਾ ਕਮਰਾ ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ ਚਿੱਟੇ ਚਮਕਦਾਰ ਟਾਇਲਾਂ ਨਾਲ ਢੱਕਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ ਅਤੇ ਇੱਕ ਉੱਚੇ ਸੋਨੇ ਦੀ ਪਲੇਟ ਵਾਲੀ ਚੋਟੀ ਅਤੇ ਛੱਤਰੀ ਦੇ ਆਕਾਰ ਦੇ ਅੰਤਮ ਨਾਲ ਸਜਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਤੀਰਦਾਰ ਛੱਤ ਉੱਪਰਲੇ ਕਮਰੇ ਨੂੰ ਸਜਾਉਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਸਜਾਵਟੀ ਚੋਟੀ ਦੇ ਗੁੰਬਦ ਕੇਂਦਰੀ ਗੁੰਬਦ ਨੂੰ ਘੇਰਦੇ ਹਨ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਕੋਨਿਆਂ 'ਤੇ ਚੌਰਸ ਗੁੰਬਦ ਸਿਖਰ ਨੂੰ ਸਜਾਉਂਦੇ ਹਨ।
ਖੱਬੇ ਪਾਸੇ ਵਾਲਾ ਵਰਾਂਡਾ, ਜਿਵੇਂ ਹੀ ਕੋਈ ਅੰਦਰ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਜੀਵਨ ਦੇ ਦ੍ਰਿਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀਆਂ ਕੰਧਾ ਤੇ ਚਿੱਤਰ ਹਨ। ਗੁਰੂ ਕਾ ਲੰਗਰ ਗਲੀ ਦੇ ਪਾਰ, ਮੁੱਖ ਦੁਆਰ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਹੈ। ਇਸ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਸੇਵਾ ਕਮੇਟੀ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਕੰਧ ਸਾਹਿਬ ਵੱਲੋਂ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਹਰ ਪੂਰਨਮਾਸ਼ੀ ਵਾਲੇ ਦਿਨ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿਚ ਸਭਾਵਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਸਿੱਖ ਕੈਲੰਡਰ ਦੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਵੱਡੀਆਂ ਵਰ੍ਹੇਗੰਢਾਂ ਮਨਾਈਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਪਰ ਸਾਲ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸਮਾਗਮ ਭਾਦੋਂ (ਅਗਸਤ-ਸਤੰਬਰ) ਦੇ ਚੰਦਰਮਾ ਮਹੀਨੇ ਦੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਅੱਧ ਦੇ ਸੱਤਵੇਂ ਦਿਨ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਵਿਆਹ ਦੀ ਵਰ੍ਹੇਗੰਢ ਨੂੰ ਮਨਾਉਣ ਲਈ ਮੇਲਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।